Əlqul

Əlqul — Persey bürcünün β ulduzudur. Əlqul ulduzu ilk və ən yaxşı bilinən tutulan qoşa ulduzdur. β Persey üç ulduzlu sistemdir, Aa1, Aa2 və Ab ibarət olan böyük və əsas parlaq β Persey Aa1 ulduzu nizamlı olaraq zəif parlaqlı β Persey Aa2 ulduzu tərəfindən tutulur. Onun parlaqlığı periodik olaraq artıb azalır. Beləliklə, Əlqul ulduzunun ulduz ölçüsü adətən 2,1 ətrafında sabit qalır, ancaq təxminən 10 saat davam edən qismən tutulmalar zamanı hər 2,86 gündə (2 gun, 20 saat 49 dəqiqə) 3,4 qiymətinə enir.

Ulduz
Əlqul
Müşahidə məlumatları
(Dövr J2000.0)
Birbaşa çıxma 3s 08d 10,13s[1]
Meyl 3s 08d 10,13s[1]
Məsafə 93 ± 2 işıq ili
Görünən ulduz ölçüsü (V) 2,12[2]
Bürc Persey
Astrometriya
Radial sürət (Rv) 3,7 ± 3,9 km/san[3]
Parallaks (π) 36,27 ± 1,4 mas[1]
Mütləq böyüklük (V) −0,15
Xüsusiyyətləri
Ulduz təsnifatı B8V[4][5][…]
Orbit elementləri
Digər təyinatlar
2MASS J03081012+4057204, SAO 38592, HD 19356, HIP 14576, HR 936, IRAS 03048+4045, GJ 9110, β Per, ADS 2362 A, 1ES 0304+40.7, 1RXS J030810.0+405727, 2EUVE J0308+40.9, BD+40 673, CCDM J03082+4057A, CEL 301, EUVE J0308+40.9, FK5 111, GC 3733, GCRV 1731, GJ 9110 A, HIC 14576, IDS 03017+4034 A, IRC +40055, JP11 752, N30 636, PLX 646, PMC 90-93 80, PPM 45864, RAFGL 443, ROT 417, TD1 1905, TYC 2851-2168-1, UBV 21464, bet Per, WDS J03082+4057A, WDS J03082+4057Aa,Ab, SBC9 158, SBC9 157, 1XRS 03049+407, XSS J03089+4101, RX J0308.1+4057, SBC7 114, SBC7 113, PMSC 03017+4034A, 2MAXI J0308+410, WEB 2833, WEB 2834, 26 Per, Gaia DR2 239863001382455424, TIC 346783960, AAVSO 0301+40, AG+40 360, UBV M 9337
Verilənlər bazasında məlumat
SIMBAD * bet Per
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Əlqul ulduzu tutulan dəyişən ulduz sinfinə aid edilir və Əlqul dəyişənləri kimi tanınır.

Müşahidə tarixi.

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əlqulun dəyişkənliyi İtalyan astronomu Geminiano Montanari[6] tərəfindən 1667 ci ildə qeyd edildi, ancaq parlaqlıqdakı dəyişmələrin periodik təbiəti, bir əsrdən sonra, İngilis amatör astronom John Goodricke tərəfindən ulduzun dəyişənliyi qeydə alındı.[7] 1783-cü ilin may ayında o, tapıntılarını Kral Cəmiyyətinə təqdim etdi və dövrü dəyişkənliyə ulduzun qarşısında keçən bir qaranlıq cisimin (və ya ulduzun dövrü olaraq Yer üzünə doğru döndüyü daha qaranlıq bir bölgəyə sahib olması) səbəb olduğu fikri irəli sürürdü. Bu məlumata görə Copley Medalına layiq görüldü.[8]

Sistem.

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yerin baxış nöqtəsindən Əlqul Aa1 və Əlqul Aa2 tutulan qoşa formasında görünür, çünki onların orbital müstəvisi Yerin baxış şüası istiqamətində yönəlir. Daha dəqiq olmaq olmaq üçün Əlqul üçlü ulduz sistemidir: tutulan qoşa cütlük bir-birindən yalnız 0.062 a.v. (astronomik vahid) ayrılmışdır, sistemdə üçüncü ulduz isə cütlükdən orta hesabla 2.69 a.v. məsafədə olur və bu üçlüyün qarşılıqlı orbital dövrü isə 681 Yer günüdür. Sistemin ümümi kütləsi təxminən 5.8 Günəş kütləsidir və Aa1, Aa2 və Ab-nin kütlə nisbətləri təxminən 4.5 ilə 1 və 2 arasındadır.

Parlaq üçlü ulduzun üç komponenti əvvəllər β perseyin A, B və C ulduzları olaraq adlandırılırdi, bəzən indi də istifadə edilir. Washington Qoşa Ulduz Kataloqu (Double Star Catalog) bunları Aa1, Aa2 və An kimi,iki çox zəif ulduz B Və C təxminən bir dəqiqə uzaqlıqda siyahılaşdırdı. Ayrıca beş ədəd nəfəs ulduz da yoldaş olaraq siyahıya alınmışdır. Bundan başqa beş zəif ulduz da komponent kimi siyahılaşdırılmışdır[9].

Alqolun tətqiqatları təkamül nəzəriyyəsində Alqol paradoksuna gətirib çıxardır, baxmayaraq ki, qoşa ulduzun komponentləri eyni zamanda yaranır və kütləli ulduzlar daha az kütləli ulduzlardan daha sürətlə inkişaf edərkən, daha böyük kütləli komponent olan Əlqul A hələ də baş ardıcılıqda olaraq qaldığı halda, daha az kütləli Əlqul B isə sonrakı təkamül mərhələsində subnəhəng ulduz kimi inkişaf edir.

Paradoks, kütlə köçürülməsi ilə həll edilə bilər: daha böyük kütləli ulduz subnəhəng halına gəldiyində, Roş boşlugu doldurdu və kütlənin böyük qisimi baş ardıcılıqda olan digər ulduza köçürüldü. Əlqula bənzər bəzi qoşa ulduzlarda qaz axını görülə bilər[10].

Bu sistem də eyni zamanda Rengen şüası (X-ray) və radio dalğa alovları müşahidə olunur.

Əlqul Günəşdən təxminən 92.8 işıq ili, ancaq təxminən 7.3 milion il əvvəl o, Günəş sistemini 9.8 işıq ili ərzində keçib[11] və görünən ulduz ölçüsü Sirius ulduzundan daha parlaq olub təxminən 2.5 ulduz ölçüsünə bərabərdir.

Tarixi Məlumat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Joel Stebbins tərəfindən 1910cu ildə ölçülən Əlqulun parlaqlığının artıb azalma qrafiki.

Əlqul ingilis dilində bir başa tərcümədə Şeytan Ulduzu adlandırılır. Bu ulduzun belə adlandırılmasına səbəb onun parlaqlığının dəyişməsi ilə əlaqədardır.

Tarixi olaraq, ulduz müxtəlif mədəniyyətlər arasında qanlı şiddətlərə məruz qalaraq güclu bir birliyə qəbul edilmişdir.

Tetrabiblosda İsgəndərli astronom Ptolemeyin 2-ci əsrin astroloji mətnində Əlqul ulduzu " Perseyin Gorgonu" olaraq adlandırılır və başqalarına görə ölümlə əlaqələndirilirdi.

Astroloji olaraq Əlqul səmanın ən uğursuz ulduzlarından biri sayılır və Behenian ulduzlardan biri kimi siyahıya alınmışdır.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 Leeuwen F. v. Validation of the new Hipparcos reduction (ing.). // Astron. Astrophys. / T. Forveille EDP Sciences, 2007. Vol. 474, Iss. 2. P. 653–664. ISSN 0004-6361; 0365-0138; 1432-0746; 1286-4846 doi:10.1051/0004-6361:20078357 arXiv:0708.1752
  2. ↑ Ducati J. R. Catalogue of Stellar Photometry in Johnson's 11-color system (ing.). 2002. Vol. 2237.
  3. ↑ Gontcharov G. A. Pulkovo Compilation of Radial Velocities for 35 495 Hipparcos stars in a common system (ing.). // Ast. Lett. / R. Sunyaev Nauka, Springer Science+Business Media, 2006. Vol. 32, Iss. 11. P. 759–771. ISSN 1063-7737; 1562-6873; 0320-0108; 0360-0327 doi:10.1134/S1063773706110065 arXiv:1606.08053
  4. ↑ Hill G., Hilditch R. W., Younger F., Fisher W. A. MK classifications of some northern hemisphere binary systems. 1975. C. 79. S. 131–144.
  5. ↑ Eggen O. J. Space-velocity vectors for 3483 stars with proper motion and radial velocity (ing.). // Royal Observatory Bulletin 1962. Vol. 51. P. 79.
  6. ↑ G. Montanari, "Sopra la sparizione d'alcune stelle et altre novità celesti", in: Prose de Signori Accademici Gelati di Bologna (Bologna: Manolessi, 1671), pp. 369-92 (Google books Arxivləşdirilib 2021-02-05 at the Wayback Machine)
  7. ↑  ADS O.J. Eggen,"An Eighteenth Century Discussion of Algol", The Observatory, 77(1957), 191-197
  8. ↑ 6 August 2003. Archived from the original on 22 June 2006. Retrieved 31 July 2006. 
  9. ↑ Mason, Brian D.; Wycoff, Gary L.; Hartkopf, William I.; Douglass, Geoffrey G.; Worley, Charles E. (2001). "The 2001 US Naval Observatory Double Star CD-ROM. I. The Washington Double Star Catalog". The Astronomical Journal. 122 (6): 3466–3471. Bibcode:2001AJ....122.3466M. doi:10.1086/323920
  10. ↑ Pustylnik, Izold (1995). "On Accretion Component of the Flare Activity in Algol". Baltic Astronomy. 4 (1-2): 64–78. Bibcode:1995BaltA...4...64P
  11. ↑ Garcia-Sanchez, J.; Preston, R. A.; Jones, D. L.; Lestrade, J.-F.; et al. (25 August 1997). "A Search for Stars Passing Close to the Sun". The First Results of Hipparcos and Tycho. Kyoto, Japan: IAU.  Bibcode:1997IAUJD..14E..51G