Cəfər Cəfərov (teatrşünas)

Cəfər Haşım oğlu Cəfərov (20 sentyabr 1914, Bakı^[1] – 19 sentyabr 1973, Bakı) — teatrşünas, ədəbiyyatşünas və estetik, ictimai xadim, sənətşünaslıq elmləri doktoru (1961), Azərbaycan MEA-nın müxbir üzvü (1962), Azərbaycan SSR Əməkdar incəsənət xadimi (1973).^[2][3][3][4]

Cəfər Cəfərov
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	20 sentyabr 1914(1914-09-20)
Doğum yeri	Bakı, Bakı quberniyası, Rusiya imperiyası[1]
Vəfat tarixi	19 sentyabr 1973(1973-09-19) (58 yaşında)
Vəfat yeri	Bakı, Azərbaycan SSR, SSRİ
Dəfn yeri	Fəxri Xiyaban
Partiya	Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası
Təhsili	Moskva Dövlət Pedaqoji Universiteti[d]
Fəaliyyəti	alim
Elmi fəaliyyəti
Elm sahəsi	teatr
Elmi dərəcəsi	sənətşünaslıq elmləri doktoru (1961)
Elmi adı	professor
Təltifləri

Cəfər Cəfərov 1914-cü il sentyabrın 7-də Bakıda kiçik bir tacir ailəsində anadan olub. O, ilk təhsilini Bakıda alıb. 1930-cu ildə Bakı Pedaqoji Texnikumunu bitirib. 2 il müəllim işlədikdən sonra 1932-ci ildə Moskvadakı A.Bubnov adına Pedaqoji İnstitutun Ədəbiyyat fakültəsinə daxil olub. 1937-ci ildə ali təh­silini başa vuraraq Bakıya qa­yıdıb.^[2][5]

Ali təhsilini başa vurduqdan sonra Bakıya qayıdan Cəfər Cəfərov "Ədəbiyyat" qəzetinin Tənqid şöbəsinin müdiri vəzifəsini icra edib. 1937–1938-ci illərdə Akademik Milli Dram Teatrında ədəbi hissə müdiri, 1938–1939-cu illərdə Cəfər Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında Ssenari şöbəsinin müdiri, 1939-cu ildə isə Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının məsul katibi olub.^[2]

Cəfər Cəfərov hökumətdə müxtəlif məsul vəzifələrdə çalışıb. Belə ki, o, 1947-1954-cü illərdə Azər­baycan KP MK-da şöbə müdiri, mədə­niy­yət na­zirinin müavini vəzifələ­rini icra edib.^[2]

O, sonrakı illərdə Bakı Dövlət Uni­ver­si­tetində, Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetində, Azərbay­can Döv­lət İncəsənət İnstitutunda pedaqoji fəaliyyət gös­tərmək­lə yanaşı, "Pravda" qəze­tinin Azər­bay­can üzrə müxbiri olub. 1959-cu ildən ömrünün sonunadək Azərbaycan Memarlıq və İncəsənət İnstitutu Teatr və kino şöbəsinin müdiri olub. Burada bir sıra teatrşünas alimlərin yetişdirilməsinə, kino və teatr sənətinə aid tədqiqatlar aparılmasına rəhbərlik edib. Eyni zamanda 1967-1972-ci il­lərdə Azərbaycan KP MK-nın İdeo­lo­ji iş üz­rə katibi vəzifəsini icra edib.^[2][5]

Cəfər Cəfərov 1940-cı ildə hərbi xidmətə çağ­ı­rı­lıb.^[5] O, II Dünya mühari­bə­sinin ilk gün­lərindən 1947-ci ilə kimi ordu sıralarında xidmət edib. Xidmətdə olduğu vaxt "Krım cəbhə­si" qəzetinin redaktoru iş­ləyib, İraq və İrana ezamiyyətə göndərilib.^[2]

Cəfər Cəfərov tənqidi fəaliyyətə 1930-cu ildən başlayıb. O, teatrın, dramaturgiyanın həm ta­rixi, həm də nəzəri problemlərinə dair san­bal­lı əsərləri ilə milli teatrşünaslığımızın el­mi-nəzəri əsaslarını yaradıb. Belə ki, Hüseyn Ərəblinskinin, İsmayıl Hidayətzadənin, Həqiqət Rzayevanın, Mehdi Məmmədovun, Tofiq Kazımovun, Abbasmirzə Şərifzadənin, Rza Təhmasibin yaradıcılıqları barədə elmi məqalələr, monoqrafiyalar yazıb. Akademik Milli Dram Teatrının tarixini fundamental şəkildə araşdırıb və həmin mövzuda bir neçə kitab çap etdirib. Azərbaycan və bir sıra rus teatrlarının ən maraqlı tamaşalarına resenziyalar yazıb.^[2]

Cəfər Cəfərovun 1934-cü ildə "Ədəbiyyat qəzeti"nin 30 may sayında nasir Ənvər Məmmədxanlının "Burulğan" povestinə həsr olunmuş "Həyat burulğanı və ondan çıxış yolu" məqaləsi dərc edilib. Alimin ədəbi-tənqidi irsində teatr və dramaturgiyanın tədqiqi birinci sırada dururdu. "Hacı Qara", "Azərbaycan dramaturgiyası", "Dramaturgiya və teatrımızın yeni yüksəlişi uğrunda","Yüksək keyfiyyətli dramaturgiya uğrunda", "M.F.Axundovun dramaturgiyası" (monoqrafiya), "M.F. Axundov və teatr", "Nəcəfbəy Vəzirov", "Vilyam Şekspir", "Cavid teatrı", "Cəfər Cabbarlı", "Dramaturgiyada yüksək sənətkarlıq uğrunda", "Naxçıvan teatrı", "Antoni və Kleopatra", "Təklik faciədir", "Yalansız", "Azərbaycan teatrı"(monoqrafiya), "Teatrda müasirlik" - bunlar Cəfər Cəfərov tərəfindən teatr və dramaturgiya ilə bağlı yazılan məqalələrdir.^[5]

Teatrşünas alim "M.F.Axundovun dramaturgiyası" monoqrafiyasında Axundovun dramaturji irsini tədqiq edib. Habelə "Təklik faciədir" məqaləsində dramaturq İlyas Əfəndiyevin "Sən həmişə mənimləsən" pyesi və onun tamaşası haqqında yazıb. Cəfər Cəfərov Azərbaycan teatrının təxminən bir əsrlik tarixini qələmə almışdı. "Azərbaycan teatrı (1873-1973)" monoqrafiyası (əsərin sonuncu fəsli- "Axtarışlar davam edir"- Yaşar Qarayev tərəfindən qələmə alınıb) uzun illər gərgin axtarışlar nəticəsində ərsəyə gəlmişdi. O, araşdırmaçı bir alim kimi "Hüseyn Ərəblinski. Sənəti və mübarizəsi" məqaləsini qələmə almışdı.^[5]

Cəfər Cəfərov "Rejissor sənəti", iki cilddə Azərbaycan və iki cilddə rus dillərində "Seçilmiş əsərləri", "Azərbaycan Dram Teatrı" kitablarını, "Cavid və teatr", "Mirzə Fətəli Axundazdənin dramaturgiyası", "Mirzə Fətəli Axundzadə və teatr", "Vilyam Şekspirin dramaturgiyası" elmi əsərlərini yazıb.^[2]

Cəfər Cəfərov ömrünün 40 ilə qədər böyük bir hissəsini milli ədəbiyyata və incəsənətə həsr edib. "Azərbaycan teatrı (1873-1973)" adlı monoqrafiyasında tarixi və elmi faktları sistemləşdirib. O, "Azərbaycan dramaturgiyası" adlı məqaləsində N.B.Vəzirovun yaradıcılığına geniş yer verib. Teatrşünas alimin "Estetik fikir tariximizdən", "Estetik zövq", "Estetika və sənətşünaslıq", "Sənətlərin təsnifi" kimi məqalələri estetika fənninin tədrisi üçün dəyərli mənbələrdən hesab olunur.^[4][5]

Cəfər Cəfərov 1973-cü il sentyabrın 19-u Bakıda vəfat edib. Məzarı Fəxri xiyabandadır.^[2][3][6]

Cəfər Cəfərov 1972-ci ildə "Azərbaycan Respublikasının Əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adı ilə təltif olunub.^[3]

• Cəfər Cəfərov: "Azərbaycan teatrı"