Azərbaycanda iqlim dəyişikliyi

 Azərbaycanda iqlim dəyişikliyi — 21-ci əsrin əvvəlindən iqlim dəyişikliyi Azərbaycanda ciddi nəticələrə yol açıb. Xüsusilə, ölkənin orta temperatur göstəricilərində artım müşahidə olunub. 2010-cu ilə qədər Azərbaycanın iqlimi təxminən 1,3 dərəcə istiləşib. Bu artım quraqlıqların çoxalmasına, su ehtiyatlarının azalmasına və kənd təsərrüfatında məhsuldarlığın aşağı düşməsinə səbəb olub. İqlim dəyişikliyinin təsirləri həm də ekosistemlər və biomüxtəliflik üçün ciddi təhlükə yaratmaqdadır.[1] Xəzər dənizi daralır. Azərbaycan COP29 kimi tanınan 2024-cü ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqlim Dəyişikliyi Konfransına ev sahibliyi edəcək.[2]

Bakı, Azərbaycanda neft qazma qurğusunun olduğu çimərlik

Təsvir

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Climate Trace-in hesablamalarına görə, 2022-ci ildə qlobal istixana qazı emissiyaları 91 milyon ton CO2eq-ə çatacaq. Bu emissiyaların 40%-dən çoxu qalıq yanacaq istehsalı ilə əlaqələndirilir. Bu, neft, qaz və kömür kimi fosil yanacaqların hasilatı və istifadəsinin atmosferə böyük miqdarda karbon qazı və digər istixana qazları yayması ilə bağlıdır. Qalıq yanacaq sektorunun bu cür yüksək emissiya payı iqlim dəyişikliyinin qarşısını almaq üçün enerji sektorunda ciddi dəyişikliklərə ehtiyac olduğunu göstərir.[3] Azərbaycanın neft sənayesi mədən qazı ixrac edir. Azərbaycandan ixracın 90%-dən çoxu neft məhsullarıdır. Azərbaycanın Xəzər dənizinin altında 7 milyard bareldən çox təsdiqlənmiş xam neft ehtiyatı var.[4] Enerji istehlakı İXQ-nin təqribən 16%-i, daşınması isə İXQ-nin təxminən 10%-i səviyyəsində qiymətləndirilir.[3]

Azərbaycanın 1980–2016-cı illər üçün iqlim təsnifat xəritəsi

Azərbaycanın iqlimi 1,3 dərəcə artıb, ekstremal meteoroloji hadisələr artmaqdadır.[1][5] Xəzər dənizinin suyunun səviyyəsi aşağı düşür. Qafqazın meşələri təsirlənir. Sahildəki ekoloji problemlər iqlim dəyişikliyi ilə daha da pisləşir.

2071–2100 xəritəsi, ən intensiv iqlim dəyişikliyi senarisi altında. Orta müddətli senarilər hazırda daha ehtimal olunanlar hesab olunur.

Postsovet iqtisadi dövründə Azərbaycan iqtisadiyyatı dövlətin nəzarətində olan və neftə əsaslanan iqtisadiyyata çevrilmişdir. Neft Azərbaycan iqtisadiyyatına əsas töhfədir; neftin qiymətinin aşağı düşməsi bütün ölkəyə mənfi təsir göstərir. İqlim dəyişikliyinə həssas olan Azərbaycanda ən çox zərər çəkən kənd təsərrüfatı pambıq ola bilər.[6][7] 2023-cü ildə Kənd Təsərrüfatı Naziri ölkənin iqlimə uyğun kənd təsərrüfatı ilə məşğul olduğunu bildirdi.[8] Balıqçılıq təsirlənir.[9] Bağlı aktivlər uzunmüddətli riskdir.[10] Azərbaycan səhiyyə sistemi iqlim dəyişikliyinin yaratdığı kəskin istilər və malyariya mövsümünün uzanması kimi risklərlə qarşılaşa bilər. Kəskin istilər insan sağlamlığı üçün təhlükəli ola bilər, xüsusilə də ürək-damar xəstəlikləri, istilik vurması və susuzluq riskini artıraraq. Eyni zamanda, malyariya kimi xəstəliklərin mövsümünün uzanması bu infeksion xəstəliklərin yayılma riskini yüksəldə bilər, nəticədə səhiyyə sektoruna əlavə təzyiq yarana bilər. Bu vəziyyətlərə hazırlıq və uyğunlaşma tədbirləri Azərbaycan səhiyyəsi üçün vacib olacaq.[11]

Yumşaldılma və uyğunlaşma

[redaktə | mənbəni redaktə et]

2023 tarixinə olan məlumata görə, Azərbaycanda "net zero" (sıfır emissiya) hədəfi yoxdur. Bu, ölkənin iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə və karbon emissiyalarını azaltma istiqamətində atılacaq addımların hələ də müzakirə mərhələsində olduğunu göstərir. "Net zero" hədəfi, uzunmüddətli iqlim strategiyaları üçün vacib bir meyardır və ölkələrin karbon balansını tarazlamaq üçün planlar hazırlamasını tələb edir. Bunun olmaması, iqlim dəyişikliklərinin qarşısının alınması və dayanıqlı inkişaf məqsədinə çatmaqda çətinliklər yarada bilər.[1] Azərbaycanda ara hədəflər mövcuddur ki, bunlar istixana qazı (GHG) emissiyalarını azaltmaq məqsədini güdür. Bu ara hədəflər, ölkənin uzunmüddətli iqlim məqsədlərinə çatmaq üçün qısa və orta müddətli dövrlərdə atacağı konkret addımları əhatə edir. Belə hədəflər, qlobal iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə Azərbaycanın özünü uyğunlaşdırması və qlobal səviyyədə təsirini azaltması üçün vacibdir. Ara hədəflərin müəyyənləşdirilməsi, eyni zamanda, siyasətlərin və strategiyaların effektivliyini qiymətləndirmək və müvafiq dəyişikliklər etmək üçün də imkan yaradır.[1] Azərbaycanın ikinci Milli Müəyyənləşdirilmiş Töhfəsi (NDC) 1990-cı illə müqayisədə 40% azalma hədəfləyir. Bu, ölkənin iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə daha fəal iştirak etməsini və istixana qazı emissiyalarını azaltmaq istiqamətində müsbət addımlar atmasını göstərir. İkinci NDC, Azərbaycanın beynəlxalq öhdəliklərinə uyğun olaraq, dayanıqlı inkişaf və ətraf mühitin qorunması üçün mühüm bir sənəd olaraq qiymətləndirilir. Bu azalma hədəfi, müvafiq sektorlarda, o cümlədən enerji, nəqliyyat və kənd təsərrüfatında, effektiv siyasətlərin həyata keçirilməsini tələb edir.[12] It may be possible to produce low-carbon hydrogen.[13]

2024-cü ildə nəşr olunması gözlənilən Milli Uyğunlaşma Planı, ölkənin ekoloji və iqlim dəyişikliklərinə adaptasiya strategiyalarını müəyyən edəcək. Bu planın əsas məqsədi ətraf mühitin qorunması və dayanıqlı inkişaf üçün uyğunlaşma tədbirlərini həyata keçirməkdir. Plan, həmçinin iqlim risklərinin idarə edilməsi və sosial-iqtisadi sistemlərə olan təsirləri minimuma endirmək üçün yeni yanaşmalar təklif edəcək.

[14] COP29 Bakıda 2024-cü ildə, ehtimal ki, noyabrda keçiriləcək; o, konfransa ev sahibliyi edən ardıcıl üçüncü neft hasil edən ölkə olacaq.[2][15][16] Bəziləri ölkənin COP29-a ev sahibliyi etmək üçün seçildiyini tənqid edir və ətraf mühit fəallarının repressiyaya məruz qaldığını deyirlər.[17] Azərbaycanda media azadlığı, o cümlədən iqlim dəyişikliyi ilə bağlı müzakirələr ətrafında məhdudlaşdırılıb.[2][18] Bəzi tənqidçilər Azərbaycanın COP29-a ev sahibliyi etməsi qərarını sorğulayır və ölkədə ətraf mühit fəallarının repressiyaya məruz qaldığını qeyd edirlər. Onların fikrincə, bu cür tədbirlərə ev sahibliyi edən ölkələrdə ətraf mühit və insan hüquqları ilə bağlı şəffaflığın və vətəndaş cəmiyyəti fəaliyyətinin təmin edilməsi vacibdir. Azərbaycanda media azadlığı ilə bağlı məhdudiyyətlər, o cümlədən iqlim dəyişikliyi mövzusundakı müzakirələrin məhdudlaşdırılması da narahatlıq doğuran məsələlər sırasındadır. Bu, ətraf mühit problemlərinin və davamlılıq məsələlərinin açıq şəkildə müzakirə edilməsini çətinləşdirə bilər.

Gənc İqlim Elçiləri proqramı var.[19]

Həmçinin baxın

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 "Azerbaijan". EU4Climate (ingilis). İstifadə tarixi: 2023-12-09. Sitat səhvi: Xətalı <ref> etiketi; ":1" adı bir neçə dəfə müxtəlif məzmunla verilib
  2. ↑ 1 2 3 Plumer, Brad; Bearak, Max. "Azerbaijan Is Expected to Host the U.N. Climate Summit in 2024". The New York Times (ingilis). 2023-12-09. ISSN 0362-4331. İstifadə tarixi: 2024-01-03. Sitat səhvi: Xətalı <ref> etiketi; ":3" adı bir neçə dəfə müxtəlif məzmunla verilib
  3. ↑ 1 2 "Country Inventory - Climate TRACE". climatetrace.org (ingilis). İstifadə tarixi: 2023-12-09.
  4. ↑ Philander, S. George. Encyclopedia of Global Warming and Climate Change, Second Edition (ingilis). SAGE Publications. 2012-06-13. 113. ISBN 978-1-5063-2075-5.
  5. ↑ "Inputs for OHCHR's Analytical Study on the Impacts of Climate Change on the Enjoyment of the Right to Health (Human Rights Council Resolution 29/15) Contribution by Azerbaijan" (PDF).
  6. ↑ "Climate-Smart Agriculture Shows Promise in Improving Azerbaijan's Cotton Productivity". www.iaea.org (ingilis). 2023-02-02. İstifadə tarixi: 2023-12-12.
  7. ↑ "Investments and Policy Reforms Towards Low-Carbon Transition and Resilience are in Azerbaijan's Economic Interest, says WBG Report". World Bank (ingilis). İstifadə tarixi: 2023-12-12.
  8. ↑ "FAO 2023 conference" (PDF).
  9. ↑ "Climate change affects amount of fish caught in Caspian Sea". Azernews.Az (ingilis). 2023-11-03. İstifadə tarixi: 2023-12-12.
  10. ↑ "Climate Change 'Stranded Assets' Are a Long-Term Risk for Some Sovereigns". www.fitchratings.com. İstifadə tarixi: 2023-12-12.
  11. ↑ "risk profile" (PDF).
  12. ↑ "Azerbaijan unveils new 2050 climate target in its NDC | Enerdata". www.enerdata.net (ingilis). 2023-10-12. İstifadə tarixi: 2023-12-12.
  13. ↑ "Green Growth: Mirage or Reality for Azerbaijan's Future?". blogs.worldbank.org (ingilis). 2022-11-23. İstifadə tarixi: 2023-12-13.
  14. ↑ "World Bank Climate Change Knowledge Portal". climateknowledgeportal.worldbank.org (ingilis). İstifadə tarixi: 2023-12-12.
  15. ↑ "Event: 2024 UN Climate Change Conference (UNFCCC COP 29) | SDG Knowledge Hub | IISD" (ingilis). İstifadə tarixi: 2023-12-13.
  16. ↑ "COP28 kicks carbon trading down the road as EU blocks deal".
  17. ↑ "Controversy as COP29 to be held in Azerbaijan". OC Media (ingilis). 2023-12-13. İstifadə tarixi: 2023-12-13.
  18. ↑ Lo, Joe. "Oil-reliant Azerbaijan chosen to host Cop29 climate talks". Climate Home News (ingilis). 2023-12-09. İstifadə tarixi: 2023-12-13.
  19. ↑ "Young people in Azerbaijan embark on a climate action journey | UNICEF Europe and Central Asia". www.unicef.org (ingilis). İstifadə tarixi: 2023-12-13.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]