Şira aymağı

Şira aymağı (Xakasca:Şira aymağı, Сыра аймағы) — Rusiya Federasiyasına bağlı muxtar türk respublikalarından olan Xakasiyanın bələdiyəli olan aymağı. Aymağın mərkəzi 2009-cu ildən etibarən Şira kəndidir.^[1]

Ширинский район
Bayraq Gerb
54°13′ şm. e. 88°30′ ş. u.HGYO
Ölkə	Rusiya Federasiyası, Xakasiya
Tabesində	Xakasiya
Başçı	Sergey Nikolayeviç
Tarixi və coğrafiyası
Əsası qoyulub	1930
Sahəsi	6.880 km² (2.650 mil²)
Əhalisi
Əhalisi	26.775 nəfər
Digər
shiranet.ru
Xəritəni göstər/gizlə Ширинский район
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Xakasiyanın şimal hissəsində yerləşi. Sahəsi 6880 km²-dir. Mövsümi və gündüz dəyişkənliyində böyük temperatur təzadları, isti yay və uzun qarsız qış bölgənin iqlimini kəskin kontinental olaraq təyin edir. Tədqiqatçılar qışda Asiya barometrik maksimumun, yazda isə şimal Sibir maksimumunun təsirini qeyd edirlər. Dağ sistemləri hava kütlələrinin qərbdən şərqə köçürülməsinə mane olur. Ən az orta illik yağıntının miqdarı (təxminən 250 mm) Kuznetsk Alatau ətəklərinə bitişik əraziyə düşür. Ümumi yağıntının 80-90% -ə qədəri aprel-oktyabr aylarında yağış leysan şəklində, qış aylarında 10% -ə qədər yağıntı olur. Çöl bölgələrindəki qar yer üzünü tamamilə örtmür, bu da torpaqların intensiv dondurulmasına və şaxtadan azad havalara səbəb olur. Alp zonasında dağ tundralarından hövzələrin dibindəki quru çöllərə qədər dəyişən landşaftların şaquli dərəcədə fərqlənməsi səbəbindən iqlim göstəricilərindəki fərqlər bölgənin təbii zonalarının müxtəlifliyini müəyyənləşdirir.

Əhalinin məskunlaşma nisbəti isə km²-a 3,89 nəfərdir. 2015-ci il statistikasına görə, ümumi əhali sayı 26.775 nəfərdir.^[2]

Xakasiya və Krasnoyarsk ətraflarını rus işğalına qədər Yenisey Qırğız bəyləri idarə etməkdə idilər. Altınzarhı (və Altı Sar) ulus olaraq keçməkdədir. Böyük Qırğız xaqanlığı hakimiyyəti altında buradakı türk xalqları bütünləşmişdi. Qədim türk dövlət adətində görülən böyük xaqan və köməkçi xaqanlar var idi. Böyük xaqanların adlarından bəziləri məlumdur. Nomçi, İşey, İrenek bunlara misaldır. Ölkə strukturu müəyyən bölümlərə ayrılırdı. Bu bölümlərə və ya oymaqlara ayrımda türk əşirət strukturu diqqətə alınırdı. Hansı türk boyundan olurlarsa olsunlar, öz içlərində nəzarət mexanizması var idi. Bütün türk boylarının bəyləri ulu xaqana bağlı qalırdı. Xaqanın buyruqları yerinə yetirilir və törəyə uyğun hərəkət edilirdi. Qaynaqlara görə, türk topluluqlarına görə adlandırılmış bölgə adları belədir:

• Kızıl
• Şuy
• Açin
• Tumat

Şira aymağı idarəçiliyinə bağlı 14 belde və bu beldelərə bağlı 37 məskunlaşma yeri vardır.

• Xakasiya
• Ağban piltiri aymağı
• Altay aymağı
• Ashıs aymağı
• Pii aymağı
• Taştıp aymağı