Abakan çayı
Abakan çayı — Xakasiya ərazisindənn axan, Yenisey çayının sol qolunu təşkil edir. Çayın uzunluğu 327[2] km təşkil edir. Ümumi su toplayıcı hövzəsinin sahəsu 32000[2] km² təşkil edir.
| Abakan çayı | |
|---|---|
| xak. Ағбан | |
 rus. Енисе́й | |
| Ölkə |
 Rusiya |
| Mənbəyi | Qərbi Sayan[1], Altay dağları[1] |
| • Yüksəkliyi | 1959 m |
| Mənsəbi | Yenisey |
| • Yüksəkliyi | 243,6 m |
| Uzunluğu | 514 km |
| Su sərfi | 381 m³/s |
| Hövzəsinin sahəsi | 32000 km² |
| DSR[rus.] | 17010300212116100012818 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
.svg)
Axın
[redaktə | mənbəni redaktə et]
Abakan çayı Xaxasiya ərazisində mövcud olan səkkiz inzibati rayondan beşının ərazisindın axır: Askiz, Altaysk, Beysk, Taştıpsk, Usr-Abakan.
Abakan çayını əmələ gətirən ısas Çaylar olan Böyük Abakan və Kiçik Abakan çayları öz başlançıqlarını Qərbi Sayan və Altay dağlarından götürür. Çay Samoxval dağları önündə Krasnoyarsk su anbarına tökülür. Yixarı axarlarda çay dərin ensiz yataqla axır. Böyük Monok kəndi yaxınlığında yatağı birdən genişlənir. Butadan Minusinski novuna axır. Burada çay çoxlu qollara ayrılır. Çay əsasın qar və uağış suları ilə qidalanır. Su səthinin buz bağlaması noyabrın sonlarından aprelin sonlarına qədər davam edir. Abakan çayının Yeniseyə tökülyü hissədə Abakan şəhəri yerləşir. Üstəlik çay sahilində Abaza, Domojakov kəndi, Raykov kəndi yeeləşir. İllik orta su sərfiyyatı 381 m³/s, Abaz rayonunda isə — 308mм³/s təşkil edir.
Abakan çayının orta aylıq axını (m³/s) Abaz məntəqəsində 1936 - 1999 illər üzrə statistikası[3].
Sahilləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Sahilllərində yerləşən inzibati mərkəzlər Abaza, Askiz kəndi, Belıy Yar və Xaxasiyanın paytaxtı olan Abakan şəhəri yerləşir. Sahillərində müasir avtomagistral yerləşir. Abakan 150 km məsafədə dağ çayı xüsusiyyətlərini daşıyır. Çayın sol qolları əsasən Kuznes öndağlığında, sağ qolları isə Qərbi Sayan ərazisində formalaşır.
Qolları
[redaktə | mənbəni redaktə et](Mənsəbə olan məsafə)
(uzunluğu >50 km)
4 km: Yuxarı Abakan
53 km: Uybat (uzunluğu 162 km)
57 km: Zauybatski kanal
70 km: Beya çayı (uzunluğu 71 km)
86 km: Komışta (uzunluğu 52 km)
102 km: Askiski kanalı
105 km: Utı çayı (uzunluğu 50 km)
116 km: Askiz çayı (uzunluğu 124 km)
121 km: Tabat (uzunluğu 53 km)
148 km: Taştıp çayı (uzunluğu 136 km)
148 km: Sos çayı (uzunluğu 51 km)
162 km: Böyük Monok
176 km: Böyük Arbatı
181 km: Böyük Xaraçul
181 km: Kiçik Arbatı
190 km: Xajul
192 km: Jambaş (uzunluğu 84 km)
201 km: Kinya
209 km: Kanjul
215 km: Kayzas
231 km: Ona (uzunluğu 157 km)
251 km: Tayzas
252 km: Matur çayı
257 km: Kuska
261 km: Açola
268 km: Berezovaya çayı
269 km: Kazlı
269 km: Verxnı Xaraxol
280 km: Qremuçaya çayı
288 km: Kizas çayı
296 km: Srednaya ada
301 km: Beltrest
307 km: Verxnı Kurçel
314 km: Kazas
318 km: Tajejuk
318 km: Kamzas
327 km: Kiçik Abakan (Uzunluğu 117 km)
337 km: Kazır çayı
351 km: Konsu çayı
356 km: Besyolenkaya
364 km: Oqnevka
374 km: Ozernaya çayı
389 km: Bolşoy Kızırsuq
394 km: Иксу
399 km: Bayqul çayı
406 km: Kamenuşka
413 km: Beje
419 km: Albas
431 km: Taştuuzuk
438 km: Beduy
442 km: Konıy
458 km: Katazan
460 km: Kubuy
462 km: Koertu
481 km: Kairsu
484 km: adsız
494 km: Soktıozek
495 km: Erimat
506 km: Tamtusu
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ 1 2 АБАКАН // Абакан • Большая российская энциклопедия - электронная версия (rus.). Москва: Большая российская энциклопедия, 2004.
- ↑ 1 2 "Река Абакан". Государственный водный реестр. 2013-03-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-02-27.
- ↑ "Abakan at Abaza". 2016-03-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-11-11.