İmperiya dairəsi

İmperiya dairəsi (lat. Circulus imperii, alm. Reichskreis‎) Müqəddəs Roma İmperiyasında regional qruplaşma bölgüsü idi. Dairələr imperiyada ümumi müdafiə strukturu yaratmaq və vergiləri toplamaq üçün yaradılmışdır.

Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]

1500-cü ildə Auqsburq məclisində altı İmperator dairəsi layihəsi təqdim edildi. 1512-ci ildə bu siyahıya daha üç dairə əlavə edildi və böyük Sakson dairəsi ikiyə bölündü. 1512-ci ildən Napoleon dövründə Müqəddəs Roma İmperiyasının dağılmasına qədər on İmperiya dairəsi var idi. Bohemiya, İsveçrə Konfederasiyası və İtaliya, eləcə də imperatorun azadlıq verdiyi şəhərlər heç bir dairəyə daxil deyildi.

Auqsburq məclisində qurulan dairələr:

1. Bavariya dairəsi
2. Frankoniya dairəsi
3. Sakson dairəsi
4. Şvabiya dairəsi
5. Yuxarı Reyn dairəsi
6. Aşağı Reyn-Vestfaliya dairəsi

Əvvəllər Habsburqlar və kürfürstlərin əlində olan ərazilər əhatəsiz qaldı. 1512-ci ildə Trir və Kölndəki iclas bu torpaqları daha üç dairədə təşkil etdi:

1. Avstriya dairəsi, o cümlədən I Maksimiliana miras qalan Habsburq əraziləri
2. Burqundiya dairəsi, o cümlədən Maksimilianın mərhum həyat yoldaşı, Burqonlu Mariyanın mirası
3. Mayns, Köln və Trir kilsə kürfürstlükləri və Pfals kürfürstlüyü də daxil olmaqla, Kürreyn dairəsi.

Həmçinin, Sakson dairəsi aşağıdakılara bölündü:

1. Aşağı Sakson dairəsi
2. Saksoniya və Brandenburq kürfürstlükləri daxil olmaqla Yuxarı Sakson dairəsi

İmperiya 1581-ci ildə Yeddi Birləşmiş Əyalət Respublikasının ayrılmasından sonra və 1679-cu il Nimveqen sülhündə Fransanın ilhaqı zamanı bir neçə qərb ərazisini itirsə də, on dairə 1790-cı illərin əvvəllərinə qədər dəyişməz qaldı.

Bəzi dairələr faktiki olaraq güclü bir zadəgan ailəsinin nəzarətində idi. Avstriya dairəsi, demək olar ki, Habsburqların irsi torpaqları ilə uyğun gəlirdi. Burqundiya dairəsi İspan Habsburqlarının (Franş-Konte və Habsburq Niderlandı) nəzarət etdiyi ərazini əhatə edirdi. Bavariya dairəsi əsasən Vittelsbaxların Bavariya hersoqluğundan və onun peyklərindən ibarət idi. Yuxarı Sakson Dairəsində Saksoniya kürfürstləri (üstəlik onun peyk Ernestin hersoqluqları) və Brandenburq kürfürstləri üstünlük təşkil edirdi.

Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]

• Wolfgang Wüst (ed.): Die "gute" Policey im Reichskreis. Zur frühmodernen Normensetzung in den Kernregionen des Alten Reiches, edition of primary sources in four volumes, vol. 1: Der Schwäbische Reichskreis, unter besonderer Berücksichtigung Bayerisch-Schwabens, Berlin 2001; vol. 2: Der Fränkische Reichskreis, Berlin 2003; vol. 3: Der Bayerische Reichskreis und die Oberpfalz, Berlin 2004; vol.: Die lokale Policey: Normensetzung und Ordnungspolitik auf dem Lande. Ein Quellenwerk, Berlin 2008.