Yaxşılığı əmr edib pislikdən çəkindirmək

Emr-i bi'l ma'rûf və nehy-i anil munkər, (Ərəbcə الأمر بالمعروف و النهي عن المنكر) Ali-İmran surəsi 104, Tövbə surəsi 112, Hud surəsi 116 və s. Quran mənşəli bir ifadədir və bir çox ayələrdə rast gəlinir və dini ədəbiyyatda "yaxşılığı əmr edib pislikdən çəkindirmək" mənasında işlənir.[1] Dini jarqonda dini (əxlaqi deyil) mənada yaxşı və pis olaraq təyin olunan fellərə istinad etmək üçün istifadə olunur.

Əfqanıstanda İnqilabçı Qadınlar Birliyinin 26 avqust 2001-ci il tarixində gizli şəkildə lentə aldığı kadrlarda bir qadının burkasını açdığına görə "əmr bil məruf və nəhy ənil münkər"lə məsul olan dini polislər tərəfindən dəyənəklə cəzalandırılması.

Bu ayələr etimoloji cəhətdən, hərfi mənada tərcümə olunduqda əslində "əmr etməyi əmr edib pislikdən çəkindirmək" mənasını daşımır. Məruf məlum, tanış[2] mənasındadır və Quranda 30 misrada "ümumi köklü ənənəyi ifadə" məqsədiylə işlənir.[3] Münkər isə məruf[4] sözünün əksi kimi qeyri-müəyyən, tək və ya qəribə mənada olan nekre[5]) sözlərindən düzəlib və yəqin ki, bu gün bidət (qeyri-ənənə, qəribə, yeni ixtiralar, sünnəyə daxil olmayan dini əməllər) ilə ifadə ediləndir.

Bu prinsip İslam əqidəsində məzhəbdən asılı olaraq " fərz-i ayn "[6] və ya "kifaye" tanınır və tarixi "hisbə" institutu üçün ilham mənbəyidir. On iki imam şiə İslamında "Furu-i Din" deyilən on əməldən ikisini təşkil edir.[7][8][9][10] Yaxşılığı əmr etmək və pislikdən çəkindirmək cihadın bir növü hesab olunduğundan[11] bəzi İslam məzhəblərinə görə İslamın əsas vacib vəzifələrindən biridir. Bundan əlavə, İslam anlayışında xeyir və şər məfhumlarının nisbiliyi, yəni nəzərdə tutulanın İslama görə xeyir, (fərz, vacib, sünnə, müstəhəb), şər isə, İslama görə pisdir (haram, məkruh).[12] (Həmçinin bax: Nisbi əxlaq)

Siyasi İslam və ya İslamçılıq deyilən hərəkatlarda hakim olan anlayış, Əmr-i bi'l mə'ruf və nehy-i anil münkərin yerinə yetirilməsidir.[13][14] Prinsip cihadçı fundamentalistlərlə islahatçı islamçılar arasında mübahisə mövzusudur. Əsas islamçılar iddia edirlər ki, vəzifə hökumətlərə məxsusdur və fərdlər bu işi bir-bir yerinə yetirməyə çalışsalar, bu anarxiyaya gətirib çıxacaq. Cihadçı fundamentalizmdə isə bu məcburi bir vəzifədir. Əgər siyasi hakimiyyət dinin yanlış hesab etdiyi şeyləri aradan qaldırmaq üçün hərəkətə keçməsə, bu iş imkanı olan hər bir fərdin öhdəsinə keçəcək.[15]

Qədim İslam ədəbiyyatında deyilir ki, alim sayılan möminlər haram əşyaları, xüsusən spirtli içki və musiqi alətlərini məhv edərək, pisliyi qadağan etmək üçün hərəkətə keçiblər.[16] Bu gün İran, Səudiyyə Ərəbistanı,[17] Nigeriya, Sudan, Malayziya və s. kimi ölkələrdə "Fəzilətlərin təşviqi və pisliklərin qarşısının alınması" kimi ifadələrlə müxtəlif güc səviyyələrində dövlət qurumları yaranmışdır.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "EMİR bi'l-MA'RÛF NEHİY ani'l-MÜNKER". İyiliği emredip kötülükten vazgeçirmeye çalışma yönündeki faaliyetler için kullanılan dinî, ahlâkî ve hukukî bir tabir. TDV İslam Ansiklopedisi. 24 Mayıs 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 Nisan 2021.
  2. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-05-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-10-13.
  3. ↑ Ayrıca otuz ayette ma‟ruf kelimesi "iyilik, iyi güzel, örf haline gelmiş tutum ve uygulama" gibi anlamlarda geçmektedir. https://acikerisim.cumhuriyet.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12418/12268/10282445.pdf?sequence=1&isAllowed=y Arxivləşdirilib 2022-09-30 at the Wayback Machine
  4. ↑ Münker kavramı da (islam öncesi) ma‟rûfun zıddı olarak kullanılmakta ve toplumun benimsemediği, hoşlanmadığı davranışlar olarak bilinmektedir.https://acikerisim.cumhuriyet.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12418/12268/10282445.pdf?sequence=1&isAllowed=y Arxivləşdirilib 2022-09-30 at the Wayback Machine
  5. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-09-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-10-13.
  6. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-09-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-10-13.
  7. ↑ Momen (1987), p.180
  8. ↑ Momem (1987), p.178
  9. ↑ "Pillars of Islam". Britannica. 5 Eylül 2015 tarixində arxivləşdirilib.
  10. ↑ Momem (1987), p.176
  11. ↑ Teknik bir terim olarak İslâmî literatürde cihâd,….iyiliği emredip kötülükten sakındırmaya çalışmak…şeklinde genel anlamda kullanılmıştır.http://abakus.inonu.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11616/6458/Tez%20Dosyas%C4%B1.pdf?sequence=1&isAllowed=y Arxivləşdirilib 2022-09-29 at the Wayback Machine
  12. ↑ "Diyanet Dergi | Diyanet - Aylık Dergi - Aile - Çocuk - İlmi Dergi - Bülten". dergi.diyanet.gov.tr. 16 Nisan 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 Nisan 2021.
  13. ↑ "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2022-10-12 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2022-10-13.
  14. ↑ Teâli-i İslâm Cemiyeti’nden: "Zaman-ı hâzırın erbâb-ı tefekkürünü ve mukadderât-ı milelin hal ve tanzimiyle alâkadar zimamdaranını herşeyden ziyâde işgâle şâyân olan Bolşevizm hakkında ebnâ-yı beşerin mühim bir kısmının nâzım-ı efkâr ve hissiyâtı bulunan İslâmiyetin nokta-i nazarını tesbit ve ilân emr-i bi’l-maruf ve nehy-i ani’l-münker vazifesiyle de mükellef olan cemiyetimizce… https://www.koprudergisi.com/guz-2000/islamin-siyasallasma-surecinde-cemiyet-i-muderrisinden-teali-i-islama/ Arxivləşdirilib 2022-10-17 at the Wayback Machine
  15. ↑ Ez-Zevâhiri, kötülüğün önlenmesine yönelik görevin hükümetlere ait olduğuna dair Hasan el-Benna’nın görüşüne itiraz etmektedir. Ona göre; "iyiliğin emredilip kötülüğün yasaklanması" farz-ı kifâye hükmünde bir vecibedir. Şayet siyasi otorite dinin münker gördüğü hususları ortadan kaldırma konusunda harekete geçmezse bu görev, gücü yetebilen her bir ferdin sorumluluğuna geçmiş olur.https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1540148 Arxivləşdirilib 2022-09-29 at the Wayback Machine
  16. ↑ Cook, Forbidding Wrong, p.31
  17. ↑ "Cats and dogs banned by Saudi religious police" Arxivləşdirilib 2019-09-13 at the Wayback Machine, NBC News, 18 December 2006.