Aral dənizinin quruması

1960 – 2010-cu illər arasında Aral dənizinin səviyyəsinin enməsi.

2014-cü ilin avqustunda Aralqumun kosmosdan mənzərəsi.

Aral dənizinin səviyyəsinin aşağı düşməsi— 20-ci əsrin ikinci yarısında Aral dənizinin su həcminin 90%-nin itirilməsi və onun yerində Aralqum səhrasının yaranması ilə bağlı antropogen-təbii ekoloji fəlakətdir.

Müasir alimlərin hesablamalarına görə, Aral dənizinin səviyyəsinin azalmasına antropogen amillərin təsiri 70%-i ötüb.

Aral bölgəsində kənd təsərrüfatının inkişafı, ilk növbədə suvarılan sahələrdə pambıqçılığın intensiv becərilməsi ilə əlaqədar kəskin tənəzzül başlandı.

Əkin sahələrini suvarmaq üçün 1960-cı illərə qədər Aral dənizini qidalandıran Amudərya və Sırdərya çaylarının bütün axını ləğv edildi, çoxsaylı su anbarları və kanallar su təchizatı və buxarlanma arasında balansı pozdu;

1985-1986-cı illərdə dəniz səviyyəsi 53 m-dən 41 m-ə (Baltik dənizinin səviyyəsinə nisbətən) düşdü, Berq boğazı qurudu, Aral iki müstəqil su anbarına - Böyük və Kiçik su anbarına bölündü.

2002-ci ilə qədər, 2006-cı ildə səviyyə daha 10 m aşağı düşdü, dərin su hissəsi, keçmiş Tşçe-Bas körfəzi Böyük Araldan ayrıldı.

1960-2009-cu illərdə Aral dənizinin sahəsi 67,499 km²-dən 6,700 km²-ə qədər azaldı.

Dünya Meteorologiya Assosiasiyasının məlumatına görə, Aral dənizinin quruması 20-ci əsrin ən böyük texnogen ekoloji böhranlarından biridir.

Dənizin keçmiş sərhədlərindən 100 km-ə qədər radiusda iqlim kəskin kontinental xarakter daşımış, yağıntıların miqdarı bir neçə dəfə azalmış, tuqay meşələri məhv olmuş, 130-dan çox heyvan və 30 növ balıq yox olmuşdur.

Toz fırtınaları quru dibdən qum və orada yığılmış kimyəvi çirkləndiriciləri uzun məsafələrə aparır.

Tozun ötürülməsi Aral dənizi bölgəsinin əhalisi arasında tənəffüs, göz, xərçəng və digər xəstəliklərin dəfələrlə artmasına səbəb olub.

Bundan əlavə, balıqçılıq və gəmiqayırma sənayesinin dayanması səbəbindən sakinlər kütləvi işsizliklə üzləşiblər.

Əgər Amudərya və Sırdərya drenajlarından suyun qəbulu tamamilə dayandırılsaydı, əvvəlki dəniz səviyyəsini bərpa etmək üçün 100 ildən çox vaxt lazım olacaq.

Hövzənin beş ölkəsi - Qazaxıstan, Qırğızıstan, Özbəkistan, Tacikistan və Türkmənistan - Avropa İttifaqı və digər dövlətlərin dəstəyi ilə Aral dənizinin qismən bərpası üçün layihələr həyata keçirir, lakin siyasi və iqtisadi səbəblərdən səylərdə birlik mümkün deyil. nail olmaq.

Müasir alimlər Aral dənizinin dirçəlməsini qeyri-mümkün hesab edirlər. Отправить отзыв Боковые панели История Сохраненные

Qurumasının səbəbləri

Aral dənizi qurumasına qədər sahəsinin böyüklüyünə görə Xəzər dənizi, Yuxarı göl (Şimali Amerika), Viktoriya gölündən (Şərqi Afrika) sonra dünyada 4-cü göl idi. Aral dənizinin quruması XX əsrin 60-cı illərində başlamışdır. Həmin vaxtlarda Sırdərya və Amudərya çaylarının suyunun çox hissəsinin kanallarla Türkmənistan, Özbəkistan və Qazaxıstanın cənubunun ehtiyacı üçün götürülməsinə, suvarma üçün istifadə edilməsinə başlanıldı. Nəticədə dəniz öz sahilindən nəzərəçarpacaq dərəcədə geri çəkildi və quruduğu yerlər dəniz duzu və digər kimyəvi maddələrlə örtüldü. 1993-cü ildə Aral dənizinin xilası üzrə beynəlxalq fond yaradılıb. Bu fond vasitəsilə indiyə qədər 300-dən artıq layihə həyata keçirilib (Özbəkistan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Tacikistan və Türkmənistan bu Fondun təsisçiləridirlər).

Xarici keçidlər

• Aral dənizinin «səssiz ölüm»ü.
• Aral dənizi hövzəsi regionunda ekoloji fəlakətin aradan qaldırılmasına 3,5 milyard dollar ayrılıb.
• В.Рахманов: Самая молодая пустыня в мире — Аралкум Arxivləşdirilib 2014-01-16 at the Wayback Machine.
• Siegmar-W. Breckle Combating desertification and rehabilitation of the salt deserts in the region at the Aral Sea Arxivləşdirilib 2010-03-05 at the Wayback Machine.
• "Evaporation of the Aral Sea : Feature Articles" (ingilis). Earth Observatory. İstifadə tarixi: 20.05.2009..
• О Барсакельмесском заповеднике — «Пойти, чтобы вернуться» Arxivləşdirilib 2011-07-17 at the Wayback Machine, Инна БЕКЕЕВА, № 430 (16817) от 28.08.2009.
• Кладбище кораблей (фотоальбом южной части Аральского моря, апрель 2010 года).