Sixote-Alin: Redaktələr arasındakı fərq
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
| (5 istifadəçi tərəfindən edilmiş 16 dəyişiklik göstərilmir) | |||
| Sətir 1: | Sətir 1: | ||
{{İş gedir}} |
|||
{{Dağ sistemi |
{{Dağ sistemi |
||
|Adı = Sixote-Alin |
|Adı = Sixote-Alin |
||
|Yerli adı = |
|||
|Şəkil = Rock in Sikhote-Alin.jpg |
|Şəkil = Rock in Sikhote-Alin.jpg |
||
|Qeydlər = |
|||
|Şəklin izahı = |
|||
| ⚫ | |||
|Mütləq hündürlüyü = |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
|Ölçüsü = ~1200 |
|||
|Ölkə = Rusiya |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
|Uzunluğu = ~1200 |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
|Koordinatları = |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
}} |
|||
| ⚫ | '''Sixote-Alin''' — Rusiyanın Uzaq Şərqindəki [[Xabarovsk diyarı|Xabarovsk]] və [[Primorsk diyarı|Primorsk]] ərazilərində, qərbdə [[Amur çayı|Amur]] hövzəsinin və şərqdə [[Yapon dənizi]], [[Tatar boğazı]] çayları üçün su ayrıcı funksiyası oynayan Mezozoy qatlama zonasının vulkanik sahəsi. Dağlar cənub Primorskdan ([[Naxodka]]), Xabarovsk diyarının şimalındakı Amur çayının mənsəbinə ([[Nikolayevsk-na-Amure]]) qədər uzanır. |
||
| ⚫ | Sixote-Alin dağlarında Anyuy Milli Parkı, Botniç Dövlət Təbiət Qoruğu, Lazovski adına Dövlət Təbiət Qoruğu və |
||
| ⚫ | Sixote-Alin dağlarında Anyuy Milli Parkı, Botniç Dövlət Təbiət Qoruğu, Lazovski adına Dövlət Təbiət Qoruğu və Sıxote-Alin Dövlət Biosfer Qoruğuda daxil olmaqla bir neçə böyük qoruq zonaları mövcuddur<ref>Сихотэ-Алинь / С. С. Воскресенский // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969–1978.</ref>. |
||
== Fauna və flora == |
|||
[[Fayl:Amur Leopard (1970226951).jpg|thumb|250px|[[Uzaq Şərq bəbiri]].]] |
|||
Sixote-Alinin bitki örtüyü müxtəlifdir: bu dağlıq vilayətin cənub və mərkəzi hissəsi təxminən 500 m yüksəkliklərə qədər iynəyarpaqlı-enliyarpaqlı meşələrlə örtülüdür. Şimal hissəsində [[Ayan küknarı]] və [[Ağqabıq ağ şam]] ağacları ilə zəngin olan meşələrdən ibarətdir. Yüksək Yüksəkl dağlıq ərazilərdə dağ tundrası qeydə alınır. Dağların düzənliklərində otlar 3,5 m hündürlüyə çata bilər. |
|||
Sixote-Alinin ətəkləri endemik canlılarla zəngindir: [[Uzaq Şərq bəbiri]]. |
|||
Son bir neçə onillikdə meşə mütəxəssisləri Sixote-Alin meşələrinin quruduğunu qeydə alırlar. Bunun bir neçə səbəbi var: viral xəstəliklər nəticəsində ağacın zədələnməsi, yeraltı su rejiminin dəyişməsi. Ancaq bu fenomenin əsas səbəbi qlobal iqlim dəyişikliyi hesab edilməlidir<ref>{{Cite web |
|||
| title = А. В. Галанин, А. В. Беликович Сихотэ-Алинская ботанико-географическая подобласть |
|||
| url = http://geobotany.narod.ru/arc07.htm |
|||
| access-date = 2019-11-30 |
|||
| archive-date = 2021-09-17 |
|||
| archive-url = https://web.archive.org/web/20210917034523/http://geobotany.narod.ru/arc07.htm |
|||
| url-status = live |
|||
}}</ref>. |
|||
== İqlimi == |
|||
Şərq yamaclarında qış iqlimi olduqca mülayim və qarlıdır, bu Yapon dənizindən siklonların tez-tez daxil olması ilə müəyyən edilir. Qərb yamaclarında iqlim daha kəskin kontinental və az qarlıdır. Yanvar ayının ortalama gündəlik temperaturu cənub-şərqdə −8 °C, mərkəzi və şimal bölgələrində −15 … −22 °C-dir. Bununla birlikdə Sixote-Alinin mərkəzi və şimal hissəsindəki dağlarda gecə temperatur −45 dərəcədən aşağı düşə bilər. |
|||
Cənub bölgələrində qar 4–5 ay, dekabrdan aprel ayına qədər, şimal bölgələrdə isə oktyabrın əvvəlindən mayın sonuna qədər, yəni səkkiz aya yaxındır. Qış dövründə yağıntının paylanması qeyri-bərabərdir — mart ayında maksimum qar müşahidə olunur. Qış dövründə bütün şərq yamacında (sahil) bol qar yağır, intensiv qar fırtınaları müşahidə olunur. İl ərzində yağıntının miqdarı böyük olsa da (800–1000 mm-ə qədər), əksəriyyəti yaz-yay dövründə düşür. |
|||
Primorskın cənub bölgələri istisna olmaqla ümumiyyətlə iqlim insanlar üçün olduqca ağırdır. |
|||
Uçqun təhlükəsi olan ərazilərin əksəriyyətində, həcmi 10 min m³-dən az olan uçqunlara rast gəlinir. Yalnız Sİxote-Alinin mərkəzi hissəsinin silsilə hissələrində 30–50 min m³-ə çatması mümkündür. |
|||
== Araşdırma == |
|||
1900-cü və 1920-ci illərdə Sixote-Alin V. Arsenyevin (1906, 1907, 1908–1910, 1927) bir neçə ekspedisiyasının obyekti olmuşdur. |
|||
1902–1910-cu illərdəki bir sıra ekspedisiyaların nəticələrinə görə əvvəllər coğrafi xəritədə "ağ ləkə" sayılan Sixote-Alin dağ bölgəsi araşdırılmışdır. V. Arsenyev "Böyük meşə" olaraq təyin etdiyi Sixote-Alin dağ meşələrinin bənzərsizliyini, müxtəlifliyini və mozaika xüsusiyyətini qeyd edir. |
|||
1971-ci ildə Ümumrusiya Üzümçülük və Şərabçılıq İnstitutu "Sıxote-Alində yabanı üzüm üçün Tayqya" adlı elmi ekspedisiya təşkil etdi (15 sentyabr — 5 oktyabr 1971). Ekspedisiyanın rəhbəri H. Anxin idi. |
|||
2001-ci ildə Sixote-Alin Qoruğu təbii bir yer kimi YUNESKO-nun Ümumdünya İrs Siyahısına daxil edildi və bununla da Rusiyada on dördüncü Ümumdünya irsi oldu. |
|||
== Qalereya == |
|||
<gallery mode="packed" heights="100"> |
|||
Şəkil:Yakut-Gora mountain from Vysokogorsky pass.jpg| |
|||
Şəkil:Sopka of Sihote-Alin in autumn.jpg |
|||
Şəkil:Река Павловка в Чугуевском районе фото2.JPG| |
|||
Şəkil:Анюй 3.JPG| |
|||
Şəkil:Sopka near Nakhodka.JPG| |
|||
Şəkil:Южный.JPG| |
|||
Şəkil:Star of Primorye of Benev Waterfalls.jpg| |
|||
</gallery> |
|||
== İstinadlar == |
== İstinadlar == |
||
{{İstinad siyahısı}} |
{{İstinad siyahısı}}{{Xarici keçidlər}} |
||
[[Kateqoriya:Uzaq Şərqi Rusiya]] |
|||
[[Kateqoriya:Rusiyadakı ümumdünya irsi]] |
|||
[[Kateqoriya:Primorsk diyarı coğrafiyası]] |
|||
[[Kateqoriya:Xabarovsk diyarı coğrafiyası]] |
|||
[[Kateqoriya:Rusiya dağları]] |
|||
Səhifəsinin 23:20, 28 sentyabr 2023 tarixinə olan son versiyası
| Sixote-Alin | |
|---|---|
| Сихотэ-Алин | |
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Mütləq hündürlüyü | 2.090 m |
| Uzunluğu | ~1200 km |
| Eni | ~250 km |
| Hündür nöqtəsi | Tordoki Yani |
| Yaranma dövrü | Təbaşir dövrü |
| Yerləşməsi | |
| 45°19′59″ şm. e. 136°10′01″ ş. u. | |
| Ölkə |
 Rusiya |
|
|
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
.jpg)
Sixote-Alin — Rusiyanın Uzaq Şərqindəki Xabarovsk və Primorsk ərazilərində, qərbdə Amur hövzəsinin və şərqdə Yapon dənizi, Tatar boğazı çayları üçün su ayrıcı funksiyası oynayan Mezozoy qatlama zonasının vulkanik sahəsi. Dağlar cənub Primorskdan (Naxodka), Xabarovsk diyarının şimalındakı Amur çayının mənsəbinə (Nikolayevsk-na-Amure) qədər uzanır.
Sixote-Alin dağlarında Anyuy Milli Parkı, Botniç Dövlət Təbiət Qoruğu, Lazovski adına Dövlət Təbiət Qoruğu və Sıxote-Alin Dövlət Biosfer Qoruğuda daxil olmaqla bir neçə böyük qoruq zonaları mövcuddur[1].
Fauna və flora[redaktə | mənbəni redaktə et]
.jpg)
Sixote-Alinin bitki örtüyü müxtəlifdir: bu dağlıq vilayətin cənub və mərkəzi hissəsi təxminən 500 m yüksəkliklərə qədər iynəyarpaqlı-enliyarpaqlı meşələrlə örtülüdür. Şimal hissəsində Ayan küknarı və Ağqabıq ağ şam ağacları ilə zəngin olan meşələrdən ibarətdir. Yüksək Yüksəkl dağlıq ərazilərdə dağ tundrası qeydə alınır. Dağların düzənliklərində otlar 3,5 m hündürlüyə çata bilər.
Sixote-Alinin ətəkləri endemik canlılarla zəngindir: Uzaq Şərq bəbiri.
Son bir neçə onillikdə meşə mütəxəssisləri Sixote-Alin meşələrinin quruduğunu qeydə alırlar. Bunun bir neçə səbəbi var: viral xəstəliklər nəticəsində ağacın zədələnməsi, yeraltı su rejiminin dəyişməsi. Ancaq bu fenomenin əsas səbəbi qlobal iqlim dəyişikliyi hesab edilməlidir[2].
İqlimi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Şərq yamaclarında qış iqlimi olduqca mülayim və qarlıdır, bu Yapon dənizindən siklonların tez-tez daxil olması ilə müəyyən edilir. Qərb yamaclarında iqlim daha kəskin kontinental və az qarlıdır. Yanvar ayının ortalama gündəlik temperaturu cənub-şərqdə −8 °C, mərkəzi və şimal bölgələrində −15 … −22 °C-dir. Bununla birlikdə Sixote-Alinin mərkəzi və şimal hissəsindəki dağlarda gecə temperatur −45 dərəcədən aşağı düşə bilər.
Cənub bölgələrində qar 4–5 ay, dekabrdan aprel ayına qədər, şimal bölgələrdə isə oktyabrın əvvəlindən mayın sonuna qədər, yəni səkkiz aya yaxındır. Qış dövründə yağıntının paylanması qeyri-bərabərdir — mart ayında maksimum qar müşahidə olunur. Qış dövründə bütün şərq yamacında (sahil) bol qar yağır, intensiv qar fırtınaları müşahidə olunur. İl ərzində yağıntının miqdarı böyük olsa da (800–1000 mm-ə qədər), əksəriyyəti yaz-yay dövründə düşür.
Primorskın cənub bölgələri istisna olmaqla ümumiyyətlə iqlim insanlar üçün olduqca ağırdır.
Uçqun təhlükəsi olan ərazilərin əksəriyyətində, həcmi 10 min m³-dən az olan uçqunlara rast gəlinir. Yalnız Sİxote-Alinin mərkəzi hissəsinin silsilə hissələrində 30–50 min m³-ə çatması mümkündür.
Araşdırma[redaktə | mənbəni redaktə et]
1900-cü və 1920-ci illərdə Sixote-Alin V. Arsenyevin (1906, 1907, 1908–1910, 1927) bir neçə ekspedisiyasının obyekti olmuşdur.
1902–1910-cu illərdəki bir sıra ekspedisiyaların nəticələrinə görə əvvəllər coğrafi xəritədə "ağ ləkə" sayılan Sixote-Alin dağ bölgəsi araşdırılmışdır. V. Arsenyev "Böyük meşə" olaraq təyin etdiyi Sixote-Alin dağ meşələrinin bənzərsizliyini, müxtəlifliyini və mozaika xüsusiyyətini qeyd edir.
1971-ci ildə Ümumrusiya Üzümçülük və Şərabçılıq İnstitutu "Sıxote-Alində yabanı üzüm üçün Tayqya" adlı elmi ekspedisiya təşkil etdi (15 sentyabr — 5 oktyabr 1971). Ekspedisiyanın rəhbəri H. Anxin idi.
2001-ci ildə Sixote-Alin Qoruğu təbii bir yer kimi YUNESKO-nun Ümumdünya İrs Siyahısına daxil edildi və bununla da Rusiyada on dördüncü Ümumdünya irsi oldu.
Qalereya[redaktə | mənbəni redaktə et]
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Сихотэ-Алинь / С. С. Воскресенский // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969–1978.
- ↑ "А. В. Галанин, А. В. Беликович Сихотэ-Алинская ботанико-географическая подобласть". 2021-09-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-30.
Lüğətlər və ensiklopediyalar | |
|---|---|
| Normativ yoxlama |
