Cek Vord: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
k 94.20.96.195 tərəfindən edilmiş redaktələr geri qaytarılaraq InternetArchiveBot tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu.
Teq: Geri qaytarma
Sətir 5: Sətir 5:
| izah = [[Conni Depp]] ''"[[Karib dənizinin quldurları: Dünyanın sonunda (film, 2007)|Karib dənizinin quldurları: Dünyanın sonunda]]"'' filmində Cek Sərçə rolunda.
| izah = [[Conni Depp]] ''"[[Karib dənizinin quldurları: Dünyanın sonunda (film, 2007)|Karib dənizinin quldurları: Dünyanın sonunda]]"'' filmində Cek Sərçə rolunda.
| cinsi = kişi
| cinsi = kişi
| peşə = quldur kapitanı <br/> Karib dənizinin quldur lordu <br> Ramranner adasının "qubernatoru" <br> '''Keçmişdə:''' <br> Ost-İnd Ticarət Şirkəti
| peşə = quldur kapitanı <br> Karib dənizinin quldur lordu <br> Ramranner adasının "qubernatoru" <br> '''Keçmişdə:''' <br> Ost-İnd Ticarət Şirkəti
| quldur idarəçiliyi =
| quldur idarəçiliyi =
| qardaşlıq statusu =
| qardaşlıq statusu =
Sətir 15: Sətir 15:
| ailə = [[Karib dənizinin quldurları personajlarının siyahısı#Kapitan Tiq|Edvard Tiq]] (ata)
| ailə = [[Karib dənizinin quldurları personajlarının siyahısı#Kapitan Tiq|Edvard Tiq]] (ata)
| din =
| din =
| peyda olma = [[Karib dənizinin quldurları (film seriyası)|Film seriyası]]<br>[[Karib dənizinin quldurları: Qardaşlıq yığıncağı əfsanələri|Kitablar]]<br>[[Karib dənizinin quldurları video oyunlarının siyahısı|Video oyunlar]]<br />[[Karib dənizinin quldurları (attraksion)|Attraksion]]
| peyda olma = [[Karib dənizinin quldurları (film seriyası)|Film seriyası]]<br>[[Karib dənizinin quldurları: Qardaşlıq yığıncağı əfsanələri|Kitablar]]<br>[[Karib dənizinin quldurları video oyunlarının siyahısı|Video oyunlar]]<br>[[Karib dənizinin quldurları (attraksion)|Attraksion]]
| canlandıran = [[Conni Depp]]
| canlandıran = [[Conni Depp]]
}}
}}


'''Cek Vard və ya Cek Sərçə'''– ([[1553]]<ref name="wilson55">{{cite book|last=Lamborn Wilson|first=Peter|authorlink=Peter Lamborn Wilson|title=Pirate Utopias: Moorish Corsairs and European Renegadoes|publisher=[[Autonomedia]]|page=55|isbn=1-57027-158-5}}</ref>-[[1622]]) əfsanəvi dəniz qulduru tarixdə [[Yusuf Rəis]] kimi də tanınır.Tarixi şəxsiyyət olan bu qulduru, yəni, Cek Quşcuğazı müasir dünya kino-personaj [[“Cek Sərçə”]] adı ilə tanısa da, islam dünyasında, xüsusilə Türk dünyasında bu adam indiyədək öz layiqli tarixi yerini tutmayıb. Məsələ ondadır ki, tarix onu həm də Yusuf Rəis və ya “Türkə dönmüş xristian” kimi tanıyır.
'''Cek Vard və ya Cek Sərçə'''– (1553<ref name="wilson55">{{cite book|last=Lamborn Wilson|first=Peter|authorlink=Peter Lamborn Wilson|title=Pirate Utopias: Moorish Corsairs and European Renegadoes|publisher=[[Autonomedia]]|page=55|isbn=1-57027-158-5}}</ref>-1622) əfsanəvi dəniz qulduru tarixdə [[Yusuf Rəis]] kimi də tanınır.Tarixi şəxsiyyət olan bu qulduru, yəni, Cek Quşcuğazı müasir dünya kino-personaj [[“Cek Sərçə”]] adı ilə tanısa da, islam dünyasında, xüsusilə Türk dünyasında bu adam indiyədək öz layiqli tarixi yerini tutmayıb. Məsələ ondadır ki, tarix onu həm də Yusuf Rəis və ya "Türkə dönmüş xristian" kimi tanıyır.


== Tərcümeyi-halı ==
== Tərcümeyi-halı ==
⚫
İngilisdilli millətlər üçün Cek Quşcuğaz ([[Jack Birdy]]) əfsanəvi dəniz qulduru idi və onun barəsində müxtəlif kitablar, pyeslər yazılmışdı. XX əsrdə bu dəniz qulduru barədə bir neçə macəra filmi çəkilmişdi. Nəhayət, 2000-ci illərdə Hollivudun çəkdiyi "Qəraib dənizi quldurları" film epopeyası, əsasən də məşhur Hollivud ulduzu Conni Depp`in mahir ifasında Cek Sərçə ([[Jack Sparrow]]) adı ilə yaratdığı obraz bu tarixi qulduru kinodakı rolun adı ilə bütün dünyaya tanıtdı.


⚫
=== Erkən həyatı ===
⚫
İngilisdilli millətlər üçün Cek Quşcuğaz ([[Jack Birdy]]) əfsanəvi dəniz qulduru idi və onun barəsində müxtəlif kitablar, pyeslər yazılmışdı. XX əsrdə bu dəniz qulduru barədə bir neçə macəra filmi çəkilmişdi. Nəhayət, [[2000]]-ci illərdə Hollivudun çəkdiyi “Qəraib dənizi quldurları” film epopeyası, əsasən də məşhur Hollivud ulduzu Conni Depp`in mahir ifasında Cek Sərçə ([[Jack Sparrow]]) adı ilə yaratdığı obraz bu tarixi qulduru kinodakı rolun adı ilə bütün dünyaya tanıtdı.

⚫
===Erkən həyatı ===

Cek Vard ([[Jack Ward]]) və ya bəzi sənədlərdə Con Vard ([[John Ward)]] kimi tanınan bu adamın erkən dövrü barədə az məlumat var. Ehtimala görə, o, 1552 və ya 1553-cü ildə İngiltərənin cənub-şərqindəki Kent bölgəsinin kiçik Faverşem liman şəhərində doğulub. Liman şəhəri keçmiş dənizçi və dəniz quldurlarının sonuncu sığınacağı hesab edilirdi. Şəhər əhalisinin əsas qazanc yeri balıqçılıq və qısa məsafələrdə işləyən dəniz ticarəti idi. Çox güman ki, yeniyetmə yaşlarından bu gənc oğlanbalıqçılıq, köhnə gəmilərin ehtiyat hissələrinin toplanıb satılması ilə özünü dolandırır və beləliklə də dənizçiliyin sirrlərinə yiyələnirdi.
Cek Vard ([[Jack Ward]]) və ya bəzi sənədlərdə Con Vard ([[John Ward)]] kimi tanınan bu adamın erkən dövrü barədə az məlumat var. Ehtimala görə, o, 1552 və ya 1553-cü ildə İngiltərənin cənub-şərqindəki Kent bölgəsinin kiçik Faverşem liman şəhərində doğulub. Liman şəhəri keçmiş dənizçi və dəniz quldurlarının sonuncu sığınacağı hesab edilirdi. Şəhər əhalisinin əsas qazanc yeri balıqçılıq və qısa məsafələrdə işləyən dəniz ticarəti idi. Çox güman ki, yeniyetmə yaşlarından bu gənc oğlanbalıqçılıq, köhnə gəmilərin ehtiyat hissələrinin toplanıb satılması ilə özünü dolandırır və beləliklə də dənizçiliyin sirrlərinə yiyələnirdi.


=== Pirat həyatı ===
=== Pirat həyatı ===
⚫
1588-ci ildə ispan hərbi donanması ([[Armada]]) [[İngiltərə]]yə uğursuz hücum edir. İspanların dənizlərdə hegemonluğundan xoflanaraq və növbəti hücumlardan ehtiyat edərək İngiltərə kraliçası I Yelizaveta ölkəsinin donanmasını möhkəmləndirməyə çalışır. Dövlətin resurslarının yetərli olmadığını görən kraliça axtarışda olan və ölümə məhkum edilmiş bütün ingilis dəniz quldurlarını, ispanlara qarşı birlikdə döyüşmək şərtilə əfv edir. Həmçinin, millətindən asılı olmayaraq öz şəxsi hesabına ispanlara qarşı vuruşacaq hərbi gəmiləri və gəmi heyətlərini təşkil edən hər bir kəsə (korsarlara) və onların gəmisində xidmət edəcək muzdlu döyüşçülərə (kaperlərə) kraliça xüsusi icazə — patent-lisenziya təqdim etməyə başlayır. Görünən budur ki, Cek Vard da kaper qismində ispan hərbi və ticarət gəmilərinə qarşı hücumlarda iştirak edir. Bu hücumların birində ingilis korsar gəmisinin kapitanı öldürülür və təcrübəli dənizçi kimi Cek həlak olmuş kapitanı əvəz edərək gəmini ispanların güclü əks-hucumundan xılas edir. Sonralar onun bu qəhrəmanlığı dillər əzbəri olur.


⚫
1603-cü ildə İngiltərədə [[I Ceyms]] kral taxtına oturur və [[İspaniya]] ilə sülh bağlayır. Beləliklə, bir çox korsar və kaper işsiz qalırlar. Bəziləri öz peşələrini davam etdirməyə qərar verirlər. Amma hətta ispan gəmilərinə hücumlar artıq İngiltərədə quldurluq kimi qiymətləndirilirdi.<ref name="private">{{cite web|url=http://www.privateerdragons.com/pirates_famous9.html#W|title=Pirate History and Reference Famous Pirates and Privateers|publisher=Privateer Dragons' Island}}</ref>
⚫
[[1588]]-ci ildə ispan hərbi donanması ([[Armada]]) [[İngiltərə]]yə uğursuz hücum edir. İspanların dənizlərdə hegemonluğundan xoflanaraq və növbəti hücumlardan ehtiyat edərək İngiltərə kraliçası I Yelizaveta ölkəsinin donanmasını möhkəmləndirməyə çalışır. Dövlətin resurslarının yetərli olmadığını görən kraliça axtarışda olan və ölümə məhkum edilmiş bütün ingilis dəniz quldurlarını, ispanlara qarşı birlikdə döyüşmək şərtilə əfv edir. Həmçinin, millətindən asılı olmayaraq öz şəxsi hesabına ispanlara qarşı vuruşacaq hərbi gəmiləri və gəmi heyətlərini təşkil edən hər bir kəsə (korsarlara) və onların gəmisində xidmət edəcək muzdlu döyüşçülərə (kaperlərə) kraliça xüsusi icazə — patent-lisenziya təqdim etməyə başlayır. Görünən budur ki, Cek Vard da kaper qismində ispan hərbi və ticarət gəmilərinə qarşı hücumlarda iştirak edir. Bu hücumların birində ingilis korsar gəmisinin kapitanı öldürülür və təcrübəli dənizçi kimi Cek həlak olmuş kapitanı əvəz edərək gəmini ispanların güclü əks-hucumundan xılas edir. Sonralar onun bu qəhrəmanlığı dillər əzbəri olur.

⚫
[[1603]]-cü ildə İngiltərədə [[I Ceyms]] kral taxtına oturur və [[İspaniya]] ilə sülh bağlayır. Beləliklə, bir çox korsar və kaper işsiz qalırlar. Bəziləri öz peşələrini davam etdirməyə qərar verirlər. Amma hətta ispan gəmilərinə hücumlar artıq İngiltərədə quldurluq kimi qiymətləndirilirdi.<ref name="private">{{cite web|url=http://www.privateerdragons.com/pirates_famous9.html#W|title=Pirate History and Reference Famous Pirates and Privateers|publisher=Privateer Dragons' Island}}</ref>


== Varisliyi ==
== Varisliyi ==
⚫
Məlum olduğu kimi Vard bu dövrdə hələ quldur deyildi. O, Devon bölgəsinin [[Plimut]] liman şəhərində balıqçı peşəsinə qayıdır. Elə həmin ildə o, Kanal Donanmasındakı "Uolf Lion" adlı gəmidə işlməyə başlayır. Gəmidə çalışdığı ikinci həftədə o və gəminin 30 nəfərdən ibarət dənizçiləri tarixçilərə məlum olmayan ədalətsizliklə üzləşib üsyan qaldırırlar, gəmini tərk edərək Plimut limanındakı 25 ton su tutumu olan barkı (böyük yelkənli gəmini) qaçırırlar. Dənizçilər Vardı öz kapitanları seçirlər. Dəniz quldurları tarixində bu, ilk fakt idi ki, dəniz quldurları demokratik əsasda öz liderlərini seçirdilər.<ref name="Earle 2005 28">{{cite book|last=Earle|first=Peter|title=The Pirate Wars|url=https://archive.org/details/piratewars0000earl|publisher=New York: [[St. Martin's Press]]|year=2005|page=[https://archive.org/details/piratewars0000earl/page/28 28]|ISBN=0-312-33579-2}}</ref>


⚫
Qaçaqlar yaxınlıqdakı Vayt adasına sığınırlar. Onlara belə məlumat çatır ki, "Violet" adlı gəmidə İngiltərədəki təqiblərdən qaçan katoliklər öz sərvətlərini daşıyırlar. Quldurlar "Violet" gəmisini ələ keçirirlər. Amma gəmidə heç bir tutarlı sərvət olmur. Vard isə, vaxtı itirmədən "Balaca Con" adı verdiyi "Violet" gəmisindən istifadə edərək sərvətlə dolu iri fransız ticarət gəmisinə yaxınlaşmaq şansını əldən buraxmır. Fransız gəmisini ələ keçirdikdən sonra quldurlar İngiltərə sularını tərk edirlər.<ref name="Earle 2005 28"/>
⚫
Məlum olduğu kimi Vard bu dövrdə hələ quldur deyildi. O, Devon bölgəsinin [[Plimut]] liman şəhərində balıqçı peşəsinə qayıdır. Elə həmin ildə o, Kanal Donanmasındakı “Uolf Lion” adlı gəmidə işlməyə başlayır. Gəmidə çalışdığı ikinci həftədə o və gəminin 30 nəfərdən ibarət dənizçiləri tarixçilərə məlum olmayan ədalətsizliklə üzləşib üsyan qaldırırlar, gəmini tərk edərək Plimut limanındakı 25 ton su tutumu olan barkı (böyük yelkənli gəmini) qaçırırlar. Dənizçilər Vardı öz kapitanları seçirlər. Dəniz quldurları tarixində bu, ilk fakt idi ki, dəniz quldurları demokratik əsasda öz liderlərini seçirdilər.<ref name="Earle 2005 28">{{cite book|last=Earle|first=Peter|title=The Pirate Wars|url=https://archive.org/details/piratewars0000earl|publisher=New York: [[St. Martin's Press]]|year=2005|page=[https://archive.org/details/piratewars0000earl/page/28 28]|ISBN=0-312-33579-2}}</ref>


⚫
Aralıq dənizinə daxil olan Vard ixtiyarındakı puldan istifadə edərək, [[fransız]] ticarət gəmisini 30 topa malik, dövrü üçün müasir hesab edilən hərbi gəmiyə dəyişir. Gəmiyə "Hədiyyə" (The Gift) adı verən Vard Aralıq dənizi boyunca ticarət gəmilərinə hücum etməyə başlayır.<ref>Lamborn Wilson, 58</ref>
⚫
Qaçaqlar yaxınlıqdakı Vayt adasına sığınırlar. Onlara belə məlumat çatır ki, “Violet” adlı gəmidə İngiltərədəki təqiblərdən qaçan katoliklər öz sərvətlərini daşıyırlar. Quldurlar “Violet” gəmisini ələ keçirirlər. Amma gəmidə heç bir tutarlı sərvət olmur. Vard isə, vaxtı itirmədən “Balaca Con” adı verdiyi “Violet” gəmisindən istifadə edərək sərvətlə dolu iri fransız ticarət gəmisinə yaxınlaşmaq şansını əldən buraxmır. Fransız gəmisini ələ keçirdikdən sonra quldurlar İngiltərə sularını tərk edirlər.<ref name="Earle 2005 28"/>


⚫
Əfsanəvi dəniz qulduru ilə şəxsən görüşmüş səyyah Vilyam Littou (WilliamLithgow) yazır ki, "Quşcuğaz" ləqəbi Cek Vardın öz sözlərinə görə, onun daim qəfəsdə müxtəlif quşları saxlaması, quşlara olan sevgisi və qayğısı ilə izah oluna bilər. Çünki zarafatcıl olmasına baxmayaraq o, bic və rəhmsiz idi. Bu cür sərt və bəzi hallarda qəddar olan adamın balaca quşlara sevgisi onun silahdaşlarına da qəribə gəlirdi.
⚫
Aralıq dənizinə daxil olan Vard ixtiyarındakı puldan istifadə edərək, [[fransız]] ticarət gəmisini 30 topa malik, dövrü üçün müasir hesab edilən hərbi gəmiyə dəyişir. Gəmiyə “Hədiyyə” (The Gift) adı verən Vard Aralıq dənizi boyunca ticarət gəmilərinə hücum etməyə başlayır.<ref>Lamborn Wilson, 58</ref>


⚫
1605-ci ildə Mərakeşin şimal-qərbindəki Salə şəhər limanında Riçard Bişop və [[Entoni Conson]] kimi gələcəkdə tanınacaq məşhur dəniz quldurlarının da daxil olduğu ingilis və holland dənizçilərindən ibarət dəstə Varda qoşulur. O, 1606-cı ilin avqustunda Tunisin osmanlı hakimi Qara Osman bəylə müqavilə bağlayır. Beləliklə, Tunisi özünə qərargah edən Vard quldur axınlarına başlayır və 60 ton su tutumu olan ispan "Reniera e Soderina" gəmisi olmaqla bir sıra iri ticarət gəmilərinizəbt edir.
⚫
Əfsanəvi dəniz qulduru ilə şəxsən görüşmüş səyyah Vilyam Littou (WilliamLithgow) yazır ki, “Quşcuğaz” ləqəbi Cek Vardın öz sözlərinə görə, onun daim qəfəsdə müxtəlif quşları saxlaması, quşlara olan sevgisi və qayğısı ilə izah oluna bilər. Çünki zarafatcıl olmasına baxmayaraq o, bic və rəhmsiz idi. Bu cür sərt və bəzi hallarda qəddar olan adamın balaca quşlara sevgisi onun silahdaşlarına da qəribə gəlirdi.


⚫
1607-ci ilin iyununda Tunisə dönən Vard burada qışı keçirir. Amma növbəti axınında yunan sahillərində Venesiya respublikasının donanması ilə döyüşdə çürüməyə başlamış "Reniera e Soderina" gəmisi batır. Baş vermiş bu gözlənilməz itki nəticəsində Vard döyüşü uduzur və 400 nəfərlik heyətini itirir. Həlak olmuş heyətin 250 nəfəri müsəlman, 150-si ingilis dənizçisi idi.
⚫
[[1605]]-ci ildə Mərakeşin şimal-qərbindəki Salə şəhər limanında Riçard Bişop və [[Entoni Conson]] kimi gələcəkdə tanınacaq məşhur dəniz quldurlarının da daxil olduğu ingilis və holland dənizçilərindən ibarət dəstə Varda qoşulur. O, 1606-cı ilin avqustunda Tunisin osmanlı hakimi Qara Osman bəylə müqavilə bağlayır. Beləliklə, Tunisi özünə qərargah edən Vard quldur axınlarına başlayır və 60 ton su tutumu olan ispan “Reniera e Soderina” gəmisi olmaqla bir sıra iri ticarət gəmilərinizəbt edir.

⚫
1607-ci ilin iyununda Tunisə dönən Vard burada qışı keçirir. Amma növbəti axınında yunan sahillərində Venesiya respublikasının donanması ilə döyüşdə çürüməyə başlamış “Reniera e Soderina” gəmisi batır. Baş vermiş bu gözlənilməz itki nəticəsində Vard döyüşü uduzur və 400 nəfərlik heyətini itirir. Həlak olmuş heyətin 250 nəfəri müsəlman, 150-si ingilis dənizçisi idi.


Təklənmiş Vard Tunisə sığınır və buradan ingilis kralı I Ceymsə əfv barədə müraciət edir. Kral isə, onun xahişini rədd edir və beləliklə, Vard Qara Osman bəyin tam himayəsi altına keçir.
Təklənmiş Vard Tunisə sığınır və buradan ingilis kralı I Ceymsə əfv barədə müraciət edir. Kral isə, onun xahişini rədd edir və beləliklə, Vard Qara Osman bəyin tam himayəsi altına keçir.


1608-ci ildə Cek Vard və onunla birlikdə olan ingilis və holland dəniz quldurları islamı qəbul edirlər. O, Yusuf Rəis adını götürür. Artıq onlar quldur və ya muzdlu dəniz döyüşçüsü deyil, “kafir xaçpərəstlərə hücum edən döyüşkən müsəlman türk dənizçiləri” hesab olunurdular. Vard elə həmin ildə islamı qəbul etmiş Yasəmən adlı siciliyalı bir qadınla evlənir. Buna baxmayaraq o, İngiltərədə yaşayan xristian arvadına pul göndərməkdə də davam edirdi.
1608-ci ildə Cek Vard və onunla birlikdə olan ingilis və holland dəniz quldurları islamı qəbul edirlər. O, Yusuf Rəis adını götürür. Artıq onlar quldur və ya muzdlu dəniz döyüşçüsü deyil, "kafir xaçpərəstlərə hücum edən döyüşkən müsəlman türk dənizçiləri" hesab olunurdular. Vard elə həmin ildə islamı qəbul etmiş Yasəmən adlı siciliyalı bir qadınla evlənir. Buna baxmayaraq o, İngiltərədə yaşayan xristian arvadına pul göndərməkdə də davam edirdi.


== Vəfatı ==
== Vəfatı ==
⚫
Onun islamı qəbul etməsi İngiltərədə hiddətlə qarşılanır. Səyyah Vilyam Littou yazır ki, 1610-cu il dekabrın 23-də ilk dəfə olaraq Venesiyanın İngiltərədəki səfiri Makantiono Korrer dəniz quldurları Cek Quşcuğaz və Frensis Verni haqda məlumatları Venesiya hakiminə (Doja) və senatına yollayır. "Əsli-nəcabətli yüksək zadəgan olmayan, lakin ingilis olan bu iki dəniz qulduru islamı qəbul edərək türkə çevriliblər. Bu isə ingilislərin hiddətinə səbəb olub. Kapitan Cek türkə dönüb ki, I Kral Ceymsə acıq versin". 1612-ci ildə ingilis dramaturqu Robert Daborn hətta "Türkə dönmüş xristian" adlı pyes də yazır.<ref>{{cite web|title=Ward the Pirate|url=http://www.contemplator.com/sea/ward.html|publisher=Songs of the Sea}}</ref> O dövrdə Avropada müsəlmanlara millətindən asılı olmayaraq "türk" də deyirdilər.<ref>Lamborn Wilson, 54</ref>

⚫
Onun islamı qəbul etməsi İngiltərədə hiddətlə qarşılanır. Səyyah Vilyam Littou yazır ki, 1610-cu il dekabrın 23-də ilk dəfə olaraq Venesiyanın İngiltərədəki səfiri Makantiono Korrer dəniz quldurları Cek Quşcuğaz və Frensis Verni haqda məlumatları Venesiya hakiminə (Doja) və senatına yollayır. “Əsli-nəcabətli yüksək zadəgan olmayan, lakin ingilis olan bu iki dəniz qulduru islamı qəbul edərək türkə çevriliblər. Bu isə ingilislərin hiddətinə səbəb olub. Kapitan Cek türkə dönüb ki, I Kral Ceymsə acıq versin”. 1612-ci ildə ingilis dramaturqu Robert Daborn hətta “Türkə dönmüş xristian” adlı pyes də yazır.<ref>{{cite web|title=Ward the Pirate|url=http://www.contemplator.com/sea/ward.html|publisher=Songs of the Sea}}</ref> O dövrdə Avropada müsəlmanlara millətindən asılı olmayaraq “türk” də deyirdilər.<ref>Lamborn Wilson, 54</ref>


Artıq Yusuf Rəis kimi tanınan Cek Vard hələ uzun müddət Tunisdən dəniz axınları təşkil edərək ingilis, fransız və ispan gəmilərini qarət edirdi. 65 yaşında o, dəniz əməliyyatlarına son verir. Həyatının qalan hissəsini zənginlik içində yaşayır və ehtimala görə,1622-ci ildə Tunisdə yayılmış vəba xəstəliyindən 70 yaşında vəfat edir.
Artıq Yusuf Rəis kimi tanınan Cek Vard hələ uzun müddət Tunisdən dəniz axınları təşkil edərək ingilis, fransız və ispan gəmilərini qarət edirdi. 65 yaşında o, dəniz əməliyyatlarına son verir. Həyatının qalan hissəsini zənginlik içində yaşayır və ehtimala görə,1622-ci ildə Tunisdə yayılmış vəba xəstəliyindən 70 yaşında vəfat edir.


Cek Vardın ölümündən 5 il əvvəl Tunisə ikinci dəfə gələn şotlandiyalı səyyah Vilyam Littou onunla görüşünü “Nadir macəraların ümumi diskursu” və “Şotlandiyadan 19 illik ağrılı səyahətlər” əsərlərində təsvir edib.
Cek Vardın ölümündən 5 il əvvəl Tunisə ikinci dəfə gələn şotlandiyalı səyyah Vilyam Littou onunla görüşünü "Nadir macəraların ümumi diskursu" və "Şotlandiyadan 19 illik ağrılı səyahətlər" əsərlərində təsvir edib.


V.Littounun əsərində Cekin daha içki içmədiyinə, öyrəşmədiyi geyim gəzdirməyə məcbur olduğuna görə həyat şəraitindən gileyləndiyi məqamı var və müəllif bir xristian təəssübkeşliyi etməyə çalışır. Bununla bərabər V.Littou bu sözləri də əsərində yazmağa məcbur idi: “…Qoca gülümsədi, onu “Kapitan Çek” adlanrıdmalarına əhəmiyyət vermədi. Digəl ki, bütün həyatını bu ada layiq olmasına xərcləmişdi. İndiki halda isə o, yalnız Yusif Rəisdir, Tunisin varlı zadəganıdır, ingilislərin yuxuda da görə bilmədikləri var-dövlətə sahib və siciliyalı gözəlçə Yasəmənin əri idi və o qadın da xristianlıqdan islama keçmişdi.
V.Littounun əsərində Cekin daha içki içmədiyinə, öyrəşmədiyi geyim gəzdirməyə məcbur olduğuna görə həyat şəraitindən gileyləndiyi məqamı var və müəllif bir xristian təəssübkeşliyi etməyə çalışır. Bununla bərabər V.Littou bu sözləri də əsərində yazmağa məcbur idi: "…Qoca gülümsədi, onu "Kapitan Çek" adlanrıdmalarına əhəmiyyət vermədi. Digəl ki, bütün həyatını bu ada layiq olmasına xərcləmişdi. İndiki halda isə o, yalnız Yusif Rəisdir, Tunisin varlı zadəganıdır, ingilislərin yuxuda da görə bilmədikləri var-dövlətə sahib və siciliyalı gözəlçə Yasəmənin əri idi və o qadın da xristianlıqdan islama keçmişdi.


… Hazırda qarşımda müsəlman türklər kimi geyinmiş və müsəlmanlığı qəbul edən, vaxtilə xristian olmuş Cek Quşcuğaz dayanıb… Hazırda o, zəngin sarayda zadəganlara xas müsəlman həyatı yaşayır… Bizim qarşımıza parıldayan meyvələr, quzu budundan bişirilmiş yeməklər gətiriləndə, Cek Quşcuğaz mənə macəralarından danışacağını vəd etdi.
… Hazırda qarşımda müsəlman türklər kimi geyinmiş və müsəlmanlığı qəbul edən, vaxtilə xristian olmuş Cek Quşcuğaz dayanıb… Hazırda o, zəngin sarayda zadəganlara xas müsəlman həyatı yaşayır… Bizim qarşımıza parıldayan meyvələr, quzu budundan bişirilmiş yeməklər gətiriləndə, Cek Quşcuğaz mənə macəralarından danışacağını vəd etdi.


… Görüşümüzün sonunda Cek Quşcuğaz məni şəxsi qalasına gedən körpüdən ötürərək böyük təntənə ilə yola saldı. Bu görüş mənim xatirəmdə əbədi qalacaq. Çünki dünyanın ən böyük, ən güclü və ən əfsanəvi dəniz qulduru ilə görüşmüşdüm…”.
… Görüşümüzün sonunda Cek Quşcuğaz məni şəxsi qalasına gedən körpüdən ötürərək böyük təntənə ilə yola saldı. Bu görüş mənim xatirəmdə əbədi qalacaq. Çünki dünyanın ən böyük, ən güclü və ən əfsanəvi dəniz qulduru ilə görüşmüşdüm…".

== Həmçinin bax ==
== Həmçinin bax ==


13:02, 28 iyun 2021 tarixindəki versiya

Con Vard
ing. Jack Ward/Jaohn Ward/Yusuf Reis
Karib dənizinin quldurları personajı
Fayl:Jack Sparrow In Pirates of the Caribbean- At World's End.JPGConni Depp "Karib dənizinin quldurları: Dünyanın sonunda" filmində Cek Sərçə rolunda.
Canlandıran Conni Depp
Peyda olmaları Film seriyası
Kitablar
Video oyunlar
Attraksion
Məlumat
Cinsi kişi
Peşə quldur kapitanı
Karib dənizinin quldur lordu
Ramranner adasının "qubernatoru"
Keçmişdə:
Ost-İnd Ticarət Şirkəti
Ailə Edvard Tiq (ata)

Cek Vard və ya Cek Sərçə– (1553[1]-1622) əfsanəvi dəniz qulduru tarixdə Yusuf Rəis kimi də tanınır.Tarixi şəxsiyyət olan bu qulduru, yəni, Cek Quşcuğazı müasir dünya kino-personaj “Cek Sərçə” adı ilə tanısa da, islam dünyasında, xüsusilə Türk dünyasında bu adam indiyədək öz layiqli tarixi yerini tutmayıb. Məsələ ondadır ki, tarix onu həm də Yusuf Rəis və ya "Türkə dönmüş xristian" kimi tanıyır.

Tərcümeyi-halı

İngilisdilli millətlər üçün Cek Quşcuğaz (Jack Birdy) əfsanəvi dəniz qulduru idi və onun barəsində müxtəlif kitablar, pyeslər yazılmışdı. XX əsrdə bu dəniz qulduru barədə bir neçə macəra filmi çəkilmişdi. Nəhayət, 2000-ci illərdə Hollivudun çəkdiyi "Qəraib dənizi quldurları" film epopeyası, əsasən də məşhur Hollivud ulduzu Conni Depp`in mahir ifasında Cek Sərçə (Jack Sparrow) adı ilə yaratdığı obraz bu tarixi qulduru kinodakı rolun adı ilə bütün dünyaya tanıtdı.

Erkən həyatı

Cek Vard (Jack Ward) və ya bəzi sənədlərdə Con Vard (John Ward) kimi tanınan bu adamın erkən dövrü barədə az məlumat var. Ehtimala görə, o, 1552 və ya 1553-cü ildə İngiltərənin cənub-şərqindəki Kent bölgəsinin kiçik Faverşem liman şəhərində doğulub. Liman şəhəri keçmiş dənizçi və dəniz quldurlarının sonuncu sığınacağı hesab edilirdi. Şəhər əhalisinin əsas qazanc yeri balıqçılıq və qısa məsafələrdə işləyən dəniz ticarəti idi. Çox güman ki, yeniyetmə yaşlarından bu gənc oğlanbalıqçılıq, köhnə gəmilərin ehtiyat hissələrinin toplanıb satılması ilə özünü dolandırır və beləliklə də dənizçiliyin sirrlərinə yiyələnirdi.

Pirat həyatı

1588-ci ildə ispan hərbi donanması (Armada) İngiltərəyə uğursuz hücum edir. İspanların dənizlərdə hegemonluğundan xoflanaraq və növbəti hücumlardan ehtiyat edərək İngiltərə kraliçası I Yelizaveta ölkəsinin donanmasını möhkəmləndirməyə çalışır. Dövlətin resurslarının yetərli olmadığını görən kraliça axtarışda olan və ölümə məhkum edilmiş bütün ingilis dəniz quldurlarını, ispanlara qarşı birlikdə döyüşmək şərtilə əfv edir. Həmçinin, millətindən asılı olmayaraq öz şəxsi hesabına ispanlara qarşı vuruşacaq hərbi gəmiləri və gəmi heyətlərini təşkil edən hər bir kəsə (korsarlara) və onların gəmisində xidmət edəcək muzdlu döyüşçülərə (kaperlərə) kraliça xüsusi icazə — patent-lisenziya təqdim etməyə başlayır. Görünən budur ki, Cek Vard da kaper qismində ispan hərbi və ticarət gəmilərinə qarşı hücumlarda iştirak edir. Bu hücumların birində ingilis korsar gəmisinin kapitanı öldürülür və təcrübəli dənizçi kimi Cek həlak olmuş kapitanı əvəz edərək gəmini ispanların güclü əks-hucumundan xılas edir. Sonralar onun bu qəhrəmanlığı dillər əzbəri olur.

1603-cü ildə İngiltərədə I Ceyms kral taxtına oturur və İspaniya ilə sülh bağlayır. Beləliklə, bir çox korsar və kaper işsiz qalırlar. Bəziləri öz peşələrini davam etdirməyə qərar verirlər. Amma hətta ispan gəmilərinə hücumlar artıq İngiltərədə quldurluq kimi qiymətləndirilirdi.[2]

Varisliyi

Məlum olduğu kimi Vard bu dövrdə hələ quldur deyildi. O, Devon bölgəsinin Plimut liman şəhərində balıqçı peşəsinə qayıdır. Elə həmin ildə o, Kanal Donanmasındakı "Uolf Lion" adlı gəmidə işlməyə başlayır. Gəmidə çalışdığı ikinci həftədə o və gəminin 30 nəfərdən ibarət dənizçiləri tarixçilərə məlum olmayan ədalətsizliklə üzləşib üsyan qaldırırlar, gəmini tərk edərək Plimut limanındakı 25 ton su tutumu olan barkı (böyük yelkənli gəmini) qaçırırlar. Dənizçilər Vardı öz kapitanları seçirlər. Dəniz quldurları tarixində bu, ilk fakt idi ki, dəniz quldurları demokratik əsasda öz liderlərini seçirdilər.[3]

Qaçaqlar yaxınlıqdakı Vayt adasına sığınırlar. Onlara belə məlumat çatır ki, "Violet" adlı gəmidə İngiltərədəki təqiblərdən qaçan katoliklər öz sərvətlərini daşıyırlar. Quldurlar "Violet" gəmisini ələ keçirirlər. Amma gəmidə heç bir tutarlı sərvət olmur. Vard isə, vaxtı itirmədən "Balaca Con" adı verdiyi "Violet" gəmisindən istifadə edərək sərvətlə dolu iri fransız ticarət gəmisinə yaxınlaşmaq şansını əldən buraxmır. Fransız gəmisini ələ keçirdikdən sonra quldurlar İngiltərə sularını tərk edirlər.[3]

Aralıq dənizinə daxil olan Vard ixtiyarındakı puldan istifadə edərək, fransız ticarət gəmisini 30 topa malik, dövrü üçün müasir hesab edilən hərbi gəmiyə dəyişir. Gəmiyə "Hədiyyə" (The Gift) adı verən Vard Aralıq dənizi boyunca ticarət gəmilərinə hücum etməyə başlayır.[4]

Əfsanəvi dəniz qulduru ilə şəxsən görüşmüş səyyah Vilyam Littou (WilliamLithgow) yazır ki, "Quşcuğaz" ləqəbi Cek Vardın öz sözlərinə görə, onun daim qəfəsdə müxtəlif quşları saxlaması, quşlara olan sevgisi və qayğısı ilə izah oluna bilər. Çünki zarafatcıl olmasına baxmayaraq o, bic və rəhmsiz idi. Bu cür sərt və bəzi hallarda qəddar olan adamın balaca quşlara sevgisi onun silahdaşlarına da qəribə gəlirdi.

1605-ci ildə Mərakeşin şimal-qərbindəki Salə şəhər limanında Riçard Bişop və Entoni Conson kimi gələcəkdə tanınacaq məşhur dəniz quldurlarının da daxil olduğu ingilis və holland dənizçilərindən ibarət dəstə Varda qoşulur. O, 1606-cı ilin avqustunda Tunisin osmanlı hakimi Qara Osman bəylə müqavilə bağlayır. Beləliklə, Tunisi özünə qərargah edən Vard quldur axınlarına başlayır və 60 ton su tutumu olan ispan "Reniera e Soderina" gəmisi olmaqla bir sıra iri ticarət gəmilərinizəbt edir.

1607-ci ilin iyununda Tunisə dönən Vard burada qışı keçirir. Amma növbəti axınında yunan sahillərində Venesiya respublikasının donanması ilə döyüşdə çürüməyə başlamış "Reniera e Soderina" gəmisi batır. Baş vermiş bu gözlənilməz itki nəticəsində Vard döyüşü uduzur və 400 nəfərlik heyətini itirir. Həlak olmuş heyətin 250 nəfəri müsəlman, 150-si ingilis dənizçisi idi.

Təklənmiş Vard Tunisə sığınır və buradan ingilis kralı I Ceymsə əfv barədə müraciət edir. Kral isə, onun xahişini rədd edir və beləliklə, Vard Qara Osman bəyin tam himayəsi altına keçir.

1608-ci ildə Cek Vard və onunla birlikdə olan ingilis və holland dəniz quldurları islamı qəbul edirlər. O, Yusuf Rəis adını götürür. Artıq onlar quldur və ya muzdlu dəniz döyüşçüsü deyil, "kafir xaçpərəstlərə hücum edən döyüşkən müsəlman türk dənizçiləri" hesab olunurdular. Vard elə həmin ildə islamı qəbul etmiş Yasəmən adlı siciliyalı bir qadınla evlənir. Buna baxmayaraq o, İngiltərədə yaşayan xristian arvadına pul göndərməkdə də davam edirdi.

Vəfatı

Onun islamı qəbul etməsi İngiltərədə hiddətlə qarşılanır. Səyyah Vilyam Littou yazır ki, 1610-cu il dekabrın 23-də ilk dəfə olaraq Venesiyanın İngiltərədəki səfiri Makantiono Korrer dəniz quldurları Cek Quşcuğaz və Frensis Verni haqda məlumatları Venesiya hakiminə (Doja) və senatına yollayır. "Əsli-nəcabətli yüksək zadəgan olmayan, lakin ingilis olan bu iki dəniz qulduru islamı qəbul edərək türkə çevriliblər. Bu isə ingilislərin hiddətinə səbəb olub. Kapitan Cek türkə dönüb ki, I Kral Ceymsə acıq versin". 1612-ci ildə ingilis dramaturqu Robert Daborn hətta "Türkə dönmüş xristian" adlı pyes də yazır.[5] O dövrdə Avropada müsəlmanlara millətindən asılı olmayaraq "türk" də deyirdilər.[6]

Artıq Yusuf Rəis kimi tanınan Cek Vard hələ uzun müddət Tunisdən dəniz axınları təşkil edərək ingilis, fransız və ispan gəmilərini qarət edirdi. 65 yaşında o, dəniz əməliyyatlarına son verir. Həyatının qalan hissəsini zənginlik içində yaşayır və ehtimala görə,1622-ci ildə Tunisdə yayılmış vəba xəstəliyindən 70 yaşında vəfat edir.

Cek Vardın ölümündən 5 il əvvəl Tunisə ikinci dəfə gələn şotlandiyalı səyyah Vilyam Littou onunla görüşünü "Nadir macəraların ümumi diskursu" və "Şotlandiyadan 19 illik ağrılı səyahətlər" əsərlərində təsvir edib.

V.Littounun əsərində Cekin daha içki içmədiyinə, öyrəşmədiyi geyim gəzdirməyə məcbur olduğuna görə həyat şəraitindən gileyləndiyi məqamı var və müəllif bir xristian təəssübkeşliyi etməyə çalışır. Bununla bərabər V.Littou bu sözləri də əsərində yazmağa məcbur idi: "…Qoca gülümsədi, onu "Kapitan Çek" adlanrıdmalarına əhəmiyyət vermədi. Digəl ki, bütün həyatını bu ada layiq olmasına xərcləmişdi. İndiki halda isə o, yalnız Yusif Rəisdir, Tunisin varlı zadəganıdır, ingilislərin yuxuda da görə bilmədikləri var-dövlətə sahib və siciliyalı gözəlçə Yasəmənin əri idi və o qadın da xristianlıqdan islama keçmişdi.

… Hazırda qarşımda müsəlman türklər kimi geyinmiş və müsəlmanlığı qəbul edən, vaxtilə xristian olmuş Cek Quşcuğaz dayanıb… Hazırda o, zəngin sarayda zadəganlara xas müsəlman həyatı yaşayır… Bizim qarşımıza parıldayan meyvələr, quzu budundan bişirilmiş yeməklər gətiriləndə, Cek Quşcuğaz mənə macəralarından danışacağını vəd etdi.

… Görüşümüzün sonunda Cek Quşcuğaz məni şəxsi qalasına gedən körpüdən ötürərək böyük təntənə ilə yola saldı. Bu görüş mənim xatirəmdə əbədi qalacaq. Çünki dünyanın ən böyük, ən güclü və ən əfsanəvi dəniz qulduru ilə görüşmüşdüm…".

Həmçinin bax

Xarici keçidlər

İstinadlar

  1. ↑ Lamborn Wilson, Peter. Pirate Utopias: Moorish Corsairs and European Renegadoes. Autonomedia. səh. 55. ISBN 1-57027-158-5.
  2. ↑ "Pirate History and Reference Famous Pirates and Privateers". Privateer Dragons' Island.
  3. ↑ 1 2 Earle, Peter. The Pirate Wars. New York: St. Martin's Press. 2005. səh. 28. ISBN 0-312-33579-2.
  4. ↑ Lamborn Wilson, 58
  5. ↑ "Ward the Pirate". Songs of the Sea.
  6. ↑ Lamborn Wilson, 54
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Cek_Vord&oldid=6024273"