Üçbarmaq ərincək

Üçbarmaq ərincək (lat. Bradypus pygmaeus) — üçbarmaqlı ərincəklər sinfinə daxil olan məməli növü[3]. Üçbarmaq ərincəklər yalnız Cənubi Amerikanın Qayana, Surinam, Fransa Qvianası, Venesuela, Kolumbiya və Braziliyada Amazon çayının şimalındakı ərazilər də daxilində yağış meşələrində aşkarlanmışdır.

Üçbarmaq ərincək
Elmi təsnifat
XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır.
???:
Üçbarmaq ərincək
Beynəlxalq elmi adı

Təsviri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Üçbarmaq ərincəklərin uzunluğu 52 sm-ə çatır. Bunun 4 sm-i quyruğuna düşür. Çəkisi 3.2–6 kiloqramdır. Bu bacarıqsız heyvan, kiçik başa, sərt dodaqlara, kiçik ağıza, çox uzun boyna sahibdir. Barmaqları olduqca qısa və qalındır. Üstəlik üç yana yönəlmiş oraq caynaqları ilə silahlanmışdır. Başdakı tüklər aşağıya, bədənin digər hissələridəkilər isə əksinə aşağıdan yuxarıya istiqamətlənir. Saçlarında tez-tez heyvana qəhvəyi-yaşıl rəng verən birhüceyrəli yaşıl yosunları görmək mümkündür. Pəncələrin dibi tüklərlə örtülmüşdür.

Kürk heyvanın həqiqi rəngini təyin edən nazik, qısa və sıx bir tüklü alt hissəsdən və uzun, kifayət qədər hamar, saman kimi bir saç düzümündən ibarətdir. Belin hər iki tərəfində, çiyinlərdən quyruğa qədər uzunun qəhvəyi bir zolaq var. Kürkün qalan hissəsi solğun qırmızımtıl-boz, qarnın nahiyyəsində isə gümüşü-boz rənglidir. Gözlərin üstündən yan istiqamətlərdə geniş bir ağ zolaq uzanır. Gözlər qara və qəhvəyi bir üzüklə əhatə olunmuşdur. Dırnaqlar sarımtıl və ya sarımtıl-qəhvəyi rənglidir. Uzunluğu 7,5 santimetrə çata bilər. Üçbarmaq ərincəklər əksər məməlilərdən fərqli olaraq, 8–9 boyun fəqərəsinə malikdir. Boyun çox çevikdir. Heyvanlar başlarını 270 dərəcə çevirə bilərlər.

Üçbarmaq ərincəkyin diş sistemi 18-dir. Heç kəsici və ya köpək dişi yoxdur. Diş minasının olmaması səbəbindən ərincəklərin dişləri demək olar ki, qara rəngə çalır.

Üçbarmaq ərincəklər aşağı maddələr mübadiləsi dərəcəsi ilə xarakterizə olunur. Bədən istiliyi 25 °C-yə düşə bilər.

Gözləri zəif və ifadəsizdir. Kiçik qulaqlarına baxmayaraq, üçbarmaq ərincək əla eşitmə qabiliyyətinə malikdir. Onlarda toxunma hissi inkişaf etməmişdir. Qoxu hissi haqqında bir şey söyləmək mümkün deyil, yalnız dadı müəyyən dərəcədə bildikləri deyilir.

Çox nadir hallarda, ümumiyyətlə yalnız axşam, səhər tezdən və ya həyəcan keçirəndə səsini eşitmək olar. Güçlü olmauyan, qəmli, uzun, yüksək, qısa və kəskin səslər çıxarda bilir[4].

Çoxalması[redaktə | mənbəni redaktə et]

Boğazlıq müddəti təxminən 6 aydır. 300 q ağırlığında olan bir bala doğulur. Təxminən 9 aya qədər ana südü ilə qidalanırlar. Yetkin bir heyvanın ölçüsü üçün 2,5 ilə vaxt tələb olunur. Cinsi yetkinliyə üç yaşında çatırlar. Ərincəklər qapalı vəziyyətdə ömrü 20–30 ildir.

Düşmənləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Üçbarmaq ərincəklərin həyatının yırtıcılar (yaquar, uzun quyruqlu pişik, qapriya qartalı və anakonda) tərəfindən təhdid olunduğunu söyləmək olmaz. Ağaclardakı həyatı sayəsində onlar üçün təhlükəli düşmənlərdən uzaqdırlar. Bundan əlavə, onların xəzləri ağacın üstündəki meyvələr kimi hərəkətsiz asdıqları budaqların yarpaqlarına çox oxşardır. Buna görə də yatan bir ərincəyi tapmaq çox çətindir. Ancaq bu heyvanlar ilk baxışdan görünə biləcəyi qədər silahsız deyillər. Bir ağacın üstündə əlbəttə ki, onları tutmaq çətindir. Ancaq ərincəyi yerdə tutmağa çalışsanız, sürətlə kürəyinə uzanacaq və təcavüzkarı pənçələri ilə tutacaqdır. Əllərinin gücü hər halda, nəzərəçarpacaq dərəcədədir.

Parazitlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Üçbarmaq ərincəklərin kürkü yaşıl yosunlar və böcəklər üçün sığınacaq təmin edir. Məsələn: Pyralidae sinfindən Bradypodicola hahneli kəpənəyi ərincəklərin kürkündə yaşayır. Kəpənəklər bu heyvanların dəri altı piyləri ilə qidalanır. Kəpənək yerə yıxıldıqda olan ərincəklərin kürkünə yumurta qoyur[5]. Tırtılları tullantılarla qidalanır və oradaca bir pupa çevrilir. Digər bir çox kəpənəklərdə bu cür həyat keçirir: Cryptoses choloepi[6], Cryptoses waagei, Cryptoses rufipictus, Bradyphila garbei[7] Bundan əlavə 12 növ gənə ərincəklərin üzərində yaşayır: altı növ Amblyomma, üç növ Macrocheles (Macrocheles impae, Macrocheles uroxys, Macrocheles lukoschusi) və üç növü Liponissus cinsinin (Liponissus inheringi, Lobalges trouessarti və Edental]) nümayəndəsidir.

Trichilium və Uroxys cinslərindən olan tullantıyeyən böcəklər də ərincəklərin kürkündə yaşayır. Bu böcəklərin koloniyaları böyük ola bilir. Tədqiqatçılar bir ərincəkdə 980 böcək aşkarlamışdır. Onlarda tullantılara yumurta qoyurlar[8].

Qoruma statusu[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yerli əhali ərincəklərin ətini yeyir, sərt dərisindən yəhər örtükləri hazırlayırlar. Boyunbağı düzəltmək üçün uzun əyri caynaqlarındanda istifadə olunur.

Beynəlxalq Təbiətin və Təbii Sərvətlərin Mühafizəsi Birliyi Amazon hövzəsinin bəzi təmiz bölgələrində geniş yayılmasını və sayının çox olduğunu nəzərə alaraq növə ən az riskli bir növ statusunu vermişdir. Nüfus sıxlığı təxminləri: Fransa Qvianasında hər km² 1.7 baş, Braziliyanın Manaus bölgəsində hər km² 221 baş təşkil edir.

2013-cü ilədək növün yaşaması üçün ciddi bir təhdid bilinmir. Növ bir çox qorunan ərazilərdə yaşayır. Venesuelada bəzi şəhərlərdə park və meydanlarda insanlarla birlikdə yaşayır.

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2004.
  2. ↑ Mammal Species of the World (ing.): A Taxonomic and Geographic Reference. / D. E. Wilson, D. M. Reeder 3 Baltimore: JHU Press, 2005. 35, 2142 p. ISBN 978-0-8018-8221-0
  3. ↑ Bradypus tridactylus Arxivləşdirilib 2014-05-04 at the Wayback Machine на сайті ITIS (ing.)
  4. ↑ BBC: Наука і Природа  (ing.)
  5. ↑ Kissel, Joe. "The hidden lives of sloths". Interesting Thing of the Day. alt concepts. 2005-02-04. 2014-12-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-02-14. (ing.)
  6. ↑ Waage, Jeffrey K.; Montgomery, G. Gene. Cryptoses choloepi: A Coprophagous Moth That Lives on a Sloth // Science : journal. — 1976. — Vol. 193, no. 4248. — P. 157–158. — doi:10.1126/science.193.4248.157. — Bibcode: 1976Sci…193..157W. — PMID 17759254
  7. ↑ Bradley, J. D. Two new species of moths (Lepidoptera, Pyralidae, Chrysauginae) associated with the three-toed sloth (Bradypus spp.) in South America // Acta amazon : journal. — 1982. — Vol. 12. — P. 649–656.
  8. ↑ Gilmore, D. P.; Da Costa, C. P.; Duarte, D. P. F. Sloth biology: an update on their physiological ecology, behavior and role as vectors of arthropods and arboviruses // Brazilian Journal of Medical and Biological Research : journal. — Ribeirão Preto, 2001. — Vol. 34, no. 1. — P. 9–25. — ISSN 1678–4510. — doi:10.1590/S0100–879X2001000100002. — PMID 11151024.

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]