Xulda qapıları

Xulda qapıları — (İbranicə: שערי חולדה, Sha'arei Hulda) Hasmona dövründə Qüds Məbədi kompleksinə aparan Yerusəlimin Köhnə Şəhərinin Qapılarından biri idi və Mişnada belə adlandırılmışdır. Bu termin hazırda Qüdsün Köhnə Şəhərində yerləşən, xeyli genişləndirilmiş Herodian Məbədi dağının bir hissəsi kimi tikilmiş Xulda qapıları kimi tanınan Üçlü Qapı və Qoşa Qapı kimi iki sonrakı qapı dəstinin qalıqları üçün istifadə olunur. Hər iki darvaza dəsti Məbədin Cənub Divarına qoyulmuşdu və yeraltı tağlı rampalar vasitəsilə Məbədin dağının esplanadasına çıxış imkanı vermişdi. Hər ikisi orta əsrlərdə divarlarla əhatə olunmuşdu.[1] Qərb dəsti qoşa tağlı qapıdır (Qoşa Qapı), şərq hissəsi isə üç tağlı darvazadır (Üçlü Qapı). Qapıların xaricində və içərisində görünən bir neçə Herod memarlıq elementi hələ də var, halbuki bu gün gördüyümüz digər şeylərin əksəriyyəti sonradan, müsəlman dövrünə aid əsərlərdir.[2]

Xulda qapıları
Xəritə
Ümumi məlumatlar
Növü Darvaza
Koordinatlar 31°46′33″ şm. e. 35°14′11″ ş. u.
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
Herodian Xulda Qapılarının yenidən qurulması.

Etimologiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

"Xulda qapıları" adı Mişnadakı Məbəd dağının təsvirindən götürülmüşdür. Ad üçün iki mümkün etimologiya verilir: "Xulda" ibrani dilində "köstəbək" və ya "siçan" deməkdir və bu qapılardan çıxan tunellər bu heyvanların istifadə etdiyi dəlikləri və ya tunelləri xatırladır. Alternativ olaraq, mümkün xalq etimologiyasında, Birinci Məbəd peyğəmbəri Xuldanın bu ərazidə məhkəmə apardığı və həqiqətən də onun məzarının bəziləri tərəfindən burada qoyulduğu deyilir.[3]

İdentifikasiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Alimlər arasında qəbul edilən rəy belədir ki, Mişnanın təsviri Hasmona dövründə Məbəd dağının müqəddəs ərazisinə aiddir. Buna görə də, indiki cənub divarında tapılan qapıları "Xulda" adlandırmaq anaxronizm olardı, çünki bu divarın əsası Hirodun Hasmoniyadan sonrakı Məbəd dağının uzantısının bir hissəsidir.

Arxeologiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

19-cu əsrdə Çarlz Uorren tərəfindən ərazinin qazıntıları üçlü qapının altından, bəziləri divarın altından və dağın cənub kənarından kənara çıxan bir sıra sırasız keçidlər aşkar etdi. Bu keçidlərin məqsədi və yaşı məlum deyil və daha yeni arxeoloqlara saytın siyasi dəyişkənliyi səbəbindən araşdırma aparmağa icazə verilməyib. Hər iki qapıdan çıxan keçidlər indi vəqf tərəfindən məscid kimi istifadə olunur.[4]

Qalereya

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Qoşa Qapıya aparan pilləkən
    Qoşa Qapıya aparan pilləkən
  • Qoşa Qapının görünən hissəsi (solda, qərbdə orta əsr qülləsi gizlənir)
    Qoşa Qapının görünən hissəsi (solda, qərbdə orta əsr qülləsi gizlənir)
  • Divarlı Üçlü Qapı
    Divarlı Üçlü Qapı
  • 1855-ci ildə Üçqat Qapı
    1855-ci ildə Üçqat Qapı

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Gonen, Rivka. Contested Holiness: Jewish, Muslim, and Christian Perspectives on the Temple Mount in Jerusalem (ingilis). Jersey City, N.J.: Ktav Publishing House. 2003. səh. 32. ISBN 9780881257984. OCLC 470185481.
  2. ↑ Jerome Murphy-O'Connor. The Holy Land: An Oxford Archaeological Guide from Earliest Times to 1700. Oxford Archaeological Guides. Oxford: Oxford University Press. 2008. 104, 113. ISBN 978-0-19-923666-4. İstifadə tarixi: 27 July 2019.
  3. ↑ Encyclopædia Judaica (ed. 1972), vol. 15, pp. 963–4
  4. ↑ Encyclopædia Judaica (ed. 1972), vol. 9, p. 1525