ABŞ və müttəfiqlərinin İraqa müdaxiləsi (2003)

ABŞ və onun müttəfiqləri tərəfindən İraqa müdaxilə, rəsmi olaraq "İraqın azadlığı" əməliyyatı” — ABŞ və müttəfiqlərinin Səddam Hüseyn rejimini devirmək üçün 2003-cü ildə İraqa qarşı həyata keçirdikləri hərbi əməliyyat. İraq ordusuna qarşı "şok və titrəyiş" doktrinasına əsaslanan hərbi əməliyyatlar martın 20-də başladı və aprelin 9-da Amerika qoşunlarının İraqın paytaxtı Bağdadı tutması ilə başa çatdı. Mayın 1-də ABŞ prezidenti Corc Buş (kiçik) aktiv hərbi əməliyyatların başa çatdığını elan etdi.

ABŞ və müttəfiqlərinin İraqa müdaxiləsi
Yeri	İraq
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Hərbi əməliyyatların başlanmasının rəsmi səbəbi kimi Birləşmiş Ştatlar rejimin beynəlxalq terrorizmlə, xüsusən də "Əl-Qaidə" hərəkatı ilə əlaqəsi, eləcə də kütləvi qırğın silahlarının axtarışı və məhv edilməsi olduğunu bildirmişdi. 2004-cü ilin oktyabrında aparılan yoxlamalar İraqda kütləvi qırğın silahlarının mövcudluğunu aşkar etməmişdir^[1]. Səddam Hüseyn ABŞ-yə qarşı terror hücumları planlaşdırmışdı. Belə ki, 1991-ci ildən əvvəl istehsal edilmiş kimyəvi silah mərmiləri və onların istehsalı üçün zavodlar müharibədən sonra tapılmışdı, hansı ki Səddam Hüseyn onları 1991-ci ildən sonra ləğv etməli idi.

İşğalın məqsədlərindən birinin İraq neftinə nəzarəti ələ keçirmək olduğu da irəli sürülür ^[2][3][4][5] .

Əməliyyat BMT tərəfindən bəyənilməyib və beynəlxalq ictimaiyyətin narazılığına səbəb olub^[6] .

İşğal ərəfəsində ABŞ-nin rəsmi mövqeyi belə idi ki, İraq kütləvi qırğın silahları hazırlayır (xüsusən, İraqın alüminium borular alması uranın zənginləşdirilməsi və atom silahı üçün sentrifuqların hazırlanmasına sübut kimi təqdim olunurdu) və İraqı güc yolu ilə tərksilah etmək lazımdır.

30 yanvar 2002-ci ildə ABŞ prezidenti Corc Buş xalqa müraciətində İraq, İran və KXDR daxil olmaqla ilk dəfə “şər oxu” ifadəsini işlətdi.

2002-ci ilin fevralında ABŞ Dövlət Katibi Kolin Pauel ilk dəfə İraqda mümkün “rejim dəyişikliyi”ni elan etdi.

12 sentyabr 2002-ci ildə BMT Baş Assambleyasında çıxış edən Corc Buş İraq prezidenti Səddam Hüseyndən “ciddi təhlükə” olduğunu və BMT-nin tərksilah tələblərini yerinə yetirməkdən imtina edəcəyi təqdirdə hərbi əməliyyatın qaçılmaz olacağını bildirdi.

2002-ci il oktyabrın 17-də Buş ABŞ Konqresinin İraqa qarşı hərbi güc tətbiq etməyə icazə verən qətnaməsini imzaladı.

28 yanvar 2003-cü ildə xalqa müraciətində Buş İraqın kütləvi qırğın silahlarını gizlətdiyinə dair sübut təqdim edəcəyinə söz verdi və hərbi münaqişə baş verəcəyi təqdirdə anti-İraq koalisiyasına rəhbərlik etməyi təklif etdi.^[7] .

BMT Təhlükəsizlik Şurasının 8 noyabr 2002-ci il tarixli 1441 saylı qətnaməsi İraqın öz ərazisindəki obyektlərə beynəlxalq yoxlamalar zamanı götürdüyü öhdəliklərə əməl etməməsi halında güc tətbiqinə haqq qazandıran kimi şərh edilə bilər. Bu, ABŞ-ni qane etdi. Lakin BMT Təhlükəsizlik Şurasının Fransa və Rusiya kimi daimi üzvləri hesab edirdilər ki, hərbi əməliyyatların başlanması bununla bağlı xüsusi ikinci qətnamənin qəbulunu tələb edir. ABŞ bu yanaşma ilə razılaşmadı.

Avropa ölkələrində hökumətlər demək olar ki, hamılıqla belə bir fikirdə idi ki, İraqa müdaxilə yalnız BMT TŞ-nın razılığı ilə həyata keçirilə bilər. Bununla belə, Böyük Britaniyanın mövqeyi artıq ilkin mərhələdə digər Avropa dövlətlərinin mövqeyindən fərqlənirdi: Böyük Britaniya ABŞ-ni nəinki şifahi dəstəkləyir, həm də hərbi əməliyyatlarda iştirak etməyə hazır olduğunu bildirirdi. Bununla belə, 2001-ci ilin oktyabrında Böyük Britaniyanın Baş naziri Toni Bleyr İraqa qoşun yeritməzdən əvvəl İraqın Əl-Qaidə ilə əməkdaşlıq etdiyinə tam əmin olmaq lazım olduğunu bəyan etdi. Daha sonra o, açıq şəkildə bildirdi ki, əsas məqsəd İraqda rejim dəyişikliyi yox, kütləvi qırğın silahlarının məhv edilməsi olmalıdır. İraqla qarşıdan gələn müharibə ilə bağlı müzakirələr B.Britaniya siyasətçiləri, o cümlədən Böyük Britaniyanı idarə edən Leyboristlər partiyası daxilində ciddi parçalanmaya səbəb oldu.

2003-cü il martın 14-də Böyük Britaniya rəsmi olaraq ultimatumu on gün, yəni martın 27-nə qədər uzatan yeni qətnamə layihəsini təqdim etdi. Bu qətnamə də qəbul olunmadı və Təhlükəsizlik Şurasının Rusiya, Fransa və Çin kimi daimi üzvləri avtomatik olaraq müharibənin başlanmasına gətirib çıxara biləcək istənilən qətnamə layihəsinin qarşısını alacaqlarını bildirdilər. Almaniya da onları dəstəklədi.

ABŞ-nin 3-cü Piyada Diviziyası (Mexanikləşdirilmiş) Fərat çayına paralel səhradan keçərək Bağdada doğru davam etmək üçün şimala Nasiriyyəyə doğru hərəkət etdi. Paralel olaraq, 1-ci dəniz piyada diviziyası daha sonra Bəsrə-Bağdad magistral yolu ilə ölkənin mərkəzindən keçərək şimal-qərbə doğru hərəkət etmək üçün Nasiriyyəyə doğru irəlilədi, Britaniyanın 7-ci Zirehli Briqadası isə Dəclə və Fərat çayları arasında da Bağdada doğru hərəkət etdi. Martın 22-də qabaqcıl Britaniya bölmələri dərhal Bəsrədən bir neçə kilometr şimal-qərbdə neft buruqlarını zəbt etdi. Britaniyanın 3-cü Xüsusi Təyinatlı Qüvvələr Briqadasının hissələri, bir neçə Britaniya tank batalyonu və Amerikanın 15-ci Dəniz Ekspedisiya Birliyinin 2 bölməsi Umm Qəsr yaxınlığında qaldı. 1-ci dəniz piyada diviziyası neft hasil edən Rumaila əyalətindən keçərək döyüşdü və Nasiriyadan keçərək şimala, Kuta doğru hərəkət etdi. Əsasən şiələrin məskunlaşdığı bu şəhər ölkənin cənubunun əsas magistral yollarının kəsişməsi olmaqla böyük strateji əhəmiyyətə malikdir. Həmçinin, şəhərin yaxınlığında Talil hərbi aerodromu var. ABŞ-nin 3-cü piyada diviziyası aerodromu müdafiə edən qoşunları səpələdi və Nasiriyə ətrafında qərbə doğru hərəkət etdi. Nəsiriyyəni mühasirəyə alan 2-ci Dəniz Ekspedisiya Briqadası və xüsusi təyinatlılar martın 23-də şəhərə hücuma başladılar. Martın 24-dən 25-nə keçən gecə ABŞ-nin 1-ci dəniz piyada diviziyasının bölmələri Nasiriyyədən keçib. Talil aerodromunu ələ keçirməklə amerikalılar İraqın cənubunda mühüm baza əldə etdilər. Talil aerodromu vasitəsilə koalisiya qoşunları tez bir zamanda özünü doldura bildi.

İlkin planlarda Bağdadın hər tərəfdən mühasirəyə alınması, İraq qoşunlarının şəhərin mərkəzinə doğru yeridilməsi və artilleriya atəşindən istifadə edilməsi nəzərdə tutulurdu. Bağdad qarnizonunun əsas hissəsinin artıq cənub ətraflarında darmadağın edildiyi məlum olanda bu plandan imtina edildi.