Çinlilərin təcrid aktı

Sənədin ilk səhifəsi
Plakat: Sem dayı çinliləri qovur

Çinlilərin təcrid aktı (1882—1943-ci illər) — 6 may 1882-ci il tarixində ABŞ Konqresinin Çinlilərin ölkənin Qərbinə kütləvi köç etməsinə cavab olaraq qəbul etdiyi xüsusi qanun. Amerika Birləşmiş Ştatları tarixindəki ilk və yeganə rəsmi qanun, müəyyən bir millətin nümayəndələrinə qarşı yönəldilmişdir (bu ölkənin qalan ayrı-seçkilik qanunları ümumiyyətlə irqlərlə əlaqəli). Qanun, artıq ABŞ-də yaşayan çinlilərin hər hansı Çin immiqrasiyasını və / və ya vətəndaşlıq almasını qadağan etdi (lakin ABŞ-də anadan olan Çinli uşaqlar ABŞ vətəndaşı sayılırdı). Əvvəlcə qanun 10 il müddətinə uzanmalı idi, lakin 1943-cü ilə qədər qüvvədə idi. 1917-ci ilə qədər oxşar məhdudiyyətlər ümumilikdə Asiyalılara da şamil edildi[1].

Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]

İlk çinlilər ABŞ-də 1840-cı illərdə, 1848-ci ildə Kaliforniyada qızıl hərisliyinin başladığı Meksikadan keçmiş şimal ərazilərinin ələ keçirilməsindən dərhal sonra ortaya çıxdı. Qızıl bol olduğu müddətdə, ayrı-ayrı Çin məkanlarında yaşayan Çinlilərə ehtiyat göstərildi, lakin ehtiyatları tükənəndə tolerantlıq itməyə başladı. Vəziyyəti yalnız nisbətən az sayda Çinli və ağ immiqrantlar xilas etdi[2].

60-cı illərdə Çin kuliları ABŞ dəmir yolu şirkətləri tərəfindən cəlb edildi. Xüsusilə, XIX əsrin ikinci yarısında Çindən və bəzi digər Asiya ölkələrindən (əsasən Yaponiya və Koreya) müqaviləli işçilərin sıx bir axını başladı. 1880-ci ilə qədər 200.000-dən çox Çinli əhalinin demək olar ki, 10%-ni təşkil edən Kaliforniyada məskunlaşdı. Yalnız 10 ildə, 1871–1880-ci illər arasında, ölkəyə 123201 çinli, 1881–1890-cı illərdə — 61.711 çinlilər məskunlaşdı. Əmək bazarında rəqabət gücləndi, əmək haqqı düşdü. Bundan əlavə, açıq şəkildə əksəriyyəti kişilər olduğu çinlilər[3], qaradərili qadınlar, meksikalılar və hindistanlı qadınlar ilə cinsi əlaqədə olmaları qadağan olunmasa da, ağ qadınlara həddindən artıq diqqət yetirməkdə şübhələnməyə başladılar[4]. Alman əsilli Avropa mühacirlərinin nisbəti 50% -dən aşağı düşdükdə, ciddi məhdudiyyətlər tətbiq edildi: 6 may 1882-ci il tarixində Konqres, Çinlilərin təcrid aktını qəbul etdi və bu, orijinal versiyasında 10 il müddətinə hər hansı Çin immiqrasiyası və Çinlinin vətəndaşı olmağı qadağan etdi və onsuz da sakinlər olan, yəni ABŞ-də daimi yaşayan Çinlilərin vətəndaşlığı dəyişilməz olaraq qalırdı[5].

Təsirləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

1882-ci il tarixli Çinlilərin təcrid aktı onların köçlərini on il müddətinə dayandırmasına baxmayaraq, qərardan əvvəl ABŞ-nin qərbinə gələn 200.000-ə yaxın çinli işçi var idi[6]. Sözdə sarı təhlükə qorxusu və sürətlə artan Çinli xalq irqi, etnik və dil zəminində davamlı toqquşmalara səbəb oldu. Bu işdə ən az rolu çinlilərin özünəməxsus qidaları, hiyeroglifləri və o zamankı çinlilərin xarici görünüşü ilə yığcam yaşayış yerləri oynamamışdı, Avropalılar üçün qeyri-adi idi: kişilər şərq paltarları, enli şlyapalar, sandallar, uzun bığları, saqqallar və hörülmüş saçlar idi[7]. 2 sentyabr 1885-ci ildə, Vayominq ərazisi, yalnız hindlilərin davamlı təqib etməsi ilə deyil, həm də yüksək spesifikasiyalarda iki qrup arasındakı sıx rəqabət səbəbi ilə meydana çıxan çinlilərin Rok Sprinqs əmək bazarında ağlar tərəfindən qanlı qırğınına görə məşhur oldu[8].

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ Erika Lee, At America's Gates: Chinese Immigration During the Exclusion Era, 1882–1943 (U of North Carolina Press, 2003.
  2. ↑ Wei, William. "The Chinese-American Experience: An Introduction". HarpWeek. 2014-01-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-02-05.
  3. ↑ Norton, Henry K. The Story of California From the Earliest Days to the Present. Chicago: A. C. McClurg & Co. 1924. 283–296. 2008-05-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  4. ↑ Kearney, Denis. "Appeal from California. The Chinese Invasion. Workingmen's Address". Indianapolis Times. 28 February 1878. 19 July 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 May 2014.
  5. ↑ Pioneer Laundry Workers Assembly, K of L. Washington, D.C. "China's menace to the world : from the forum : to the public". The Library of Congress: American Memory. The Library of Congress. 4 April 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 November 2017.
  6. ↑ "Text of the Chinese Exclusion Act" (PDF). University of California, Hastings College of the Law. 2014-05-05 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-05-05.
  7. ↑ Wellborn, Mildred. THE EVENTS LEADING TO THE CHINESE EXCLUSION ACTS. 1913. 56.
  8. ↑ "1855 Cal. Stat. 194 Capitation Tax" (PDF). UC Hastings College of the Law Library Summer 2001. UC Hastings College of the Law. 7 March 2021 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 30 November 2017.

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Vikianbarda Çinlilərin təcrid aktı ilə əlaqəli mediafayllar var.

Vikimənbədə Çinlilərin təcrid aktı ilə əlaqəli məlumatlar var.