Avtomatik təkrar qoşma (ATQ) — müəyyən edilmiş müddətdən sonra açılmış açarı yenidən qoşan elektroavtomatika vasitələrindən biridir və birdəfəli, ikidəfəli və ya üçdəfəli ola bilər (bəzi müasir sxemlərdə səkkiz tsiklə qədər mümkündür).
Elektrik şəbəkələrindəki bütün zədələnmələri iki növə bölmək olar: dayanıqlı və dayanıqsız . Dayanıqlı zədələnmələrə, əməliyyat personalının və ya qəza xidməti briqadasının müdaxiləsinə ehtiyacı olan zədələnmələr daxildir. Bu cür zədələnmələr zamanla öz-özünə aradan qalxmır və zədələnmiş şəbəkə hissəsinin istismarı mümkün deyil. Bu cür zədələnmələrə xətlərin qırılmaları, xətt hissələrinin, EVX-nin dayaqlarının, elektrik aparatlarının zədələnmələri daxildir.
Dayanıqsız zədələnmələr baş verdikdən sonra qısa bir müddət ərzində öz-özünə aradan qalxması ilə xarakterizə olunur. Bu cür zədələnmələr, məsələn, təsadüfən naqillərin bir-birinə toxunması zamanı baş verə bilər. Bu zaman yaranan elektrik qövsü ciddi ziyan vurmağa imkan tapmır, çünki qısaqapanma meydana gəldikdən bir müddət sonra dövrə rele mühafizəsinin təsiri ilə açılır. Təcrübə göstərir ki, dayanıqsız zədələnmələr bütün zədələnmələrin 50–90% -ni təşkil edir.[1]
Şəbəkənin açılmış hissəsinin gərginliyə qoşulması təkrar qoşma adlanır. Şəbəkənin bu hissəsinin işdə qalmasından və ya təkrar açılmasından asılı olaraq təkrar qoşma uğurlu və uğursuz olur. Buna görə də, təkrar qoşmanın müvəffəq olması zədələnmənin dayanıqsız olmasını, qeyri-müvəffəq olması isə dayanıqlı olduğunu göstərir.
Bunun üçün, təkrar qoşma prosesini sürətləndirmək və avtomatlaşdırmaq üçün avtomatik təkrar qoşma (ATQ) qurğusundan istifadə olunur.
Avtomatik təkrar qoşma qurğusu elektrik şəbəkələrində geniş istifadə olunur. Onların digər rele mühafizə və avtomatika qurğuları ilə birlikdə istifadə olunması, operativ personalın saxlanması ehtiyacını aradan qaldıraraq bir çox yarımstansiyanı tam avtomatlaşdırmağa imkan verdi. Bundan başqa, bəzi hallarda avtomatik təkrar qoşma istismar işçilərinin səhv hərəkətlərindən və ya mühafizə olunan hissədə rele mühafizəsinin səhv işləməsindən yaranan qəzaların qarşısını almağa imkan verir.
EAQQ-də göstərilir ki, 1 kV və daha yüksək işçi gərginlikli bütün hava və kabel-hava xəttləri ATQ qurğuları ilə mütləq təmin edilməlidir. Bundan başqa, transformatorlar, yarımstansiyaların yığma şinləri və elektrik mühərrikləri də ATQ qurğuları ilə təmin olunur.
ATQ qurğuları təsir etdiyi fazaların sayından asılı olaraq bölünürlər:
Üç fazalı ATQ qurğuları şəbəkənin iş rejimindən asılı olaraq bölünürlər:
ATQ-nin xüsusi növü tezliyə görə avtomatik təkrar qoşmadır (TATQ).
Təkrar qoşmanın neçə dəfə olması tələbindən asılı olaraq ATQ birqat, ikiqat təsirli və s.-ə bölünür. Birqat ATQ daha çox istifadə olunur, lakin bəzi hallarda ikiqat ATQ-dən istifadə olunur.
Açara təsir üsuluna görə ATQ aşağıdakı kimi ola bilər:
Mexaniki ATQ-lər ani işlədikləri üçün onların istifadəsi məqsədəuyğun deyildi və müasir mühafizə avtomatika sxemlərində yalnız elektriki ATQ-lər istifadə olunur.
Mühafizə olunan avadanlıqların növünə görə ATQ qurğuları müvafiq olaraq xətlərin ATQ-si, şin ATQ-si, mühərriklərin ATQ-si və transformatorların ATQ-sinə bölünür.
ATQ sxemlərinin həyata keçirilməsi fərqli ola bilər, bu konkret olaraq hansı sxemə tətbiq edilmə halından asılıdır. 220 kV-a qədər gərginlikli hava xətti açarlarının avtomatlaşdırılmasında istifadə olunan prinsiplərdən biri də açarın idarəetmə düyməsinin mövqeyini və bu açarın vəziyyətini müqayisə etməkdir. Yəni, açar açıq olduqda ATQ dövrəsinə açarın "bağlı vəziyyətdədir" idarəetmə tərəfinə siqnal daxil olarsa, bu onu göstərir ki, açarın plandankənar (məsələn, qəza) açılması baş vermişdir. Bu prinsip, açarın planlaşdırılmış açılması zamanı ATQ qurğularının işləməməsi üçün tətbiq olunur.
Elektrik təchizatı etibarlılığının təmin edilməsi ilə bağlı ATQ sxemlərinə və qurğularına bir sıra tələblər qoyulur. Bu tələblərə aşağıdakılar daxildir: