Aksu-Cabaqlı qoruğu
Aksu-Cabaqlı qoruğu (qaz. Ақсу-Жабағылы қорығы; rus. Aксу-Жабаглинский заповедник) ― Mərkəzi Asiyanın ən qədim qoruğu. Qoruq Qazaxıstan Respublikasının cənub vilayətində yerləşir və Tyan-Şanın şimal-qərb dağ silsilələrini əhatə edir. Adı bölgədəki ən böyük çay olan Aksudan və ərazinin şimal hissəsində yerləşən Cabaqlı dağ silsiləsindən götürülmüşdür.
| Aksu-Cabaqlı qoruğu | |
|---|---|
 | |
BTMB kateqoriyası — Ia (Ciddi Təbiət Qoruğu).svg){kind=logo} |
|
| Sahəsi |
|
| Yaradılma tarixi | 1926 |
| Yerləşməsi | |
| 42°19′59″ şm. e. 70°40′00″ ş. u.HGYO | |
| Ölkə | |
| Yerləşməsi | Türkistan vilayəti |
| aksu-zhabagly.com | |
|
|
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Coğrafiya
[redaktə | mənbəni redaktə et]Aksu-Cabaqlı təbiət qoruğu qərbi Tyan-Şan dağlarında yerləşir. Ərazinin şərq sərhədini Qırğızıstan Respublikası, cənub sərhədini isə Maydantal çayının vadisi və Özbəkistan təşkil edir. Bölgə qərbdən Qızılqum, şimaldan isə Karatau dağları ilə əhatə olunmuşdur. Ərazi Cənubi Qazaxıstan vilayətindəki Tyul'kubaskiy və Lengerskiy rayonlarının inzibati bölgüsü daxilində yerləşir. Qoruq 131 934 hektar ərazini əhatə edir.[3]
Geologiya
[redaktə | mənbəni redaktə et]Paleozoy dövrünə aid əhəng daşı, dolomit və karbonlu tuflar təbiət qoruğundakı əsas dominant süxurlardır.[4]
Flora
[redaktə | mənbəni redaktə et]Aksu-Cabaqlı qoruğunda 1 312 növ bitki qeyd edilmişdir.[5] Ərazidə ən çox yayılmış cinslərə bəziləri gəvən (lat. Astragalus), qazsoğanı (lat. Gagea), soğan (lat. Allium), cil (lat. Carex) və Oxytropis daxildir. Burada yerli yabanı alma (Malus sieversii), yabanı üzüm (Vitis vinifera) və bir neçə vəhşi lalə növü də daxil olmaqla Qazaxıstanın Qırmızı Kitabına daxil edilmiş, nəsli kəsilmək təhlükəsi altında olan 44 nadir bitki növü var. Qoruğun aşağı bölgələrini yarımsəhra və çöl landşaftları əhatə edir.
Dağın yamacı Juniperus seravshanica və Juniperus semiglobosa-nın da daxil olduğu bir çox ardıc növündən ibarət meşələri və Avro-sibir Mərkəzi Asiya bitkilərinin inkişaf etdiyi çəmənlikləri ehtiva edir. Aksu Kanyonu Malus sieversii und Acer turkestanicum kimi növlərdən ibarət bəzi meşə qalıqlarını qoruyub saxlayır. Daha yuxarıda, subalp və alp qurşağında çəmənliklər, hündür ot bitkiləri və çim örtüyündən ibarətdir. Əsas çayların dərəsi boyunca söyüd və tozağacı meşələri yaranmışdır.[6]
Fauna
[redaktə | mənbəni redaktə et]Qoruqda Qazaxıstanın qırmızı kitabına daxil edilmiş 44 məməli növü var.[7] Onlardan ən məşhuru nadir hallarda rast gəlinən qar leoparıdır. Daha tez-tez rast gəlinən növlərə Himalay qonur ayısı, Tyan-Şan arxarı (Ovis ammon karelini), Hindistan tirəndazı (Hystrix indica) və Menzbir marmotu daxildir.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ http://iucnca.net/reserve108.
- ↑ 1 2 http://www.unesco.org/new/en/natural-sciences/environment/ecological-sciences/biosphere-reserves/asia-and-the-pacific/kazakhstan/aksu-zhabagly/.
- ↑ "Aksu-Zhabaglinskiy Zapovednik". Qazaxıstanın Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi. 10 iyul 2010 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 noyabr 2010.
- ↑ Gosudarstvennaya Geologicheskaya Karta SSSR: K-42-XVII (Vannovka), Severo-Tyan’shanskaya seriya. Masshtab 1:200 000. (K-42-XVII [Vanovka], 1989.
- ↑ A.F. Kovshar (Ed.): Monitoring biologicheskogo raznoobraziya Zapovednika Aksu-Dzhabagly. In: Tethys Biodiversity Research. Tom 1, S. 16.
- ↑ "Celestial Silk Road 5th-21st June 2016". viranatura.com. 5 March 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 May 2015.
- ↑ A.F. Kovshar (Ed.): Monitoring biologicheskogo raznoobraziya Zapovednika Aksu-Dzhabagly. In: Tethys Biodiversity Research. Tom 1, S. 21–23.