Xəzər gekkonu

Xəzər gekkonu
Elmi təsnifat
Domen: Eukariotlar Ranqsız: Amorphea Ranqsız: Obazoa Ranqsız: Opisthokonta Ranqsız: Holozoa Ranqsız: Filozoa Aləm: Heyvanlar Yarımaləm: Eumetazoylar Klad: ParaHoxozoa Klad: İkitərəflisimmetriyalılar Klad: Nephrozoa Tipüstü: Sonağızlılar Tip: Xordalılar Klad: Olfactores Yarımtip: Onurğalılar İnfratip: Ağızçənəlilər Klad: Eugnathostomata Klad: Teleostomi Klad: Euteleostomi Klad: Xoanlar Klad: Rhipidistia Klad: Tetrapodomorpha Klad: Eotetrapodiformes Klad: Elpistostegalia Klad: Stegocephalia Sinifüstü: Dördayaqlılar Klad: Reptiliomorpha Klad: Amniota Klad: Sauropsida Sinif: Sürünənlər Klad: Eureptilia Klad: Romeriida Klad: Diapsida Klad: Neodiapsida Klad: Sauria Klad: Lepidosauromorpha Dəstəüstü: Lepidosauria Dəstə: Pulcuqlular Klad: Scincogekkonomorpha Qeyri-rəsmi qrup: Scleroglossa Klad: Gekkonomorpha İnfradəstə: Gekkota Ranqsız: Gekkomorpha Fəsiləüstü: Gekkonoidea Fəsilə: Gekkonlar Yarımfəsilə: Əsl gekkonlar Cins: Tenuidactylus Növ: Xəzər gekkonu
Beynəlxalq elmi adı
Tenuidactylus caspius
Şəkil axtarışı NCBI   542780

Tenuidactylus caspius (lat. Tenuidactylus caspius) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin sürünənlər sinfinin pulcuqlular dəstəsinin gekkonlar fəsiləsinin tenuidactylus cinsinə aid heyvan növü.

Qısa təsviri

Bədəninin uzunluğu 75 mm-ə, quyruğunun uzunluğu isə 100 mm-ə çatır. Bədənin 89–115 pulcuq vardır. Quyruğun qabırğalı pulcuqları seqment şəklində yerləşir. Bədəni sarı çalara malik qonurumtul – boz rəngdə olub, boynunda və bədəninin üst tərəfində 5–6 tünd rəngli, qeyri-düzgün formalı eninə zolaqlar var. Bədənin alt hissəsi ağ rəngdə olur.

Yayılması

Qafqazda, Qazaxıstanda və Mərkəzi Asiyada, şimal və şimal-şərqi İran, şimal-qərbi Əfqanıstanda yayılmışdır. Bu növ yayıldığı əraziyə asanlıqla uyğunlaşır. Türkmənistan ərazisində dağ zirvələri istisna olmaqla demək olar ki, bütün ərazilərdə rast gəlinir. Dəniz səviyyəsindən 800 metr yüksəklikdə yerləşən ərazilərə qədər yayılmışdır. İnsan yaşayış məntəqələrinin yaxınlığında gildən tikilən evlərin arasında, yarımçıq tikililərdə, su quyularının kənarlarında, qəbirstanlıqlarda və şoranlıq ərazilərdə asanlıqla yayıla bilir. Köhnə tikililərdə 1–2 kv ərazidə 1 gekkona rast gəlinir.

Həyat tərzi

Aktivliyi

Əsasən gecə həyatı keçirir, yazda çox nadir hallarda gündüz vaxtı fəal olurlar. Qışlama martın sonu və ya aprelin əvvələrində bitir. Oktyabrın sonuna, bəzi isti illərdə isə noyabra qədər müşahidə edilirlər. Daşların arasındakı, yarımçıq tikililərdəki boşluqları, həyət evlərinin ərazilərində çatların arasını sığınacaq kimi istifadə edirlər.

Qidalanması

Bu növ qarışqalar, puplar, çəyirtkələr və hörümçəklərlə qidalanırlar. Bəzən öz balalarında yeyir, kannibalizm müşahidə olunur. Xalq arasında Daş kərtənkələsi olaraq tanınır.

Çoxalması

Bədən uzunluğu 40 mm olanda, cinsi yetkinliyə çatırlar. Qışlamadan çıxdıqdan bir müddət sonra cütləşmə baş verir. Bu müddət ərzində aqressiv olur və erkəklər arasında döyüşlər baş verir. Bu zamanlar zəif və incə səs çıxarırlar. Mayın ortalarından avqustun əvvəllərinə qədər dişi fərd ölçüləri 10,0–12,5 х 9,0–10,2 mm olan ovalşəkilli 1–2 yumurta qoyur. İnkubasiya müddəri 68–81 gün davam edir. Yeni yumurtadan çıxan balalar bədən uzunluğu 17–23 mm, quyruq uzunluğu isə 22–28 mm təşkil edir.

Təsnifatı

Növ iki yarımnövlə təmsil olunur:

• Cyrtopodion caspius caspius (Eichwald, 1831) — Adi Xəzər gekkonu, Xəzər dənizindəki Daş Zirə adası istisna olmaqla, növün bütün mövcud arealı boyunca geniş yayılmışdır.
• Cyrtopodion caspius insularis (Akhmedow et Szczerbak, 1978) — Ada Xəzər gekkonu, Abşeron yarımadasından 12 km aralıda yerləşən Daş Zirə adasında yayılmışdır. Azərbaycan üçün endemik kərtənkələ yarımnövüdür.