İzolösin

İzolösin (qısaldılmış Ile və ya I; 2-amino-3-metilpentanoik turşu)[2] — HO2CCH(NH2)CH(CH3)CH2CH3 kimyəvi formullu alifatik α-amin turşusudur və bütün təbii zülalların bir hissəsidir. Bu, əvəzolunmaz bir amin turşusudur, yəni izolösin insan orqanizmində sintez edilə bilməz və qidadan alınmalıdır. Enerji mübadiləsində iştirak edir. İzolösinin dekarboksilləşməsini kataliz edən fermentlər çatışmazlığı olduqda, ketoasidoz baş verir.

İzolösin
Molekulyar modelin şəkli
Ümumi
Kimyəvi formulu HO2CCH(NH2)CH(CH3)CH2CH3
Empirik formulu C6H13NO2
Molyar kütlə 131,17 q/mol
Kimyəvi xassələri
Turşunun dissosasiya sabiti 9,758[1]
Təsnifatı
CAS-da qeyd. nöm. 73-32-5
PubChem 6306, 7043901
SMILES CC[C@H](C)[C@H](N)C(O)=O
ChEBI 17191, 58045
ChemSpider 6067

İzolösin kodonları: AUU, AUC və AUA-dır.

Valin və lösinlə birlikdə budaqlanmış yan zəncirlərə malik amin turşularından biridir.

Karbohidrogen yan zəncirinə malik olan izolösin hidrofobik amin turşularından biridir. İzolösin yan zəncirinin xarakterik xüsusiyyəti onun şirallığıdır (ikinci belə amin turşusu treonindir). İzolösin üçün dörd mümkün stereoizomer var, o cümlədən L-izolösinin iki mümkün diastereoizomeri. Təbiətdə isə izolösin yalnız bir enantiomerik formada - (2S,3S)-2-amino-3-metilpentanoik turşuda mövcuddur.

Amin turşusu 1906-cı ildə alman kimyaçısı və biokimyaçısı Feliks Erliks tərəfindən kəşf edilmişdir.

Biosintez

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Digər əsas amin turşuları kimi, izolösin də heyvanlarda sintez olunmur və xaricdən, adətən zülalların bir hissəsi kimi təmin edilməlidir. Bitkilərdə və mikroorqanizmlərdə izolösin piruvik turşu və α-ketobutiratdan başlayaraq bir neçə mərhələdə sintez olunur; proses treonin deaminaza da daxil olmaqla bir sıra fermentlər tərəfindən kataliz edilir.[3]

Sintez

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İzolösin 2-bromobutan və dietil malonatdan başlayaraq çoxmərhələli şəkildə sintez edilə bilər. İzolösinin sintetik istehsalı haqqında ilk dəfə 1905-ci ildə məlumat verilmişdir.[4]

Tətbiq

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İzolösin mTOR mexanizmi vasitəsilə əzələ protein sintezini aktivləşdirir. Bu amili nəzərə alaraq, kosmetologiyada köhnə dərini bərpa etmək üçün istifadə olunur.

Körpələrdə izolösin ehtiyacının artması müşahidə olunur. Həmçinin, qan itkisi, yanıqlar, dartılmalar və toxumaların bərpası ilə müşayiət olunan digər proseslərdən sonra ehtiyac artır.[5]

İzolösin keton cisimləri və qlükoza üçün əsas tikinti materialıdır. Beləliklə, amin turşusu qan şəkərinin səviyyəsini tənzimləyir.

İzolösin həm də hemoqlobinin sintezi prosesində iştirak edir.

Eyni zamanda, izolösin bədəni həddindən artıq serotonin istehsalından qoruyur.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Weast R. C. CRC Handbook of Chemistry and Physics (1st student edition) (ing.). / R. C. Weast 1 CRC Press, 1988. ISBN 978-0-8493-0740-9
  2. ↑ IUPAC-IUBMB Joint Commission on Biochemical Nomenclature. "Nomenclature and Symbolism for Amino Acids and Peptides". Recommendations on Organic & Biochemical Nomenclature, Symbols & Terminology etc (ingilis). 2011-11-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-05-17.
  3. ↑ Nelson, D. L.; Cox, M. M. «Lehninger, Principles of Biochemistry» 3rd Ed. Worth Publishing: New York, 2000. ISBN 1-57259-153-6
  4. ↑ Bouveault and Locquin, Compt. rend., 141, 115 (1905).
  5. ↑ Х.-Д. Якубке, Х. Ешкайт. "Аминокислоты. Пептиды. Белки" (PDF). Chemnet (rus). Москва "Мир". 1985. 2020-03-31 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2021-02-21.