Banat bolqarları
Banat bolqarları və ya Palçane — Banat vilayətində yaşayan bolqarların etnik qrupu. Yazılı ədəbiyyatda banat-bolqar dilindən istifadə edirlər. Banat bolqarlarının çoxu Pavlikanlar hərəkatının üzvü olmuşların törəmələridir[1]. Yazıda latın əlifbasından istifadə edirlər. Banat bolqarlarının böyük əksəriyyəti katolikdir.
| Ümumi sayı | |||
|---|---|---|---|
| 22 min | |||
| Yaşadığı ərazilər | |||
| |||
| Dili | |||
| İrqi | |||
| Avropoid | |||
| Dini | |||
| Mənşəyi | |||
| Bolqarıstan | |||
| Qohum xalqlar | |||
Həyat və mədəniyyət
[redaktə | mənbəni redaktə et]Mədəni anlamda banat bolqarları 1866-cı ilə qədər xorvatların təsir dairəsində olmuşdur. Onların kilsə xadimlərinin böyük əksəriyyəti xorvat idi, üstəlik uşaqları xorvat dilində təhsil alırdı. Bununla belə məhs bu dövrdə xorvat və macar latın əlifbası əsasında banat danışığına uyğun əlifba tərtib edilir. Bu işdə maraqlı olan müəllimlər (bolqar və alman) kitabları tərcümə edir, dərsliklər tərtib edir və yerli ləhcədə qəzet buraxırdılar.
Ancaq 1899-cu ildə Macar hakimiyyəti ölkədə macvar dilinin məcburi şəkildə tətbiqinə və yerli ləhcələrin qadağan olunmasına başlayır. Bu kimi addımlar Birinci Dünya müharibəsinin sonuna qədər davam edir. Bundan sonra isə bölgədə rumın və serb mdəniyyətinin təsiri güclənir. 1930-cu illərdə "Banat bolqarlarının xəbərləri" adlı qəzet işıq üzü görür. Burada bədii ədəbiyyatdan tərcümələr nəşr edilir, yerli dialektdə orijinal şeirlər və hekayələr nəşr olunurdu. 1947-ci ildən Runımiya hakimiyyəti bolqarlara məktəblərdə ana dilində təhsil almalarına icazə verir[1].
Banat bolqarlarının musiqisi bir çox şifahi və musiqili xüsusiyyətləri ilə bolqar xalq musiqisinin ayrı bir şöbəsi kimi təsnif edilir. Onların musiqisinə rumın, serb, macar musiqisi böyük təsir göstərmişdir. Nəticədə bolqar kolyadları şəhər tipli mahnılarla əvəz edilmişdir. Roma katolik kilsəsinin qanunları müəyyən dərəcədə mahnı tiplərinə də öz təsirini göstərmişdir[2] Banat bolqarları bir çox bolqar bayramlarını qoruyub saxlasalarda, digər qonşu xalqların bayramlarını da mənimsəmişlər[3]. Ən məşhur bayramlarından biri Faršángji və ya karnavaldır.[4]. Banat bolqarları qonşu xalqların rəqslərinə də maraq göstərmişlər. Məsələn: macarların Çardaş rəqsi[2].
Seçilmiş faktlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]1845-ci ildə Banat bolqarları Telepa yaşayış məmntəqəsini salmışlar. Hansı ki, Trianon sülh müqaviləsindən sonra bu bölgə müasir Rumıniyanın ərazisinə düşmüşdür. Bundan başqa onlar Banatda digər yaşayış məskənlərinində əsasını qoymuşlar.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ 1 2 Журнал «Родина»: Пальчене
- ↑ 1 2 Кауфман, Николай. "Песните на банатските българи". Северозападна България: Общности, Традиции, Идентичност. Регионални Проучвания На Българския Фолклор (Bulgarian). София. 2002. ISSN 0861-6558.
- ↑ Янков, Ангел. "Календарните празници и обичаи на банатските българи като белег за тяхната идентичност". Северозападна България: Общности, Традиции, Идентичност. Регионални Проучвания На Българския Фолклор (Bulgarian). София. 2002. ISSN 0861-6558.
- ↑ "(Euro)Faršángji 2007" (PDF). Náša glás (Banat Bulgarian) (4). 2007. 2007-09-18 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2011-03-25.
Ədəbiyyat
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Иванова, Ценка. Говорът и книжовноезиковата практика на българите-католици от сръбски Банат (Bulgarian). LiterNet. İstifadə tarixi: 2006-08-05.
- Милетич, Любомир. Изследвания за българите в Седмиградско и Банат (Bulgarian). София: Наука и изкуство. 1987. OCLC 19361300.
- Нягулов, Благовест. Банатските българи. Историята на една малцинствена общност във времето на националните държави (Bulgarian). София: Парадигма. 1999. ISBN 978-954-9536-13-3.
- Стойков, Стойко. Банатски говор // Българска диалектология (Bulgarian) (четвърто издание). София: Проф. Марин Дринов. 2002 [1962]. 195–197. ISBN 954-4308-46-6.
- Prof. Ivanciov Margareta. Istorijata i tradicijite na balgarskotu malcinstvu ud Rumanija (PDF) (Banat Bulgarian). Timişoara: Balgarsku Družstvu ud Banát – Rumanija, Editura Mirton. 2006. 2009-03-05 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- Duličenko, Alexander D. Banater Bulgarisch (PDF) // Enzyklopädie des Europäischen Ostens (German). 2007-09-26 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2007-03-30.
- Lučev, Detelin. "To the problem of the ethnographic investigations of the internet communities (bulgariansfrombanat_worldwide case study)". Sociologija i Internet. 2004–2005. İstifadə tarixi: 2007-04-14.
- Георгиев, Любомир. Българите католици в Трансилвания и Банат (XVIII - първата половина на XIX в.) (Bulgarian). София. 2010. ISBN 0968883400.