Kvark ulduzu: Redaktələr arasındakı fərq
Naviqasiyaya keç
Axtarışa keç
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
"Kvark ulduzu" səhifəsi yaradıldı. |
|||
| Sətir 5: | Sətir 5: | ||
== Xüsusiyyətləri == |
== Xüsusiyyətləri == |
||
[[Kvark]]-qluon plazmasından ibarət olan bu ulduzun mövcud olması üçün ulduz öləndə baş verən cazibə içə çökməsi zamanı [[Proton (fizika)|protonları]] çox yüksək təziq altında kvarklara parçalanmalıdır. Teorik olaraq plazmasının çoxu s-kvarklardan (qəribə kvark) ibarət olmalıdır, ona görə də bu ulduzlar həm də '''qəribə ulduzlar''' adlanır. Bundan başqa, ölən ulduz [[Ağ cırtdanlar|ağ cırtdan]] ola bilməyəcək qədər böyük, [[qara dəlik]] ola bilməyəcək qədər də kiçik olmalıdır. Sıxlıqları neytron ulduzlarına nəzərən daha çoxdur və ortalama 5-10 km [[Radius|radiuslarının]], 7-10 milyon il ömürlərinin olduğu təxmin edilir. Ömrlərinin bitirəndən sonra qara dəliyə çevrilirlər. |
|||
== Namizəd ulduzlar == |
== Namizəd ulduzlar == |
||
* '''RX J1856.5-3754''' Günəş sistemimdən [[150 (ədəd)|150]] [[işıq ili]] uzaqlıqda yerləşmiş bir şəkildə və [[neytron ulduzu]] olaraq kəşf edildi. Lakin J.J Dreyk və həmkarları [[2002|2002-ci ildə]] |
* '''RX J1856.5-3754''' Günəş sistemimdən [[150 (ədəd)|150]] [[işıq ili]] uzaqlıqda yerləşmiş bir şəkildə və [[neytron ulduzu]] olaraq kəşf edildi. Lakin J.J Dreyk və həmkarları [[2002|2002-ci ildə]] Chandra kosmik teleskopu ilə əldə olunan dəqiq məlumatlardan istifadə edərək bu cismin kvark ulduzu olduğunu ola biləcəyini irəli sürdü. Onların verdiyi məlumatlara görə cismin radiusu 3,8-8,2 [[Kilometr|km]] <ref>[https://iopscience.iop.org/article/10.1086/340368 Is RX J1856.5–3754 a Quark Star?]</ref>(neytron ulduzlarında [[12 (ədəd)|12]] km) arasındadır və təxminən [[400 (ədəd)|400]] işıq ili uzaqlıqda yerləşir. Bu radius isə bir neytron ulduzu üçün çox kiçik idi. Bundan sonrakı inkişaf etmiş təchizatlarla aparılan hesablamalarda Dreykin və həmkarlarının verdiyi təxmini məsafə doğrulandı, amma cismin radiusunun daha böyük olduğu ortaya çıxdı. |
||
* [[Kanada|Kanadanın]] Kalqari Universitetinin elm adamları [[18 sentyabr]] [[2006|2006-cı ildə]] kəşf edilən parlaq [[İfrat yeni ulduz|süpernova]] '''SN 2006gy''' qalıntılarının kvark ulduzu ol biləcəyini irəli sürdülər. |
* [[Kanada|Kanadanın]] Kalqari Universitetinin elm adamları [[18 sentyabr]] [[2006|2006-cı ildə]] kəşf edilən parlaq [[İfrat yeni ulduz|süpernova]] '''SN 2006gy''' qalıntılarının kvark ulduzu ol biləcəyini irəli sürdülər. |
||
* [[2008|2008-ci ildə]] bir [[İfrat yeni ulduz|supernova]] müşahidələri zamanı supernova '''SN 2005gj''', '''SN 2005ap''' və '''SN 2005ap'''-nin də kvark ulduzu ola biləcəyi qənaətinə gəldiklərini bildirirdilər. <ref>Chadha, Kulvinder Singh;[http://astronomynow.com/080604Secondsupernovaepointtoquarkstars.html "Second Supernovae Point to Quark Stars"], ''Astronomy Now Online'', 2008 June 04</ref> |
|||
* Supernova '''SN 1987A''' -nın dağılmış nüvəsinin kvark ulduzu ola biləcəyi irəli sürüldü.<ref>{{cite journal |author1=Chan |author2=Cheng |author3=Harko |author4=Lau |author5=Lin |author6=Suen |author7=Tian |doi=10.1088/0004-637X/695/1/732 |journal=Astrophysical Journal |title=Could the compact remnant of SN 1987A be a quark star? |volume=695 |issue=1 |pages=732–746 |year=2009 |arxiv=0902.0653|bibcode = 2009ApJ...695..732C |s2cid=14402008 }}</ref><ref>Parsons, Paul; [https://www.newscientist.com/article/mg20126964.700-quark-star-may-hold-secret-to-early-universe.html "Quark star may hold secret to early universe"], ''New Scientist'', 2009 February 18</ref> |
|||
* [[2006|2006-cı ildə]], [[Pekin Universiteti|Pekin Universitetindən]] You-Ling Yue və digərləri, '''PSR B0943+10'''-un əslində az kütləli bir kvark ulduzu ola biləcəyini irəli sürdülər.<ref>{{cite journal |first1=You-Ling |last1=Yue |first2=Xiao-Hong |last2=Cui |first3=Ren-Xin |last3=Xu |title=Is PSR B0943+10 a low-mass quark star? |journal=Astrophysical Journal |volume=649 |issue=2 |pages=L95–L98 |year=2006 |arxiv=astro-ph/0603468 |doi=10.1086/508421 |bibcode=2006ApJ...649L..95Y |s2cid=18183996 }}</ref> |
|||
* [[2015|2015-ci ildə]] [[Nankin Universiteti|Nankin Universitetindən]] Zi-Gao Dai supernova '''ASASSN-15lh'''-nin yeni doğulmuş qəribə kvark ulduzu olduğunu irəli sürdü.<ref>{{Cite journal |title=The Most Luminous Supernova ASASSN-15lh: Signature of a Newborn Rapidly-Rotating Strange Quark Star |arxiv=1508.07745 |date=2015-08-31 |first1=Zi-Gao |last1=Dai |first2=Shan-Qin |last2=Wang |first3=J. S. |last3=Wang |first4=Ling-Jun |last4=Wang |first5=Yun-Wei |last5=Yu |doi=10.3847/0004-637X/817/2/132 |volume=817 |issue=2 |journal=The Astrophysical Journal |page=132 |bibcode=2016ApJ...817..132D |s2cid=54823427 }}</ref> |
|||
== Xarici keçidlər == |
== Xarici keçidlər == |
||
07:10, 1 sentyabr 2021 tarixindəki versiya
Kvark ulduzu — varlığı isbat edilməmiş və var olma ehtimalı çox az oldan ulduz tipidir.
Tarixi
Kvark ulduzu ilə əlaqədar olan ilk fərziyyə 1965-ci ildə sovet fizik Dmitri İvanenko və D. Kurdqelaidze tərəfindən irəli sürülmüşdür. Lakin, bu ulduz haqqında olan bütün fərziyyələr və ulduzun varlığı indiyə kimi isbat edilməmişdir.
Xüsusiyyətləri
Kvark-qluon plazmasından ibarət olan bu ulduzun mövcud olması üçün ulduz öləndə baş verən cazibə içə çökməsi zamanı protonları çox yüksək təziq altında kvarklara parçalanmalıdır. Teorik olaraq plazmasının çoxu s-kvarklardan (qəribə kvark) ibarət olmalıdır, ona görə də bu ulduzlar həm də qəribə ulduzlar adlanır. Bundan başqa, ölən ulduz ağ cırtdan ola bilməyəcək qədər böyük, qara dəlik ola bilməyəcək qədər də kiçik olmalıdır. Sıxlıqları neytron ulduzlarına nəzərən daha çoxdur və ortalama 5-10 km radiuslarının, 7-10 milyon il ömürlərinin olduğu təxmin edilir. Ömrlərinin bitirəndən sonra qara dəliyə çevrilirlər.
Namizəd ulduzlar
- RX J1856.5-3754 Günəş sistemimdən 150 işıq ili uzaqlıqda yerləşmiş bir şəkildə və neytron ulduzu olaraq kəşf edildi. Lakin J.J Dreyk və həmkarları 2002-ci ildə Chandra kosmik teleskopu ilə əldə olunan dəqiq məlumatlardan istifadə edərək bu cismin kvark ulduzu olduğunu ola biləcəyini irəli sürdü. Onların verdiyi məlumatlara görə cismin radiusu 3,8-8,2 km [1](neytron ulduzlarında 12 km) arasındadır və təxminən 400 işıq ili uzaqlıqda yerləşir. Bu radius isə bir neytron ulduzu üçün çox kiçik idi. Bundan sonrakı inkişaf etmiş təchizatlarla aparılan hesablamalarda Dreykin və həmkarlarının verdiyi təxmini məsafə doğrulandı, amma cismin radiusunun daha böyük olduğu ortaya çıxdı.
- Kanadanın Kalqari Universitetinin elm adamları 18 sentyabr 2006-cı ildə kəşf edilən parlaq süpernova SN 2006gy qalıntılarının kvark ulduzu ol biləcəyini irəli sürdülər.
- 2008-ci ildə bir supernova müşahidələri zamanı supernova SN 2005gj, SN 2005ap və SN 2005ap-nin də kvark ulduzu ola biləcəyi qənaətinə gəldiklərini bildirirdilər. [2]
- Supernova SN 1987A -nın dağılmış nüvəsinin kvark ulduzu ola biləcəyi irəli sürüldü.[3][4]
- 2006-cı ildə, Pekin Universitetindən You-Ling Yue və digərləri, PSR B0943+10-un əslində az kütləli bir kvark ulduzu ola biləcəyini irəli sürdülər.[5]
- 2015-ci ildə Nankin Universitetindən Zi-Gao Dai supernova ASASSN-15lh-nin yeni doğulmuş qəribə kvark ulduzu olduğunu irəli sürdü.[6]
Xarici keçidlər
Mənbə
- ↑ Is RX J1856.5–3754 a Quark Star?
- ↑ Chadha, Kulvinder Singh;"Second Supernovae Point to Quark Stars", Astronomy Now Online, 2008 June 04
- ↑ Chan; Cheng; Harko; Lau; Lin; Suen; Tian. "Could the compact remnant of SN 1987A be a quark star?". Astrophysical Journal. 695 (1). 2009: 732–746. arXiv:0902.0653. Bibcode:2009ApJ...695..732C. doi:10.1088/0004-637X/695/1/732.
- ↑ Parsons, Paul; "Quark star may hold secret to early universe", New Scientist, 2009 February 18
- ↑ Yue, You-Ling; Cui, Xiao-Hong; Xu, Ren-Xin. "Is PSR B0943+10 a low-mass quark star?". Astrophysical Journal. 649 (2). 2006: L95–L98. arXiv:astro-ph/0603468. Bibcode:2006ApJ...649L..95Y. doi:10.1086/508421.
- ↑ Dai, Zi-Gao; Wang, Shan-Qin; Wang, J. S.; Wang, Ling-Jun; Yu, Yun-Wei. "The Most Luminous Supernova ASASSN-15lh: Signature of a Newborn Rapidly-Rotating Strange Quark Star". The Astrophysical Journal. 817 (2). 2015-08-31: 132. arXiv:1508.07745. Bibcode:2016ApJ...817..132D. doi:10.3847/0004-637X/817/2/132.