Əli Bonqo Ondimba

Əli Bonqo Ondimba (fr. Ali Bongo Ondimba; 9 fevral 1959^[2][3][…], Brazzavil^[4]) — 2009-cu ilin oktyabrından etibarən Qabon Prezidenti olan qabonlu siyasətçi.

Əli Bonqo Ondimba
fr. Ali Bongo Ondimba
Gabon Respublikasının Prezidenti
16 oktyabr 2009 – h.h
Əvvəlki	Ömər Bonqo
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	9 fevral 1959 (65 yaş)
Doğum yeri	Brazzavil, Fransa Ekvatorial Qvineyası (indiki Konqo Respublikası)
Təhsili	Panteon-Sorbona Universiteti
Fəaliyyəti	diplomat, siyasətçi, vəkil
Həyat yoldaşı	Silviya Bonqo Ondimba
Uşağı	Məleykə Nurəddin Cəlil Bilal
Dini	islam[1]
presidentalibongo.com
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Əli Bonqo 1967-ci ildən 2009-cu ilədək Qabon Prezidenti postunu tutmuş Ömər Bonqonun oğludur. Atasının prezidentliyi dövründə 1989–1991-ci illərdə Xarici İşlər Naziri, 1991-ci ildən Bonqovil Milli Məclisdə millət vəkili olaraq çalışıb. 1999-cu ildən 2009-cu ilədək Müdafiə Naziri oldu. Atasının ölümündən sonra 2009-cu ildə Qabon prezident seçkilərində qalib gəldi. 2016-cı ildə çoxsaylı qanun pozuntuları, həbslər, insan haqları pozuntuları və seçkilərdən sonrakı etirazlar və zorakılıqlarla nəticələnən seçkilərdə yenidən seçildi. Bonqo eyni zamanda Qabon Demokrat Partiyasının sədridir.

2021 -ci ilin oktyabr ayında Ali Bongo "Pandora sənədləri" ndə sitat gətirilir, bu sənədlər dəniz şirkətlərinin vergi cənnətlərində istifadə edilməsinə dair sənədlərdir, Ali Bongo hazırda ləğv edilmiş iki şirkətin faydalanıcısı olardı.

Əli Bonqo Brazzavildə Ömər Bonqo və Pasyans Dabaninin ailəsində dünyaya gəldi. Doğulduğu zaman anasının 18 yaşı vardı. Ömər Bonqonun evlənməsindən 18 ay öncə dünyaya gəlmişdi və onun Bonqonun övladlığa götürülmüş oğlu olması barədə şayiələr yayılmışdı.^[5]

Bonqo Fransanın Neyi şəhərində xüsusi məktəbdə təhsil aldı, daha sonra Sarbonnada hüquq təhsili aldı və Çinin Uhan Universitetində doktorluq dərəcəsi aldı. 1977-ci ildə Çarlz Bobbit tərəfindən hazırlanan "A New New Man" adlı albom buraxdı.^[6]

Əli Bonqo 1989-cu ildə ilk həyat yoldaşı, fransız əsilli Silviya Valentin ilə evləndi, o, OQST sığorta şirkətinin baş direktoru Eduard Valentinin qızıdır. Eduard Valentinin həyat yoldaşı Evelin Nazirlər Kabinetində çalışır və Eduard Qabon İşəgötürənlər Konfederasiyasının baş direktorudur. 1994-cü ildə Əli Bonqo Kaliforniya ştatının Los-Anceles şəhərindən olan ikinci həyat yoldaşı amerikalı Anje Linn Kollinz Bonqo ilə evləndi, Anje Bongo Kaliforniyada qida şirkətlərində çalışırdı və daha sonra 2015-ci ildə boşanmaq üçün məhkəməyə müraciət etdi.^[7]

2002-ci ildə Silviya ilə birlikdə 4 uşağı övladlığa: Məleykə, Nurəddin, Cəlil və Bilal.^[8]

Hüquq kursunu bitirdikdən sonra siyasətə başladı, 1981-ci ildə Qabon Demokrat Partiyasına üzv oldu, 1983-cü ilin martında partiyanın Üçüncü Fövqəladə Konqresində QDP Mərkəzi Komitəsinə seçildi. Sonradan atasının QDP-da şəxsi nümayəndəsi oldu. 1984-cü ildə QDP Siyasi Bürosuna daxil oldu. Daha sonra 1986-cı ilin sentyabrında partiya qurultayında Siyasi Büroya seçildi.^[9]

Bonqo 1987–1989-cu illərdə Respublika Prezidentinin yüksək şəxsi nümayəndəsi vəzifəsini tutdu. 1989-cu ildə atası Martin Bonqonun yerinə onu hökumətə Xarici İşlər və Əməkdaşlıq Naziri təyin etdi. 1990-cı illərin əvvəllərində hakim QDP daxilində islahatçı sayılırdı. 1990-cı il parlament seçkilərində Yuxarı Oqove əyalətindən QDP namizədi olaraq Milli Məclisə seçildi. Xarici İşlər Naziri olaraq iki il işlədikdən sonra, 1991-ci ildə konstitusiya dəyişikliyi, nazirlər üçün minimum 35 yaş təyin etməsi onun hökumətdən getməsi ilə nəticələndi.^[5]

Hökumətdən ayrıldıqdan sonra, 1991-ci ildə Milli Məclisdə millət vəkili olaraq vəzifəsini saxladı. 1992-ci ilin fevralında amerikalı pop müğənni Maykl Ceksonun Qabona səfərini təşkil etdi.^[10]

Bonqo 1996-cı ildə Qabon Ali İslam İşləri Şurasının Prezidenti oldu. 1996-cı ilin dekabrında keçirilən parlament seçkilərindən əvvəl Müdafiə Naziri İdris Nqarinin tərəfdarı Bonqoya QDP-ın deputat mandatına namizədliyini irəli sürdü, lakin Bonqo namizədliyi qorumaqda müvəffəq oldu. Bunun üçün o, əsas siyasi müttəfiqlərindən olan anası köməyindən istifadə etdi. Yeddi ildən çox millət vəkili olaraq çalışan Bonqo 25 yanvar 1999-cu ildə hökumətə Milli Müdafiə Naziri olaraq təyin edildi.^[11]

2001-ci ilin dekabrında keçirilən parlament seçkilərində Yuxarı Oqove əyalətindən QDP namizədi olaraq Milli Məclisə seçildi. 2003-cü ilin iyul ayında QDP-ın Səkkizinci Konqresində QDP-ın Vitse-prezidenti seçildi. 2005-ci il prezident seçkiləri zamanı atasının baş koordinatoru olaraq yenidən seçki kampaniyası üzərində çalışdı. O seçkilərdən sonra müdafiə portfelini saxlayaraq 21 yanvar 2006-cı ildə Dövlət Naziri rütbəsinə yüksəldi.^[12]

Bonqo 2006-cı ilin dekabrında keçirilən parlament seçkilərində Yuxarı Oqove əyalətindən QDP namizədi olaraq yenidən Milli Məclisə seçildi. O, 28 dekabr 2007-ci ildə sıravi nazir rütbəsinə endirilsə də, seçkilərdən sonra Milli Müdafiə üzrə Dövlət Naziri vəzifəsini qorudu. QDP-ın 2008-ci ilin sentyabrında keçirilən Doqquzuncu Konqresində yenidən müavin seçildi.^[9]

Ömər Bonqo 8 iyun 2009-cu ildə İspaniyada xəstəxanaların birində dünyasını dəyişdi. Əli Bonqo həmin gecə televiziyada "ürəyimizin sakitliyi, sükunəti və mərhum atamız üçün çox əziz olan birliyi və hüzuru qorumaq üçün hörmət" çağırışı ilə çıxış etdi.^[13]

Atası tərəfindən əsas vəzifələrə təyin edildikdən sonra atasının 2009-cu ilin iyununda ölümü ilə atasının varisi olaraq Prezident olacağı güman edilirdi. Bəzi mətbuat xəbərləri arasında güc mübarizəsi proqnozlaşdırılırdı. QDP rəhbərliyi daxilində Əli Bonqoya olan dəstəyin dərəcəsi də mətbuatda sorğu-suala tutuldu və bir çox qabonluların onu "Konqo-Brazzavildə doğulmuş, Fransada böyüdülmüş, yerli dillərdə danışa bilməyən, korlanmış uşaq kimi gördükləri" iddia edildi.^[14]

Bonqo 30 avqust 2009-cu il tarixinə planlaşdırılan erkən prezident seçkilərində QDP-ın namizədi olmaq üçün ərizə verən on namizəddən biri idi. QDP baş katibinin müavini Anjel Ondo partiya rəhbərliyinin QDP namizədi olaraq konsensusla Bonqonu seçdiyini 16 iyulda elan etdi. İyulun 19-da fövqəladə QDP qurultayı Bonqonu partiyanın namizədi olaraq təyin etdi. Bu münasibətlə, nümayəndələrin seçiminə görə təşəkkür etdi, xalqın "narahatlıqlarından xəbərdar olduğunu" söylədi, korrupsiya ilə mübarizə aparmağa və Prezident olaraq "iqtisadi artım gəlirlərini yenidən bölüşdürməyə" söz verdi.^[15]

Prezidentliyə namizəd olmasına baxmayaraq, Bonqo 22 iyul 2009-cu ildə təyin olunan hökumətdə Müdafiə Naziri olaraq qaldı. Roqombe etirazları saxlamağa çağırış etdi və namizədləri alacaqları səslərə "layiq" olmağa çağırdı. Müxalifət Bonqonun hökuməti idarə etməsinə şiddətlə etiraz etdi. Müvəqqəti Prezident Roza Fransina Roqombe Bonqonun bütün namizədlərin bərabər şəkildə seçiləcəyi üçün dəyişdiriləcəyini söylədikdən sonra, Daxili İşlər Naziri Jan-Fransua Ndonqu seçki zamanı müvəqqəti olaraq Bonqodan Müdafiə Naziri olaraq vəzifəyə təyin edildi. Kampaniya rəsmi olaraq 15 avqust 2009-cu ildə başladı.^[16]

30 avqust 2009-cu il seçkilərindən bir neçə gün sonra 42% səslə seçkilərdə qalib gəldiyi elan edildi və bu nəticə dərhal Konstitusiya Məhkəməsi tərəfindən təsdiq edildi. Müxalifət rəsmi nəticələri rədd etdi və Qabonun ikinci böyük şəhəri Port-Jantildə iğtişaşlar başladı. Fırıldaqçılıq iddialarına cavab olaraq Konstitusiya Məhkəməsi yenidən səsvermə apardı və 12 oktyabr 2009-cu ildə Bonqonu 41.79% səslə qalib elan etdi və o, daha sonra oktyabrın 16-da prezident postuna and içib. Mərasimdə müxtəlif Afrika prezidentləri iştirak etdi. Bonqo mərasimdə ədalətə və korrupsiya uğrunda mübarizə aparacağını ifadə edərək "özünə inamı geri qaytarmaq və yeni ümidin yaranmasını təşviq etmək" üçün sürətli hərəkətə ehtiyac olduğunu söylədi. Hakimiyyət bölgüsündə bölgə, tayfa və siyasi balans yolu ilə sabitliyin qorunması ilə bağlı atasının idarəedici fəlsəfəsinə də işarə edərək "mükəmməlliyin, səriştənin və işin coğrafi və siyasi mülahizələrdən" daha əhəmiyyətli olduğunu vurğuladı. Günün ikinci yarısında Pol Biyoqe Mbanın Baş nazir vəzifəsinə yenidən təyin olunduğunu açıqladı və şəxsən "bu anın əhəmiyyətini vurğulamaq üçün" açıqlama verdi. Bonqoya görə, Biyoqe Mba "bizi növbəti mərhələyə çıxarmaq üçün" lazımi təcrübəyə və idarəetmə səriştəsinə sahib idi və işin dərhal başlayacağını söylədi.^[17]

Biyoqe Mbanın yeni hökumətinin tərkibi 17 oktyabrda elan edildi, nazir sayı cəmi 30 nazirə endirildi və bununla da Bonqonun hökumətin sayını azaltmaq və bununla da xərcləri azaltmaq üçün kampaniya vədini yerinə yetirdi. Hökumət, əsasən, bir çox texnokratlar da daxil olmaqla, yeni simalardan ibarət oldu, baxmayaraq ki, Pol Tunqui, Jan-Fransua Ndonqu və Lor Olqa Qondju kimi bir neçə əsas nazir vəzifələrini qorudu.^[18]

9 iyun 2011-ci ildə Əli Bonqo və Barak Obama mübahisəli səfərdə Ağ Evdə bir araya gəldilər.^[19]

2012-ci ildə Librevil şəhərində müxalifət xadimi Andre Mba Obame tərəfdarları ilə polis arasında qarşıdurma baş verdi.^[20]

17 avqust 2015-ci ildə atasından miras aldığı hər şeyi "gənclik və təhsil üçün təməl" şəklində qabonlu gənclərə bağışlamağı planlaşdırdığını açıqladı. Qərarını izah edərkən "hamımız Ömər Bonqo Ondimbanın varisləriyik" və "heç bir qabonlu yol kənarında qalmamalıdır" dedi.^[21]

24 oktyabr 2018-ci ildə açıqlanmayan xəstəlik səbəbiylə Ər-Riyad xəstəxanasına yerləşdirildi. 29 noyabr 2018-ci ildə Bonqo müalicəsini davam etdirmək üçün Rabatdakı hərbi xəstəxanaya köçürüldü. 9 dekabr 2018-ci ildə Qabonun Vitse-prezidenti Mussavu Bonqonun Ər-Riyadda insult keçirdiyini və o vaxt Rabata aparıldığını və hazırda Rabatdakı xüsusi iqamətgahda müalicə aldığını bildirdi. 24 oktyabr 2018-ci ildən 1 yanvar 2019-cu ilədək qədər ölümü və əlil olmaması ilə bağlı geniş spekulyasiyalara səbəb oldu. 1 yanvar 2019-cu ildə 2018-ci ilin oktyabr ayında xəstələndiyindən bəri sosial mediada yayımlanan video vasitəsi ilə ilk açıq çıxışını etdi, ölüm şayiələrini yalanladı. Buna baxmayaraq, xaricdə yaşayan bir çox anti-Bonqo fəalları videonun qanuniliyini şübhə altına aldılar, bəziləri nitqi verən adamın Bonqo olmadığını iddia edir. 2019-cu ilin avqust ayında ilk dəfə ictimaiyyət qarşısına çıxdı.^[22]

7 yanvar 2019-cu ildə Qabon əsgərləri dövlət çevrilişinə cəhd etdilər. Çevriliş cəhdi uğursuz oldu və hökumət nəzarətini uğurla bərpa etdi. Diktatura tənqidçiləri tərəfindən bildirildiyi kimi, çevriliş əslində baş verməmiş ola bilər və hökumət tərəfindən dəstək qazanmaq üçün taktika olaraq istifadə oluna bilərdi.^[23]

Bonqonun tibbi səbəbdən siyasətdən uzaqlaşması nəticəsində Qabon xarici sahibkarlıq subyektlərini hədəf alan rəsmi korrupsiyanın çoxalmasının şahidi oldu.^[24]

2020-ci ilin yanvar ayının əvvəlində Senat və Milli Məclis prezidentə digər dəyişikliklər arasında senatorların üçdə birini seçkilər yerinə təyin etməyə imkan verən konstitusiya islahatı qəbul etdi.