Cəfər Bünyadzadə

Cəfər Bünyadzadə
Doğum tarixi	1890
Doğum yeri	Fatmayı, Bakı qəzası, Bakı quberniyası, Rusiya imperiyası
Vəfat tarixi	31 mart 1918(1918-03-31)
Vəfat yeri	Bakı, Bakı qəzası, Bakı quberniyası
Fəaliyyəti	yazıçı, müəllim, publisist, redaktor[d]
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Cəfər Xocabəy oğlu Bünyadzadə (1886, Bakı, Fatmayı kəndi - 1918- ci ilin yayı) — "Tuti" jurnalnın baş redaktoru olmuş və eyni zamanda, uşaq ədəbiyyatı sahəsində yaradıcılıqla məşğul olan, o dövrdə ilk olaraq "uşaq nəğmələri" kitabının tərtibatçısı.^[1][2] Dadaş Bünyadzadənin qardaşıdır.

Həyatı və yaradıcılığı[redaktə | mənbəni redaktə et]

XX əsrin ikinci onilliyində Azərbaycan mətbuatında iştirak edən şəxslərdən biri də Cəfər Xocabəy oğlu Bünyadzadə olmuşdur. C. Bünyadzadə 1910- cu illərdə Azərbaycan mətbuatının səhifələrində günün aktual problemlərinə, uşaq tərbiyəsinə, ailədaxili münasibətlərə, türkçülüyə və s. bu kimi məsələlərə həsr olunmuş yazılarla mətbuat səhifələrində publisist məqalələri və bədii yazıları ilə fəal iştirak etmişdir. Onun qələmindən eyni zamanda çoxlu sayda satirik felyetonlar da çıxmışdır.Səadət

Səadət xanım Bünyadzadə Cəfər Bünyadzadəni tanımış ayrı - ayrı şəxslərin xatirələrinə əsaslanaraq onun " Səfa" mədəni - maarif cəmiyyətinin məktəblərində şəriətdən dərs dediyini yazır.( Bünyadzadə Səadət." Kredo" , 2014). Arxiv sənədləri əsasında məlum olur ki, əslində Cəfər Bünyadzadə " Nəşri - maarif" cəmiyyətinin

" Darülmüəllimin " seminariyasını bitirmiş və həmin cəmiyyətin məktəblərində " ibtidai məktəb müəllimi" dərəcəsi ilə dərs demişdir(Məmmədova Nüşabə : "Nəşri - maarif" cəmiyyətinin yaranması və fəaliyyəti ". Bakı, "Elm", 2005, s.165). Cəfər Bünyadzadənin mətbuat səhifələrində dərc edilmiş yazılarında ibtidai məktəb yaşlı uşaqların təlim və tərbiyəsinə həsr olunmuş məqalələr az deyildir. Bunların içindən " Səda" qəzetinin ayrı - ayrı səhifələrində dərc edilmiş " Məktəb cocuqları üçün" kiçik həcmli silsilə yazılar diqqəti xüsusilə cəlb edir.

Cəfər Bünyadzadə yeni nəslin yetişməsində , onların maariflənməsində iştirak etməklə yanaşı, mətbuat səhifələrində onun günün aktual məsələsinə dair müxtəlif məzmunlu publisistik, satirik və bədii yazılarına rast gəlirik. Belə ki, 1909- cu ildə Haşımbəy Vəzirovun redaktorluğu ilə nəşr olunan " İttifaq" qəzetində onun iki yazısı verilmiş və elə həmin il satirik " Zənbur" jurnalında satirik yazılarını oxuyuruq.

Sonrakı illərdə Cəfər Bünyadzadə görkəmli jurnalist, dramaturq və tərcüməçi Haşımbəy Vəzirovun redaktorluğu ilə nəşr olunan " Səda" ,

" Sədayi- həqq", " Sədayi- vətən" kimi qəzetlərdə fəal iştirak edir. Nəzərə almaq lazımdır ki, Cəfər Bünyadzadənin Haşımbəy Vəzirovla tanışlığı hələ

" İttifaq" qəzetinin səhifələrində başlamışdır. Yuxarıda adlarını çəkdiyimiz qəzetlərin səhifələrində demək olar ki, hər iki -üç gündən bir publisist - bədii və satirik yazılarını görürük.

Onların səhifələrində bir gün Haşımbəy Vəzirovun

" Birisi " imzası ilə " Keyfim gələndə " başlıqlı , ertəsi gün isə Cəfər Bünyadzadənin " Sarsaqqulu" imzası ilə " Təbim gələndə" satirik felyetonları dərc olundu. Bu da iki şəxsiyyət arasında möhkəm dostluq və yaradıcılıq əlaqəsinin olmasını bir daha sübut edir( Rauf Sadıxov.Sənətin izi ilə, " Elm və təhsil", Bakı- 2020, s.110).

1911- ci ildə Rusiyada hökumət dairələrində belə bir fikir yayılmışdır ki, müsəlmanlar arasında

" ittihadi- islam!" fikri inkişaf edir və bu iş müsəlman mətbuatında da müzakirəyə qoyulmuşdur. Bunun üçün də martın 19- da Bakıda fəaliyyətdə olan qəzet və jurnallar qapadılıb, müdir və mühərrirlər isə həbsə alınıb , ciddi istintaqdan sonra əksəri həbsdən azad edilir. Belə ki, 1911- çi ilin martın 18-dən 19- na keçən gecə Bakı vilayəti jandarm idarəsinin həbsə aldığı mətbuat işçiləri içərisində " Səda"nın mühərriri Cəfər Bünyadzadə də var idi. İstintaq mətbuat işçilərinin müttəhim olmaqlarını təsdiq edə bilmir. 1911-ci il aprelin 9-da Cəfər Bünyadzadə digər "Səda" mühərriri Pirqulu Mürsəqulov ilə birlikdə həbsdən buraxılır(Zeynalzadə Ağarəfi: Jurnalistlər niyə həbs olundular. Azərbaycan mətbuatının tarixi, c.2. Bakı,2011.).

1911- ci ildə Gəncə mədrəsəsinin müəllimi Mirzə Abbas Abbaszadənin " Birinci il" adlı əlifba kitabı nəşr olunur və onun bir nüsxəsi redaksiyaya göndərilir. Redaksiyanın tapşırığı ilə Cəfər Bünyadzadənin həmin kitab haqqında " Səda" qəzetində yazısı verilir. " Birinci il" kitabı haqqında rəy yazmasını Cəfər Bünyadzadəyə tapşırılması təsadüfi deyildir. Bu seçim ondan irəli gəlirdi ki, yuxarıda göstərdiyimiz kimi, o , " Nəşri- maarif" cəmiyyətinin məktəblərində ibtidai sinif müəllimi idi və həmin siniflərdəki pedoqoji qaydaları yaxşı bilirdi( Rauf Sadıxov. Sənətin izi ilə, "Elm və təhsil", Bakı- 2020, s . 112).

Bundan əlavə elə yazılar vardır ki, bunları da Cəfər Bünyadzadənin , məhz Haşımbəy Vəzirovun tapşırığı ilə və ya xahişi ilə yazdığını güman etmək olar. Buna artist Mirzağa Əliyevin benefisiti ərəfəsində yazılmış " Mirzağa Əliyev" başlıqlı yazıni göstərmək olar.

Cəfər Bünyadzadənin satira sahəsindəki fəaliyyəti 1909-cu ildə " Zənbur" jurnalında başlamışdır. Elə orada satıram sahəsində aldığı təcrübələr əsasında o, 1914- 1917- ci illərdə " Tuti" satirik jurnalının redaktoru olur. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, 1910- cu illərdə ictimai fikir tarixində özünəməxsus mövqeyi olan qardaşı, görkəmli kommunist inqilabçı Dadaş Bünyadzadənin də redaktorluğu ilə " Arı " satirik jurnalı Bakıda nəşr olunurdu. Bu jurnal da Cəfər Bünyadzadənin bir satirik kimi yetişməsində , görünür, az əhəmiyyət kəsb etməmişdir. Tədqiqatçılar " Tuti" satirik jurnalının nəşrini yüksək qiymətləndirmiş və onun " " Azərbaycan ədəbiyyatı, incəsənəti və ümumiyyətlə ictimai fikir tarixində özünəməxsus mövqeyi olduğunu "qeyd edirlər(Axundov Nazim: Azərbaycan satira jurnalları. Bakı, " Elm" , 1969, s.93)." Tuti" jurnalının redaktoru Cəfər Bünyadzadə olmuşsa, naşiri Tağı Nağıyev idi. Bakı şəhər bələdiyyə rəisi Tağı Nağıyevə Cəfər Bünyadzadənin redaktorluğu ilə " Tuti" jurnalını çıxarmaq üçün 14(?) nömrəli şəhadətnamə vermişdir. Həmin şəhadətnamədə " Tuti" satirik jurnalında siyasi, ədəbi- elmi, ticarət- sənaye, məişətə dair yazılar, məktublar, müsəlman həyatına dair felyetonlar, mükalimələr, şeirlər, teleqramlar,tapmacalar, elanlar,poçt qutusu, şəkillər və s. dərc etməyə icazə vermişdir( Axundov

Nazim: Azərbaycan satira jurnalları. Bakı, " Elm'', 1969, s.93).

Cəfər Bünyadzadə " Tuti" jurnalında Əli Nəzmi, Məmməd Səid Ordubadi, Əli Razı Şəmçizadə, Balaqardaş Əlimuradzadə kimi müəllifləri öz ətrafına toplaya bilmişdir. Təsadüfi deyildir ki, görkəmli yazıçı M.S.Ordubadi xatirələrinin birində 1913- 1915- ci illərdə sürgündə olarkən Cəfər Bünyadzadə ilə məktublaşdığını yazır ki, bu da onların arasında möhkəm ünsiyyət, əlaqə olduğunu göstərir. " Tuti" jurnalının əvvəlinci nömrəsində redaksiya tərəfindən "Cehli- tuti" adlı başqa bir satirik jurnal da buraxmaq fikrində olduğu qeyd edilmişdir. Lakin həmin jurnalı buraxmaq mümkün olmamışdır. Professor Nazim Axundov adıçəkilən kitabında "Cehli- tuti" jurnalının Tağı Nağıyev və Cəfər Bünyadzadə tərəfindən çıxarılmasına Bakı şəhər bələdiyyə rəisi tərəfindən 10 iyul 1915-ci ildə 14009saylı şəhadətnamə verdiyini yazır(Axundov Nazim: Azərbaycan satira jurnalları. Bakı, "Elm" , 1969, s. 93). " Tuti" dən bir neçə il əvvəl- 1910- cu il dekabrın 8- dən 1911- ci il martın 12- nədək Bakıda Dadaş Bünyadzadənin redaktorluğu ilə " Arı" satirik jurnalı da nəşr olunur. Həmin jurnalda iştirak edən gizli imzalardan biri də " Molla Sarsaqqulu" imzası olmuşdur. Bu haqda professor Nazim Axundov belə yazır: " Başqa satirik orqanlarda olduğu kimi, " Arı"da da açıq imza işlədilməmişdir. Əllidən artıq gizli imza içərisində ən çox nəzəri cəlb edən " Arı", "Xadim", "Əbülbəşər", "Molla Sarsaqqulu", " Qarınqulubəy" idi(Axundov Nazim: Azərbaycan satira jurnalları. Bakı, "Elm" , 1969, s.114). Bu da Cəfər Bünyadzadənin "Tuti" nin nəşrindən əvvəl "Arı"da " Molla Sarsaqqulu" imzası ilə iştirak etdiyini göstərir. Qeyd etmək lazımdır ki, ondan əvvəl də C.Bünuadzadə 1909- cu il martın 13-də Bakıda işıq üzü görmüş " Zənbur" jurnalında satirik yazılarla çıxış etmişdir. Bu jurnalda onun "Tazə şeyx", " Adətlər" , "Xuliqan" və s.ünvanlı kiçik satiraları dərc olunmuşdur(Rauf Sadıxov: Sənətin izi ilə , "Elm və təhsil", Bakı- 2020, s.114). Cəfər Bünyadzadə " Tuti"nin redaktoru olarkən mollanəsrəddinçilərlə əlaqə yaratmağa və bununla da jurnalda gedən yazıların keyfiyyətini yüksəltməyə çalışmışdır. O, bu münasibətlə Gəncədən Əli Razı Şəmçizadəni və Əli Nəzmini jurnalda iştirak etməyə dəvət edir. Bu haqda görkəmli mollnəsrəddinçi Əli Nəzmi özünün mənsur " Keçmiş günlər" (xatirələr) əsərində belə yazır: Buraxmış çoxdandı əski bəyazı Bakıda "Tuti"də işləyir Razı. Bir məktub göndərib bu əski rəfiq "Tuti" də yazmağa etmişdi təşviq Həm də Bünyadzadə qeyd edib salam Yazmaqçın etmişdi o da isterham (Nəzmi Əli: Keçmiş xatirələr. Bakı, Adiloğlu, 2006, s.67- 68). Qəribədir ki, eyni vaxtda " Babayi- Əmir " satirik jurnalının redaktoru Əliabbas Müznib də həmin şairləri öz ətrafına toplamağa çalışmış və buna görə də onların arasında ixtilaf , hətta xoşagəlməz hadisələr də baş verir: Durdu bu jurnallar dimdik- dimdiyə, Hər biri Bakıda bir "mənəm" deyə Ümumi cəbhəni tam unutdular, Ədiblər ədəbsiz bir yol tutdular Cəfər də, Müznib də xeyli söyüldü Axırda ortada Razı döyüldü (Nəzmi Əli: Keçmiş xatirələr. Bakı, Adiloğlu, 2006, s.68). " Tuti" ilə digər satirik jurnallar arasında olan tənqidi münasibət haqqında Nazim Axundov belə yazır: "Tuti" mürəkkəb ictimai- siyasi şəraitdə buraxılırdı. Həmin dövrdə " Tuti" dən başqa " Babayi- Əmir", "Məzəli" və başqa satirik jurnallar da çıxırdı, " Babayi- Əmir" lə "Tuti" arasında müəyyən dövrdə , ayrı- ayrı ədəbi məsələlərə münasibətdə ziddiyət olmuşsa da, məsləkləri eyni idi(Axundov Nazim: Azərbaycan satira jurnalları. Bakı, "Elm", 1969, s.94).

Cəfər Bünyadzadə də 1918- ci ilin yayında Bakıda ermənilərin törətdikləri vəhşiliyin qurbanı olmuşdur^[3]

C.Bünyadzanin qardaşı Dadaş Bünyadzadə ona başsağlığı verənlərə etdiyi minnətdarlıq məktubunda bildirirdi:

"Bir il bundan əqdəm "Tuti" məzhəkə jurnalının müdiri, baradərim Cəfər Bünyadzadənin erməni daşnaksütyunları tərəfindən qətl olunduğunu eşidib-bilən yoldaşların Həştərxandan qayıtdıqdan sonra təəssüf məktubları almaqdayam. Bu teleqram və məlumatlar çox olduğundan, ayrı-ayrı cavab vermək mümkün olmadığına görə, məktub və teleqram göndərmiş yoldaş və vətəndaşlara təşəkkürümü izhar edirəm"^[4]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]