Anekdot

Anekdot - Lətifə[1][2] folklor janrıdır, qısa məzəli hekayə olmaqla adətən ağızdan ağıza ötürülür.[3] Bəzən yumoristik lətifələr zarafatdan ona görə fərqlənir ki, onların əsas məqsədi sadəcə gülüş doğurmaq deyil, qısa hekayənin özündən daha ümumi bir həqiqəti üzə çıxarmaqdır. Lətifələr real və ya uydurma ola bilər. [4] Anekdot təxribatı ədəbi əsərlərin ümumi xüsusiyyətidir[5] və hətta şifahi lətifələrə adətən dinləyicini əyləndirmək üçün nəzərdə tutulmuş incə mübaliğə və dramatik forma daxildir.[6] Anekdot çox zaman real insanların iştirak etdiyi real hadisə haqqında hekayədir. Yurqen Xayna görə, onlar “xüsusi realizm” və “iddia edilən tarixi ölçü”[7]nümayiş etdirirlər.

Etimologiya və istifadə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Lətifə sözü yunancadan "dərc olunmamış", hərfi mənada "nəşr olunmamış" deməkdir. Bu termin İmperator I Yustiniyanın (h. 527–565) bioqrafı Qeysəriyyəli Prokopidən gəlir. 550-ci il yazılan Ἀνέκδοτα adlı əsər (Lətifə, müxtəlif tərcümələrdə “Nəşr edilməmiş xatirələr” və ya “Gizli tarix” kimi tərcümə olunur), əsasən Bizans sarayının şəxsi həyatından qısa hadisələr toplusundan ibarətdir. Tədricən, lətifə termini müəllifin vurğulamaq istədiyi hər hansı bir məqamı göstərmək üçün istifadə olunan hər hansı bir qısa hekayəyə tətbiq olunmağa başladı. Yunan, eston, litva, bolqar və rus yumoru kontekstində lətifə faktiki və ya bioqrafik mənşəyi tələb etməyən hər hansı bir qısa yumoristik hekayəyə aiddir.[8]

Sübut kimi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Anekdot sübutların qeyri-rəsmi hesabıdır. Termin tez-tez elmi dəlillərdən fərqli olaraq, elmi metoddan istifadə etməklə araşdırıla bilməyən sübut kimi istifadə olunur. Anekdot sübutlarına əsaslanan əsaslandırma ilə bağlı problem ondan ibarətdir ki, lətifə sübutları mütləq tipik deyil; yalnız statistika bir şeyin nə qədər tipik olduğunu müəyyən edə bilər. Ona görə də qeyri-rəsmi sübutlardan sui-istifadə elə qeyri-rəsmi hesab edilir.

Bir məhsul, xidmət və ya ideyanın reklamında və ya təşviqində istifadə edildikdə, lətifə sübutları tez-tez sübut kimi adlandırılır. Termin bəzən müəyyən şəhadət növlərini təsvir etmək üçün hüquqi kontekstdə də istifadə olunur. Psixoloqlar müəyyən ediblər ki, insanlar tipik nümunələrdən daha çox tanınmış nümunələri xatırlayırlar.[9][10]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Oxford Dictionary's definition of an anecdote
  2. ↑ Cuddon, J. A. Penguin Dictionary of Literary Terms and Literary Theory Third Ed. London: Penguin Books. 1992. 42.
  3. ↑ Epstein, 1989. səh. xix
  4. ↑ Epstein, Lawrence. A Treasury of Jewish Anecdotes. Northvale, NJ: Jason Aronson. 1989. xix. ISBN 9780876688908.
  5. ↑ Kennedy, X. J. Handbook of Literary Terms, Third Ed. Upper Saddle River, NJ: Pearson Education. 2005. 8.
  6. ↑ Cuddon, 1992. səh. 42
  7. ↑ Hein, JürgenDie Anekdote // Formen der Literatur in Einzeldarstellungen. By Knörrich, Otto. . Stuttgart: Alfred Kröner. 1981. 15.
  8. ↑ Hein, 1981. səh. 15
  9. ↑ Its first appearance in English is of 1676 (OED).
  10. ↑ Graesser, A.C.; Hauft-Smith, K.; Cohen, A.D.; Pyles, L.D. "Structural Components of Reading Time". Journal of Verbal Learning and Verbal Behavior. 19 (2). 1980: 135–51. doi:10.1016/S0022-5371(80)90132-2.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]