Buluğan Xatun

Buluğan Xatun, Buluqhan, Bolqana və ya Bulugan^[a] — XIII əsrdə yaşamış şahzadə və Elxani hökmdarı Abaqa (1234–1282) xanın əsas arvadı.

Buluğan Xatun
Buluğan Xatunun ögey nəvəsi Qazan xan ana südü ilə qidalanır. Fəzlullah Rəşidəddinin əsəri, 14-cü əsrin əvvəlləri
Doğum tarixi	Bilinmir
Doğum yeri	Monqol imperiyası
Vəfat tarixi	Bilinmir
Vəfat yeri	Kür çayı sahili, Elxanilər dövləti
Dəfn yeri	Sultaniyyə, Elxanilər dövləti
Həyat yoldaşları	Abaqa xan, Arqun xan
Milliyyəti	Bayaut tayfası
Fəaliyyəti	əsilzadə
Tanınır	2 Elxanın əsas arvadı kimi

O, monqol tayfalarından biri olan Bayautlara mənsub idi. O, Abaqa xanla onun doqquzuncu arvadı kimi evlənmişdi. Xatun olaraq o, sarayda çox güclü təsirə malik idi. 1282-ci ilin sentyabrında öz vəzirinin həyatını xilas etmişdir. Beləki vəzir Xacə Vəcih əl-Din Faryumadi xana qarşı sui-qəsd təşkil etməkdə ittiham edilirdi, lakin Buluğan Xatun onun həyatını xilas edir. Abaqa xanın 1282-ci ildə ölümündən sonra o, Arqun xanla levirat evliliyinə daxil oldu. Hətta Əhməd Təkudarın hakimiyyəti zamanı belə onun sarayda təsir gücü hələ də güclü idi və onunla hörmətlə davranırdılar.^[2]

Onun Abaqa xandan doğulma Məlikə Xatun adlı qızı var idi və Noqay Yarquçinin oğlu Tohcam Buğa ilə evləndirilmişdi. Onun özünün oğlanları olmasa da, ilk əri Abaqanın oğlu Arqunun oğlanlarını, yəni özünün ögey nəvələrini böyütmüşdü. Bunlara misal olaraq Qazan xanı və Olcaytunu göstərmək olar. Onların hər ikisi sıra ilə hakimiyyətdə oldu və İslamı qəbul etdi. Arqun Olcaytu dünyaya gələn zaman onu Roma Papası IV Nikolayın şərəfinə vəftiz etmiş və ona Nikolay adı vermişdi.^[b][3]

O, 20 aprel 1286-cı ildə Kür çayının kənarında vəfat etmişdir. Onun cənazəsi Sultaniyyə şəhərinin cənub-qərbində yerləşən Səcəsə aparıldı. Arqun xanın da cənazəsinin burada dəfn edildiyi iddia edilməkdədir.^[4] Buluğan Xatunun həm Abaqa, həm də Arqun xanlar dövründə saraydakı təsiri o qədər güclü idi ki, hətta özündən sonra onun yerinə ancaq öz tayfasından kiminsə gətirilməsinə xanı razı saldığı bildirilməkdədir. Beləki onun ölümündən sonra Arqun Xubilay xana xəbər göndərərək Buluğanın qohumlarından birinin ona yeni arvad kimi göndərilməsini istəmişdir. Bu istəyə cavab olaraq Kököçin gəlin olaraq seçildi və Xan Balıqdan, yəni indiki Pekindən yola çıxdı. Onu yolda müşayət edənlərdən biri də Marko Polo idi. Kököçin Çinin cənub tərəfində yerləşən Quanjou şəhərindən dəniz yolu ilə ilk Sumatra adasına, oradan da Hindistan və Şri-Lanka vasitəsiylə Elxanilər imperiyasına gəldi. Lakin bu zaman, yəni 1293-cü ildə artıq Arqun öldürülmüşdü, buna görə də, Kököçin Qazan xanla evləndi və onun əsas arvadı oldu. O da, iyun 1296-cı ildə vəfat etdi.^[5][6][7]

Elxanilər dövlətində yaşayan başqa bir Buluğan daha vardır. Bu bəhs etdiyimiz Buluğan məqalədə yazılan Buluğanın ölümündən sonra Arqun xanla evlənmişdir.

• Elxanilər dövləti

• R. Zipoli. The Tomb of Arghūn. Venice and Tehran: Primo convegno internationale sull’Arte dell’Iran Islamico. 1978.
• Marco Polo. Il milione - The Book of Ser Marco Polo I. London. H. Yule. 1875.
• Bulletin de la Société Française de Reproductions de Manuscrits à Peintures. 1926.
• Charles Melville. BOLOḠĀN ḴĀTŪN. iranicaonline.org. 1989.
• Marco Polo. The Travels of Marco Polo. Penguin Classics. Ronald Latham. 1958.
• Jean-Paul Roux. Histoire de l'Empire mongol. https://livre.fnac.com/a1033081/Jean-Paul-Roux-Histoire-de-l-Empire-mongol. 1993.