Zaza

Zazalar
Ümumi sayı
	440 min (1972)
Dili
	Zaza dili
Dini
	İslam
Qohum xalqlar
	İran xalqları

Zazalar və ya Dımli - əsasən Türkiyədə , İranda , İraqda və Suriyada çox az sayda Azərbaycanda yaşayan xalq.

Məskunlaşma

Hazırda əsasən Türkiyədə (milliyyətçi zaza kəsiminin iddiasına əsasən Türkiyə əhalisinin 3,33%-i)^[3] , qismən İranda , İraqda və Suriyada , müəyyən səbəblərdən doğan miqrasiya nəticəsində isə az sayda toplumlar şəklində dünyanın bir çox ölkəsində məskunlaşmış zazaların sayına dair dəqiq statistik - elmi məlumatlar yoxdur . Milliyyətçi zaza qeyri-dövlət təşkilatlarının iddialarına görə dünya üzrə zazaların ümumi sayı 4 - 6 milyon nəfər civarındadır .^[3]

Türkiyədə

Zazalar Türkiyədə türklərdən və kürdlərdən sonra ən böyük üçüncü etnik toplumu təşkil edirlər . Bingöl və Tunceli vilayətində əhalinin çoxluğunu təşkil etsələr də Türkiyənin digər vilayətlərində azlıqdadırlar .^[3]

Subetnik qruplar

Zaza-Talış toplumu bir-biri ilə yaxın bir neçə qrupa etnik qrupa bölünür^[4] :

Zaza

Deylemi
Çarojlar

Dimili

bacalan
şəbək
sarlı
avroman

Zaza tayfaları

Abas • Abdalan • Ağuçan • Alan • Ali • Ali Abas • Alxan • Alz • Arê • Aslan • Aşur • Az • Badil • Balaban • Balçık • Bali • Bamasur • Beyit • Bêx • Bêxtiyar • Bılêçık • Birm • Butk • Cafer • Çarek • Çekel • Çin • Demen • Derık • Dewrêscemal • Dersimli • Ferat • Fınd • Gınic • Gulabi • Hadik • Heciyan • Hemoçık • Hesn • Heyder • Heyr • Holik • Hoş • İbık • İksor • İzol • Karsan • Keçel • Kem • Khal • Khew • Khud • Khurêş • Kılawus • Kırdaşi • Kımsorçık • Kulik • Laçin • Lol • Nemremu • Nenik • Okçı • Phezgewr • Pilvank • Pirsultan • Qerebali • Qırğ • Qoçgiri • Reşık • Rut • Sandalan • Sarısaltuğ • Sefılçık • Semk • Sewdax • Seydan • Seydal • Seysabun • Seykemal • Sıl(êman) • Sis • Sur • Şad • Şawel • Şemk • Şêlm • Şêxmamed • Şeyx Hasanlı • Şırtık • Tanriverdi • Taw • Titenik • Usıv • Xıd • Xırançık • Xormeçık • Zeng • Zerkhewık • Zıkte

Türkiyə Respublikasında Tunceli yaşayış məntəqəsinin keçmiş adı Dersim olmuşdur . Eyniadlı vilayətin əhalisinin əksəriyyətini hazırda zazalar təşkil edir . Vilayətdəki zaza əhalisi Şeyx Hasanlı və Dersimli tayfalarının ayrılıqda əmələ gətirdikləri tayfa konfederasyonunda birləşmişdir . Şeyx Hasanlı tayfası Oğuz türklərinin Bayat boyuna mənsubdurlar . XIII əsrdə Xorasandan köç edərək Andoluya gəlmiş öncə Malatyada sonralar isə indiki Tünceli (keçmiş Dersim) bölgəsində məskunlaşmışdırlar . Hazırda tayfanın Malatyada qalmış bölümü türkcə , Tuncelidə məskunlaşmış qismi isə zazaca danışırlar .

Zaza əsilli məşhurlar

Mahsun Qırmızıgül (hər iki valideyni) - Türkiyəli müğənni
Yıldız Tilbe (anası) - Türkiyəli müğənni
Yılmaz Güney (babası)
Ali Sürmeli
Ahmet Aslan
Necati Şaşmaz
Songül Öden

Siyasətçilər

Cevdet Yılmaz^[5]^[6]^[7] : 5 iyul 2011 tarixindən 61-ci TC Hökuməti Kalkınma Bakanı

Xarici keçidlər

I. Uluslararası Zaza Dili Sempozyumu (2011)
II. Uluslararası Zaza Tarihi ve Kültürü Sempozyumu (2012)
Encyclopaedia İranica : Gurani
Zazader.org
Frankfurt Zaza Dil Enstitüsü
Zazalar ve Zazaca Dili
Roşan Lezgîn, "Among Social Kurdish Groups – General Glance at Zazas", zazaki.net
Türksolu Gazetesi İnternet Sitesi : Zaza "kim"liği ve Alevilik Arxivləşdirilib 2011-10-12 at the Wayback Machine
Celaleddin Harezmşah ve Zazalar
Türkiye Gazetesi : Zazalar İranileşmiş Türklerdir!
Güneydoğu Zazaları Arxivləşdirilib 2011-07-10 at the Wayback Machine
"Kurmanc" ve "Zaza" sözlerinin aslı Arxivləşdirilib 2011-08-27 at the Wayback Machine

Şərhlər

↑ Pitr Alford Andrüsün ing. Peter Alford Andrews hesablamalarına görə 1972–ci ildə sünni zazaların sayı 300.000^[1] nəfər, ələvi zazaların sayı isə 140.000^[2] nəfər olmuşdur.

İstinadlar

↑ Etnik Gruplar. — 25. Zazalar: Sünni, sayfa 168. // P. Alford Andrews. Türkiye'de Etnik Gruplar. Türkçesi: Mustafa Küpüşoğlu. İstanbul: Ant Yayınları, 1992, 320 sayfa.
↑ Etnik Gruplar. — 26. Zazalar: Alevi, sayfa 172. // P. Alford Andrews. Türkiye'de Etnik Gruplar. Türkçesi: Mustafa Küpüşoğlu. İstanbul: Ant Yayınları, 1992, 320 sayfa.
↑ ¹ ² ³ Zazaların web sitesi :Zaza Nüfusunun yerleşim tablosu Arxivləşdirilib 2011-03-05 at the Wayback Machine
↑ "Etnologue report for Zaza-Gorani". 2012-10-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-08-30.
↑ Stratejikboyut.com : Zaza Vekilden Gençlere Mesaj Arxivləşdirilib 2009-11-11 at the Wayback Machine :...Kürt açılımının Meclis'te yarın yapılacak görüşmeleri merakla beklenirken, AK Parti'nin Zaza kökenli Bingöl Milletvekili Devlet Bakanı Cevdet Yılmaz'dan Kürt gençlerine mesaj geldi. Bakan Yılmaz, "Gençlere şunu söylemek lazım: Şu anda Türkiye Cumhuriyeti'nin bir bakanıyım. Türkiye'de gerçekten ayrımcılık olsa buralara gelemezdim" dedi.
↑ MALİYEYİ BİR KÜRT BAKAN, EKONOMİYİ DE BİR ZAZA BAKAN YÖNETİYOR Arxivləşdirilib 2011-06-07 at the Wayback Machine:...Devlet Bakanı Cevdet Yılmaz, eğer ayrımcılık olsaydı Türkiye’nin kalkınması bir Zaza’ya teslim edilmezdi. Devlet Bakanı Cevdet Yılmaz, Türkiye`de ayrımcılık yapıldığı iddialarının yersiz olduğunu söyledi. Bakan Yılmaz, memleketi Bingöl`de, "Eğer ayrımcılık olsaydı bizler o noktaya gelemezdik, Türkiye`nin kalkınması bir Zaza`ya teslim edilmezdi." açıklaması yaptı. Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, Gaziantep’te yaptığı konuşmada "Binlerce kardeşimiz oralarda çalışıyor. Kim istemez ki kendi kardeşine, kendi köylüsüne hizmet etmeyi. Benim sizlerden bir ricam var. Buradaki huzuru engelleyenlere oy vermeyin. Esnafa zorla kepenk kapattıranlara oy vermeyin. Batman'ın imajını bozanlara oy verirsek buraya yatırımcı gelmez. Çocuklarımız yine işsiz kalır. Biz daha çok özgürlük, daha çok demokrasi, daha çok iş ve aş diyoruz." dedi. "Ben de sizin gibi Kürt'üm, ben de Kürtçe biliyorum." ifadesini kullanan Şimşek, herkesin birinci sınıf vatandaş olduğunu vurgulayarak, şöyle konuştu: "Birinci sınıf olmazsa Maliye Bakanlığı'nı niye bir Kürt'e teslim ediyorlar? Kürtçe üzerinde bir yasak var mı? Yok. Kürtlere kötü bir muamele yapılıyor mu? Yok.dedi
↑ Radikal : Tunceli Üniversitesi'nde yeni seçmeli dersler: Zazaca ve Kürtçe:..Tunceli Üniversitesi Rektörü Prof.Dr. Durmuş Boztuğ, Alevi Dedesi Ahmet Yurt'un deyişleriyle açılışı yapılan üniversite yerleşkesinin tanıtım töreninde, Kürtçe ve Zazaca lehçesinin seçmeli ders olarak okutulacağını açıkladı. Prof.Dr. Boztuğ, "Edebiyat Fakültemiz bünyesinde, bölgenin konuşulan yerel dilleri Zazaca ve Kürtçe ile birlikte Anadolu Sevgisi Felsefesi derslerini seçmeli ders olarak öğrencilerimize veriyoruz. Anadolu Sevgi Felsefesi derslerine de bizzat ben gireceğim" dedi. Devlet Bakanı Cevdet Yılmaz, kendisinin de Zaza kökenli olduğunu, bu adımın ülkenin geleceğine katkı sunacağını söyledi.

Etnik qrup ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.

[3] Pitr Alford Andrüsün ing. Peter Alford Andrews hesablamalarına görə 1972–ci ildə sünni zazaların sayı 300.000^[1] nəfər, ələvi zazaların sayı isə 140.000^[2] nəfər olmuşdur.

[1] Etnik Gruplar. — 25. Zazalar: Sünni, sayfa 168. // P. Alford Andrews. Türkiye'de Etnik Gruplar. Türkçesi: Mustafa Küpüşoğlu. İstanbul: Ant Yayınları, 1992, 320 sayfa.

[2] Etnik Gruplar. — 26. Zazalar: Alevi, sayfa 172. // P. Alford Andrews. Türkiye'de Etnik Gruplar. Türkçesi: Mustafa Küpüşoğlu. İstanbul: Ant Yayınları, 1992, 320 sayfa.

[Zaza_Nüfusunun_yerleşim_tablosu-4] ¹ ² ³ Zazaların web sitesi :Zaza Nüfusunun yerleşim tablosu Arxivləşdirilib 2011-03-05 at the Wayback Machine

[5] "Etnologue report for Zaza-Gorani". 2012-10-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-08-30.

[6] Stratejikboyut.com : Zaza Vekilden Gençlere Mesaj Arxivləşdirilib 2009-11-11 at the Wayback Machine :...Kürt açılımının Meclis'te yarın yapılacak görüşmeleri merakla beklenirken, AK Parti'nin Zaza kökenli Bingöl Milletvekili Devlet Bakanı Cevdet Yılmaz'dan Kürt gençlerine mesaj geldi. Bakan Yılmaz, "Gençlere şunu söylemek lazım: Şu anda Türkiye Cumhuriyeti'nin bir bakanıyım. Türkiye'de gerçekten ayrımcılık olsa buralara gelemezdim" dedi.

[7] MALİYEYİ BİR KÜRT BAKAN, EKONOMİYİ DE BİR ZAZA BAKAN YÖNETİYOR Arxivləşdirilib 2011-06-07 at the Wayback Machine:...Devlet Bakanı Cevdet Yılmaz, eğer ayrımcılık olsaydı Türkiye’nin kalkınması bir Zaza’ya teslim edilmezdi. Devlet Bakanı Cevdet Yılmaz, Türkiye`de ayrımcılık yapıldığı iddialarının yersiz olduğunu söyledi. Bakan Yılmaz, memleketi Bingöl`de, "Eğer ayrımcılık olsaydı bizler o noktaya gelemezdik, Türkiye`nin kalkınması bir Zaza`ya teslim edilmezdi." açıklaması yaptı. Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, Gaziantep’te yaptığı konuşmada "Binlerce kardeşimiz oralarda çalışıyor. Kim istemez ki kendi kardeşine, kendi köylüsüne hizmet etmeyi. Benim sizlerden bir ricam var. Buradaki huzuru engelleyenlere oy vermeyin. Esnafa zorla kepenk kapattıranlara oy vermeyin. Batman'ın imajını bozanlara oy verirsek buraya yatırımcı gelmez. Çocuklarımız yine işsiz kalır. Biz daha çok özgürlük, daha çok demokrasi, daha çok iş ve aş diyoruz." dedi. "Ben de sizin gibi Kürt'üm, ben de Kürtçe biliyorum." ifadesini kullanan Şimşek, herkesin birinci sınıf vatandaş olduğunu vurgulayarak, şöyle konuştu: "Birinci sınıf olmazsa Maliye Bakanlığı'nı niye bir Kürt'e teslim ediyorlar? Kürtçe üzerinde bir yasak var mı? Yok. Kürtlere kötü bir muamele yapılıyor mu? Yok.dedi

[8] Radikal : Tunceli Üniversitesi'nde yeni seçmeli dersler: Zazaca ve Kürtçe:..Tunceli Üniversitesi Rektörü Prof.Dr. Durmuş Boztuğ, Alevi Dedesi Ahmet Yurt'un deyişleriyle açılışı yapılan üniversite yerleşkesinin tanıtım töreninde, Kürtçe ve Zazaca lehçesinin seçmeli ders olarak okutulacağını açıkladı. Prof.Dr. Boztuğ, "Edebiyat Fakültemiz bünyesinde, bölgenin konuşulan yerel dilleri Zazaca ve Kürtçe ile birlikte Anadolu Sevgisi Felsefesi derslerini seçmeli ders olarak öğrencilerimize veriyoruz. Anadolu Sevgi Felsefesi derslerine de bizzat ben gireceğim" dedi. Devlet Bakanı Cevdet Yılmaz, kendisinin de Zaza kökenli olduğunu, bu adımın ülkenin geleceğine katkı sunacağını söyledi.

[K 1]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[1]

[2]