İnquri Su Elektrik Stansiyası

İnquri su-elektrik stansiyası — Qafqazın ən böyük su-elektrik stansiyası. Abxaziya Respublikası ilə Gürcüstanın Samegrelo-Zemo Svaneti sərhədində, İnquri çayı üzərində, Cvari şəhəri yaxınlığında yerləşir. SES-in əsas qurğularının həm Qondarma Abxaziya Respublikası, həm də Gürcüstan ərazisində yerləşdiyinə görə istismar yalnız tərəflərin əməkdaşlığı ilə mümkündür.[1] Hal-hazırda, hündürlüyü 271,5 metr (891 fut) olan dünyanın ikinci ən yüksək dəmir-beton bəndidir.[2][3][4]

İnquri SES
İnquri su-elektrik stansiyası
İnquri bəndi
İnquri bəndi
Xəritə
Ümumi məlumatlar
Çay İnquri
Sahibi Gürcüstan hökuməti
Status İşlək
Tikilmə tarixi 1978
Əsas xüsusiyyətləri
İllik elektroenerji istehsalı 4430 mln. kVt⋅s
Elektrik enerjisi gücü 1300 MVt
Avadanlıq xüsusiyyətləri
Turbin tipi Hidroaqreqat
Əsas qurğular
Bənd tipi dəmir-beton
Bəndin hündürlüyü 271,5 m
Bəndin eni 728 m
Yerləşməsi
42°45′31″ şm. e. 42°01′53″ ş. u.
Ölkə  Gürcüstan
Yer İnquri çayı üzərində
İnquri SES xəritədə
İnquri SES
İnquri SES
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

XX əsrin 60-cı illərinin əvvəllərində Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının Birinci Katibi və dövlət başçısı Nikita Xruşşov əvvəlcə Bzib çayında əsas bənd və su-elektrik stansiyası tikmək təklifini verdi. Çünkü, ora onun ən sevimli kurortu Pitsunda çayının mənsəbinə yaxınlıqda yerləşirdi. Lakin bununla belə mütəxəssislər, Bzib çayı üzərində qurulan bir bəndin Pitsunda çimərliyinə ziyan vuracağına və bunun fəlakətli nəticələrə gətirib çıxaracağını təxmin etdilər. Bu səbəbdən onlar Bzib əvəzinə bəndin dəniz sahilindən xeyli uzaqda dağlardan axan İnguri çayı üzərində inşa edilməsi təklifini verdilər.[5]

1960-cı illərin əvvəllərində "Hidroproyekt" İnquri SES-in tikintisini layihələndirdi. İnquri bəndinin inşasına 1961-ci ildə başlanıldı. Bənd 1978-ci ildə müvəqqəti olaraq fəaliyyətə başlamışdı. Onun tam istismarı isə 1987-ci ildə tikinti tamamlandıqdan sonra oldu. Bənd 1994-cü ildə bənd Hidroproyekt mühəndisləri tərəfindən yoxlanılaraq, bəndin qəzalı vəziyyətdə olduğu aşkar edildi.[6] Bənd yalnız 1999-cu ildə xarici investorların köməyi ilə təmir edildi.

Təsviri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İnquri su-elektrik stansiyası bənd hidroelektro stansiyasıdır. Onun hidravlik sxemi İnquri çayından suyu Eriskali çayı hövzəsinə yönəldilməsi ilə çalışır. Ümumi 410 metr suyun təzyiqindən, 226 metri bənd vasitəsi, yerdə qalan 184 metr təzqiqin vurulması ilə alınır. SES-in quruluşu:[7]

  • İnquri çayının hövzəsi boyunca 271,5 m yüksəklikdə və 728 m uzunluğunda tağlı beton bəndi var. Keçmiş SSRİ ərazisindəki ikinci ən yüksək (Nurek SES-in daşla doldurulmuş bəndindən sonra) və dünyanın ən yüksək 6-cı bəndidir. Bəndin hündürlüyü 50 m olan tıxacdan və hündürlüyü 221,5 m olan həqiqi tağlı bənddən ibarətdir (eniş 510.5 / 289.0). Tıxacın üst səviyyəsindəki bəndin qalınlığı 52 m, silsilə səviyyəsində — 10 m-dir. Bəndin gövdəsində boş su axıdılması üçün istifadə olunan 5 m diametrli yeddi tökmə boru var; əlavə olaraq, bəndin yuxarısında 2700 m³ / saniyə qədər su keçmək üçün nəzərdə tutulmuş 3,5 m enində və 9,6 m dərinliyində 12 yarımboru yolu var.
  • Derivasiya tunelində su qəbulu üçün dərin tunel tipli suqəbuledici yerləşir. Su girişində iki deşik var, hansı ki, sonradan onlar birinə bağlanır.
  • Diametri 9,5 m və uzunluğu 15 km -dən çox olan təzyiq yönləndirmə tuneli mövcuddur. Tunelin girişindəki boru uzunluğu 101 m, tunelin sonunda 165 m-dir.
  • Tənzimləyici rezervuar.
  • Diametri 5 m olan disk klapanları ilə bağlanmış yeraltı turbin su kəmərlərinin beş xətti.
  • Su-elektrik stansiyasının yeraltı binası.
  • Boşaltma tuneli.

SES-in gücü 1300 MVt, illik orta istehsal gücü 4,430 milyon kVt / saatdır. SES binasında 325 m (maksimum baş — 410 m) təzyiqdə işləyə bilən hər turbindən maksimum axını — 90 m³ / san olan "Turboatom"[8] istehsalı radial-oxlu 5 hidroaqreqat turbinlər var. Turbinlər 260 MVt gücə[7] malik hidrogen generatorlarını idarə edir. SES-in təzyiqli strukturları, ümumi həcmi 1110 milyon m³ olan və faydalı həcmi 676 milyon m³ olan Cavar (İnquri) su anbarını təşkil edir.[7]

Müasir vəziyyəti

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İnguri su-elektrik stansiyası Gürcü-abxaz münaqişəsi zonasının ərazisində yerləşir və buna görə də münaqişə həll olunana qədər onun gücündən maksimum istifadə imkanları məhduddur. Su-elektrik stansiyalarının strukturları həm Gürcüstan ərazisində (bənd, su qəbuledicisi və tunelin bir hissəsi), həm də Abxaziyada (tunelin bir hissəsi və su-elektrik stansiyasının binası), əlavə olaraq İnguri su-elektrik stansiyasında, İnguri su-elektrik stansiyasına əlavə olaraq, Abxaziya ərazisində yerləşən Eristskali çayı üzərində dörd diferensial su-elektrik stansiyası da var (I–II, -III və -IV), buna görə də enerji kompleksinin tam güclə işləməsi üçün hər iki tərəfin əməkdaşlığı şərtdir.

su-elektrik stansiyası Gürcüstan və Qondarma Abxaziya Respublikası tərəfindən birgə idarə olunur. 1992-ci ildə Gürcüstan və Abxaziya tərəfləri arasında İnguri su-elektrik stansiyasından elektrik enerjisinin 60% (Gürcüstan) ilə 40% (Abxaziya Respublikası) arasında paylanması barədə razılıq əldə edilib.[9]

Hidroelektrik stansiyasının istismarı bir sıra texniki problemləri üzə çıxarmışdır, bu səbəbdən hidroelektrik qurğularının gücü lazımi səviyyədə çalışmırdı. 1990-cı illərin ortalarında 3 nömrəli su elektrik bloku sıradan çıxdı. 2004-cü ildən etibarən Voit Siemens Hidro, xarici kreditlər və qrantlar hesabına maliyyələşdirilən SES-in yenidən qurulması işlərinə başlanılmışdır.

20 oktyabr 2006-cı ildə yenidən qurulan 3 saylı hidroelektrik qurğusu istifadəyə verildi.[10] Daha sonra 2 və 4 nömrəli su-elektrik stansiyaları yenidən quruldu. 1 və 5 nömrəli hidroelektrik qurğularının yenidən qurulmasının 2012–2013-cü illərdə başa çatdırılması planlaşdırılmışdır. Yənidənqurma işlərinin ümumi dəyəri Avropa Birliyi tərəfindən verilən 20 milyon avro hesabına həyata keçirilmişdir.[11]

2019-cu ildə Qafqazda ilk dəfə İnqur SES -də 5 saylı hidroelektrik qurğusu vasitəsilə su axınının mütləq üsulla davamlı ölçülməsi sistemi tətbiq edildi.

İdarəedilməsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İnquri su-elektrik stansiyası idarə heyəti vasitəsilə idarə olunur. İdarə Heyətinin sədri — Levan Meboniyadı. SES-in baş direktoru Gia Xubuadır. Gürcüstan və Abxaziya arasında İnguri SES-də elektrik enerjisinin paylanması ilə bağlı müqavilə olsa da, hələ də rəsmi razılaşma yoxdur.[12]

Qalereya

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Bəndin aşağısından görünüş.
    Bəndin aşağısından görünüş.
  • Bəndin yuxarısından görünüş.
    Bəndin yuxarısından görünüş.
  • Bənddən suyun buraxılması.
    Bənddən suyun buraxılması.
  • Boru kəmərinin su götürmə durbinləri.
    Boru kəmərinin su götürmə durbinləri.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Ингури ГЭС: борьба за теплое место". 2016-10-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-12.
  2. ↑ "Enguri Hydro power Plant Rehabilitation project. Project summary document". en:European Bank for Reconstruction and Development. 2006-09-08. 2008-05-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-11-08.
  3. ↑ Inguri Dam // en:Britannica. 2008-04-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-01-01.
  4. ↑ "China's Xiaowan hydroelectric power station succeeds". en:Xinhua. 2008-10-28. 2008-06-19 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-11-08.
  5. ↑ Blatter, Joachim; Ingram, Helen M. Reflections on water: new approaches to transboundary conflicts and cooperation. MIT Press. 2001. 221–2. ISBN 0-262-02487-X.
  6. ↑ Manana Kochladze; Rezo Getiashvili. "The Khudoni dam: a necessary solution to the Georgian energy crisis?" (PDF). CEE Bankwatch Network. 2007. 2012-07-08 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-11-08.
  7. ↑ 1 2 3 Гидроэлектростанции Грузии. М.: Внешторгиздат. 1989.
  8. ↑ "Ингури ГЭС турбоагрегаты". 2019-05-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-12.
  9. ↑ "Абхазия планирует заключить договор с «Интер РАО ЕЭС»". 2012-02-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-12-06.
  10. ↑ "На Ингури ГЭС завершена реабилитация 3-го агрегата". 2010-02-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-12-06.
  11. ↑ "Начинается реабилитация 1-го и 5-го агрегатов Ингури ГЭС". 2012-02-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-12-06.
  12. ↑ "Как Грузия и Абхазия делят Ингурскую ГЭС". 2021-10-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-12.