Araqvi

Araqvi (qədim adı Araqva; gürc. არაგვი[1]) — Gürcüstanın şərqindən axan, Kazbek, Duşeti və Msxeta bələdiyyələrinin ərazisindən keçən çay, Kürün sol qolu.

Araqvi
gürc. არაგვი
Msxeta şəhəri yaxınlığında Araqvinin mənbəyi
Msxeta şəhəri yaxınlığında Araqvinin mənbəyi
Ölkə Gürcüstan Gürcüstan
Region
Rayonlar
Mənbəyi Baş Qafqaz silsiləsi
Mənsəbi Kür çayı
Uzunluğu 112 km
Su hövzəsi Kür/Xəzər dənizi
Hövzəsinin sahəsi 2740 km
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Çayın uzunluğu 112 km-dir. Drenaj hövzəsinin sahəsi 2740 km²-dir.[2] İllik su axınının həcmi isə 1,8 km³-dir.[1]

Çayın yatağı əsasən qumdaşı, şist və əhəngdaşıdır. Jinvali su anbarı və onun 130 MVt gücündəki su-elektrik stansiyası Gürcüstanın enerjisinin çox hissəsini istehsal edir. Su anbarı 1986-cı ildə tikilib.

Adı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Çayın qədim adı Araqvadır.[3] Gürcü dilindən "sürətli", "təxminən" kimi tərcümə olunur.[4]

Adı qədim Midiya *Aragv(ī), proto-İran dilindən *Ragvī- "sürətli" sözlərindən gələ bilər (*ragu-dan "sürətli").[5] Və ya abxazca arakua — "budaq", məcazi mənada — "axın" sözündən də gələ bilər.[6]

Təsviri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Araqvi çayı mənbəyini Baş Qafqaz silsiləsinin cənub yamaclarında götürür. Əvvəlcə çay Ağ (Mtiulskaya) Araqvi adlanırdı. Çay şist və əhəng daşı üzərindən axır ki, bu da suya ağımtıl rəng verir. Pasanauri kəndində Ağ Araqvi qara şistlərdən axan Qara Araqvi ilə birləşir, buna görə də suyun rəngi tünd rəng alır. Birləşdikdən sonra çayda su müəyyən məsafədə iki: açıq və tünd paralel zolaq əmələ gətirir. Bundan sonra çay sadəcə Araqvi adlanır. Jinvali kəndi yaxınlığında Pşavskaya Araqvi Böyük Borbalo dağının qərb yamaclarından axan və şimal qolu Xevsurskaya Araqvi olan Araqviyə axır. Birləşdirilmiş dörd Araqvidə Gürcüstan paytaxtını su və elektrik enerjisi ilə təmin edən Jinvali su anbarı və su-elektrik stansiyaları yaradılıb. Gürcüstanın qədim paytaxtı İberiya, Msxeta şəhəri yaxınlığında Araqvi Kürə axır. Çayın qidalanması fərqli olsa da, əsasən buzlaqlarla qidalanır. Hərbi Gürcüstan yolu Araqva vadisindən keçir.[7]

Ədəbiyyatdan qeydlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Bir neçə il əvvəl,: Harada ki, səs-küy var,: İki bacı kimi qucaqlaşan,: Qədim Araqvi və Kür şaylarının birləşməsində,: Bir monastır var idi. .
Mixail Yuryeviç Lermontov "Mtsıri"
Araqvanın kölgəli sahillərdə keçdiyi yerdə, …
Orada insanlar dağlarda yuva qururlar, …
Aleksandr Sergeyeviç Puşkin "Qafqaz"
Gürcüstanın təpələrində gecənin qaranlığı yatır;
Qarşımda səs-küylü Araqva axır…
Aleksandr Sergeyeviç Puşkin "Gecənin qaranlığı Gürcüstanın təpələrində yatır…"[8]

İstifadəsi və infrastrukturu

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Jinvali tərəfdə 102 metr (335 fut) yüksəklikdə olan üzərində tiklmiş su anbarı Gürcüstanın ən böyük bəndlərindən biridir. 130 MVt-a qədər elektrik enerjisi istehsal etməklə yanaşı, Araqvinin sularından Tbilisini içməli su ilə təmin etmək və əkin sahələrini suvarmaq üçün 36,7 kilometr (22,8 mil) istifadə olunur.

Qalereya

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Jinvali su anbarı
    Jinvali su anbarı
  • Ananuri qalası
    Ananuri qalası
  • Araqvi üzərində hidroelektrik bənd
    Araqvi üzərində hidroelektrik bənd
  • Qudaurinin şimalındakı Araqvi çayının mənbəyi
    Qudaurinin şimalındakı Araqvi çayının mənbəyi

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 არაგვი // ენციკლოპედია „საქართველო. 1. 1997.
  2. ↑ "Statistical Yearbook of Georgia: 2020" (PDF). www.geostat.ge (ingilis). 2021-04-13 tarixində arxivləşdirilib (PDF)., National Statistics Office of Georgia, Tbilisi, 2020, p. 12.
  3. ↑ Арагва  // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
  4. ↑ Твёрдый, Александр Васильевич. Топонимический словарь Северного Кавказа. Краснодар: Краснодарское книжное издательство. 2006.
  5. ↑ Периханян А. Г. Материалы к этимологическому словарю древнеармянского языка. Часть I. Ереван: Изд-во НАН РА. 1993. 13.
  6. ↑ Д. Гулия. История Абхазии. 1. Тифлис. 1925. 62.
  7. ↑ Цабаев Василий Георгиевич. По Военно-Грузинской дороге. Орджоникидзе: Книжное издательство Управления по печати при Совете Министров СО АССР. 1971.
  8. ↑ "А. С. Пушкин Собр. соч. в 10 тт. Т. 2. Стихотворения 1823—1836. 1829". rvb.ru (rus). 2020-08-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-12.