Ceykob Zuma

Ceykob Qedleyihlekisa Zuma (zulu Jacob Gedleyihlekisa Zuma; 12 aprel 1942^[1][2][…], Nkandla^[d], Cənubi Afrika İttifaqı) — Cənubi Afrika siyasətçisi, 9 may 2009-cu ildən 14 fevral 2018-ci ilədək Cənubi Afrika Respublikasının Prezidenti idi^[4].

Ceykob Zuma
zulu Jacob Zuma
Cənubi Afrika Respublikasının Prezidenti[d]
9 may 2009 – 14 fevral 2018
Əvvəlki	Kqalema Motlante
Sonrakı	Siril Ramafosa
Vitse-prezident
14 iyun 1999 – 14 iyun 2005
Əvvəlki	Tabo Mbeki
Cənubi Afrika Milli Məclisinin üzvü[d]
21 may 2014 – 21 may 2014
Şəxsi məlumatlar
Doğum adı	Jacob Gedleyihlekisa Zuma
Doğum tarixi	12 aprel 1942(1942-04-12)[1][2][…] (82 yaş)
Doğum yeri	Nkandla[d], Cənubi Afrika İttifaqı
Partiya	Afrika Milli Konqresi (1959–2024)[3], Cənubi Afrika Kommunist Partiyası[d] (1963–1990)
Fəaliyyəti	siyasətçi
Həyat yoldaşları	Tobeka Madiba (2010–)
Dini	protestantlıq
Təltifləri
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

14 iyun 1999-cu ildən 14 iyun 2005-ci ilədək Cənubi Afrika Respublikasının vitse-prezidenti, 18 dekabr 2007-ci ildən 2017-ci il 18 dekabrınadək hakim Afrika Milli Konqresinin sədri vəzifəsində çalışmışdır

Ceykob Zuma, 12 aprel 1942-ci ildə Cənubi Afrikanın Kvazulu-Natal bölgəsindəki Incandla şəhərində anadan olmuşdur. Zulu qəbiləsinə mənsubdur.

Atası polis idi və Zuma uşaq ikən dünyasını dəyişdi. Anası evdar qadın idi^[5]. Rəsmi məktəb təhsili almamışdı^[6] . Onun iki qardaşı var — Maykl və Cozef^[7].

1959-cu ildə Afrika Milli Konqresinə, 1963-cü ildə — Cənubi Afrika Kommunist Partiyasına üzv oldu^[8]..

1975–1990-cı illərdə, əksər AMK üzvləri kimi, Zumada Svazilend, Mozambik və Zambiyada sürgündə idi. AMK-yə qoyulan qadağa ləğv edildikdə ölkəyə ilk qayıdanlardan biri oldu.

Xüsusilə eyni cinsli evlilik və yeniyetmələrin hamiləliyi ilə bağlı bir çox qalmaqallı açıqlamaların müəllifidir. Zuma 2005-ci ildə təcavüz və korrupsiyada da ittiham edildi. Tərəfdarları məhkəməyə təzyiq göstərməkdə, o cümlədən ədliyyə ətrafında mitinq və nümayişlərin təşkilində ittiham olunsa da, Zuma məhkəmə tərəfindən bəraət aldı^[9].

6 may 2009-cu ildə Milli Məclis üzvlərinin 277 səsi ilə aparteid rejiminin süqutundan bəri Cənubi Afrikanın dördüncü prezidenti seçildi.

18 mart 2010-cu ildə Milli Məclisdə müxalifətçi Xalq KonqreSindən olan millət vəkilləri Prezident Zumaya etimad göstərilməməsi məsələsini qaldırdılar. Onları ölkənin ən böyük müxalif qüvvəsi olan Demokratik İttifaq dəstəklədi. Buna səbəb Zumanın qeyri-qanuni övladı olması barədə məlumatlar olub. Bundan əlavə, prezident vaxtında elan edilməmiş gəlir əldə etməkdə günahlandırıldı. Səsvermə nəticəsində Milli Assambleyanın 400 üzvündən etimadsızlıq səsverməsini yalnız 84 deputat 241 səs ilə dəstəklədi, 75 deputat bitərəf qaldı^[10].

21 may 2014-cü ildə, Afrika Milli Konqresi səslərin 62% -dən çoxunu topladı və 400 yerlik palatada 249 yer tutdu. 7 May parlament seçkilərindən sonra yeni Milli Məclisin ilk iclasında, Ceykob Zuma ikinci beş illik müddətə prezident seçildi. Zuma yeganə namizəd olduğundan səs alınmadı. Palatanın ilk iclasına sədrlik edən Hakim Ədalət partiyasından Mohoeng Mohoeng dedi:

"Ceykob Zumanı Cənubi Afrika Respublikasının seçilmiş prezidenti elan edirəm^[11]. " Rusiya Prezidenti Vladimir Putin teleqramda Zumanın yenidən seçilməsi münasibətilə təbrik etdi, Rusiya ilə Cənubi Afrika arasındakı əlaqələrin dostluq xüsusiyyətini qeyd etdi, davamlı əməkdaşlığı gözlədiyini söylədi və andiçmə mərasiminə dəvət etdiyi üçün Zumaya təşəkkür edərək, Rusiya nümayəndə heyətinə Rusiya parlamentinin aşağı palatasının spikeri Sergey Narışkinin rəhbərlik edəcəyini bildirdi.

Mayın 24-də Pretoriyadakı Prezident Sarayında Ceykob Zuma ikinci müddətə and içdi. Açılış mərasimində Rusiya, Hindistan və Çin nümayəndə heyəti də daxil olmaqla 4 minə yaxın qonaq iştirak edib. ABŞ və Böyük Britaniya nümayəndələrini göndərməkdən çəkindilər . Açılış nitqində Zuma, "dünyanı daha dürüst və ədalətli etmək üçün BRICS kimi forumlarda işimizi davam etdirəcəyik", konstitusiya və qanunun qarantı olmağa and içərək Cənubi Afrika xalqının həyatını yaxşılaşdırmaq və ərazini qorumaq üçün hər cür səy göstərəcəyini söylədi . Açılış mərasimindən sonra yeni hökumətin çox sayda yeni iş yerinin yaradılması məqsədilə iqtisadi inkişaf və infrastruktur inşaat layihələrinə diqqət ayıracağını söylədi.

Mayın 25-də Ceykob Zuma, Kril Ramafosu Cənubi Afrikanın vitse-prezidenti vəzifəsinə təyin etdi və yeni hökumətin siyahısını açıqladı, yeni rabitə və poçt nazirliklərinin, su və kanalizasiya nazirlikinin və kiçik biznesin inkişafı nazirliyinin olduğunu bildirdi. Hökumətdə cəmi 35 nazir vəzifəsi yaradıldı .

İyunun 7-də Ceykob Zuma müayinə üçün xəstəxanaya yerləşdirildi, çünki AMK-yə görə, "prezident fasilə verməlidir", sonra prezident aparatı "həkimlər prezidentin vəziyyətindən razıdır" deyə bəyanat yaydılar.

17 mart 2015-ci ildə Demokratik Alyansın deputatları, Zumayə inamsızlıq mövzusunda səsverməyə başladılar, prezidenti "siyasiləşdirməkdə" və dövlət qurumlarının səmərəliliyini azaltmaqda, korrupsiyanı artırmaqda və ölkənin iqtisadi inkişafındakı ümumi ləngimədə ittiham etdilər. Müxalifət, Zumanın Nkandla kəndindəki fərdi yaşayış evinin yenidən qurulmasına xərclədiyi büdcə vəsaitlərindən sui-istifadə etməsi qalmaqala səbəb oldu. Dövlət müdafiəçisi Tuli Madonkela tərəfindən 2014-cü ilin yazında yayımlanan bir hesabata görə, əmlak üzərində təhlükəsizlik sistemini yeniləmək bəhanəsi ilə, ziyarət mərkəzi, xüsusi bir klinika, hovuz və mal-qara dəhlizi daxil olmaqla ümumilikdə 246 milyon rand (16 milyon dollar) dəyərində bir sıra fərdi obyektləri tikdirdiyi deyilmişdir. Yalnız 113 deputat Zumanın istefasına, 221 əleyhinə səs verdi.

1 sentyabr 2015-ci ildə Demokratik İttifaq yenidən Sənəti əsas götürərək prezidentin vəzifəsindən uzaqlaşdırılması və Konstitusiyanın 89-cu maddəsi, "milli qanunun ciddi şəkildə pozulması" ilə əlaqədar parlamenti səs verməyə çağırdı. Beləliklə, müxalifət, səlahiyyətlilərin, 2015-ci ilin iyununda Afrika Birliyi sammitində iştirak etmək üçün Cənubi Afrikaya səfər edən Sudan Prezidenti Ömər əl-Bəşirin həbs edilməsini rədd etdi. 2009-cu ildə Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi tərəfindən əl-Bəşirin həbs qərarı çıxarıldılmışdı. 2015-ci ilin iyun ayında Hauten əyalətinin Şimal Ali Məhkəməsi qərarı qəbul etdi. Ancaq sammitin sonunda Sudan prezidenti sərbəst şəkildə Cənubi Afrikanı tərk etdi. Demokratik Birliyin rəhbərliyi Zumanı məhkəmə qərarını təxirə salmaqda günahlandırdı. Müzakirələr zamanı prezidentin tərəfdarları müxalifəti "Afrika həmrəyliyinin olmaması" üçün qınadılar və əl-Bəşirin qanuni toxunulmazlığına görə hazırkı dövlət başçısını günhlandırdılr. Səsvermənin nəticələrinə görə, yalnız 100 deputat Zumanın səlahiyyətlərinin vaxtından əvvəl ləğvini 211 deputat isə əlehinə çıxdı

1 mart 2016-cı ildə Demokratik Alyans, prezidentə etimadsızlq səsi vermək üçün üçüncü cəhdi etdi. Bu dəfə onun 1999–2005-ci illərdə silah almasına dair dövlət müqavilələri bağlanarkən vitse-prezident vəzifəsində işlədiyi iddia edilən 783 korrupsiya, qəsb və saxtakarlıq epizodu barədə vəsadət qaldırıldı. 2009-cu ilin aprelində Zumaya qarşı qaldırılan vəsadət sübuta yetirilmədiyinə görə bağlandı, lakin 2016-cı ilin fevralında Demokratik Birlik Pretoria Ali Məhkəməsindən istintaqı davam etdirməsini istədi, çünki işi bağlamağı qərara alan prokuror Mokotedi Mpsçeyə təzyiq göstərildiyi iddia edildi. 29 apreldə iddia qaldırıldı — istintaq davam etdi. Zumanın Nkandla kəndindəki fərdi yaşayış evinin yenidən qurulmasına xərclədiyi büdcə vəsaitlərindən sui-istifadə etməsi məsələsinə yenidən baxıldı. İddialara cavab olaraq prezident, bu işlərə cavabdeh olan Polis İşləri Naziri Nati Nhlekonun tələbi ilə xərclənən pulun əvəzini verməyə hazır olduğunu söylədi. Nhleko da öz növbəsində prezidentə dəstək verdi. Səsvermə zamanı Zumanın vəzifəsindən uzaqlaşdırılmasına yalnız 99 deputat səs verib, 225 əleyhinə, 225 bitərəf qalıb.

5 aprel 2016-cı ildə Ceykob Zumanı vəzifəsindən uzaqlaşdırmaq üçün yeni bir cəhd edildi. Nkandle iqamətgahını əhatə edən söhbət qalmaqala səbəb oldu. Bu dəfə İqtisadi Azadlıq uğrunda Mübarizəçilər Cənubi Afrika Konstitusiya Məhkəməsinə müraciət etdilər. Məhkəmə, ictimai müdafiəçinin Zumanın xərclədiklərini xəzinə fondlarına geri qaytarılması tələblərini qanuni olaraq qəbul etdi. 1 apreldə prezident milli televiziyada çıxış etdi, bağışlanmasını xahiş etdi və məhkəmənin tələblərinə əməl edəcəyini vəd etdi. Bununla belə, parlament müxalifəti edilən üzrlərdən məmnun qalmadı və səlahiyyətlərinin vaxtından əvvəl dayandırılmasını tələb etdilər. Demokratik İttifaqdan əlavə digər müxalifət partiyaları da istefa tələbini dəstəklədi. AMK deputatları, prezidentin üzr istədikdən sonra hadisənin bitdiyini düşününerdülər və onu vəzifəsindən uzaqlaşdırma cəhdini "imperialist bir sui-qəsd" adlandırdılar. Səsvermə nəticəsində 233 deputat Zumanı, 143 nəfər impiçmenti dəstəklədi.

10 noyabr 2016-cı il tarixində, Cəbhəçilərin ictimai müdafiəçisi tərəfindən hazırlanan yeni bir hesabatın dərc edilməsindən səkkiz gün sonra, Demokratik Birlik dördüncü dəfə etimad səsverməsinə başlatdı. Xalqın geniş etirazını doğuran sənəddə prezidentin Cənubi Afrikada yaşayan hindistanlı iş adamları Qupta ailəsi ilə əlaqələri, həmçinin Cənubi Afrika hökumətinin iqtisadi və kadr siyasətinə təsiri faktları təqdim edildi. Zuma özü ittihamları rədd etdi. Bu dəfə hakim AMK-nin bəzi üzvlərinin onu müxalifətdən əlavə tənqid etməsinə baxmayaraq parlamentdəki səsvermədə impiçment tərəfdarları yenidən azlıqda oldu .

27 mart 2017-ci ildə yeddinci dəfə Cənubi Afrika müxalifəti hökumətdən Ceykob Zumanın prezidentliyinə erkən xitam verilməsini istədilər. Vəzifələrini itirən beş nazir arasında Qupta klanı ilə münaqişə edən Kommunist Partiyasının nüfuzlu üzvü olan maliyyə naziri Pravin Qordan da var idi. Mətbuatda yayılan məlumatlara görə, dövlət başçısı onu iqtisadiyyata nəzarəti "inhisar ağ kapitalı" ndan qara sahibkarlara keçirməyi və torpaq mülkiyyətinin yenidən onların lehinə bölüşdürülməsini təmin edən iqtisadi islahat siyasətinin qarşısını almaqda məsuliyyətsizlikdə ittiham etdiyi bildirilirdi.

Səsverməyə təşəbbüs edən Demokratik İttifaq, İqtisadi Azadlıq uğrunda Mübarizəçilər və Vahid Demokratik Hərəkat Afrika Milli Konqresinin üzvləri və parlamentin koalisiya müttəfiqləri Zumadan narazı qaldıqları üçün qalib gələcəyinə ümid etmirdilər. Prezidentin tənqidləri dəfələrlə AMK sıralarında səslənsə də, 27 mayda bağlı qapılar arxasında keçirilən partiyanın İcraiyyə Komitəsinin iclasında üzvlərinin əksəriyyəti onun prezident səlahiyyətlərinə vaxtından əvvəl xitam verilməsinə qarşı çıxdılar.

Müxalifət Cənubi Afrikanın Konstitusiya Məhkəməsinə hakim deputatların əksəriyyətinin partiya nizam-intizamını pozmasına görə gizli səsvermə tələbi ilə müraciət etdi. 22 iyunda Konstitusiya Məhkəməsi, Milli Məclisin qaydalarına əsasən spiker Baleka Mbetanın (AMK-nin nümayəndəsi) gizli səsvermə elan etmək üçün "yetərli səlahiyyət" verdiyini qərara aldı.

29 dekabr 2017-ci ildə Cənubi Afrika Konstitusiya Məhkəməsi ölkə parlamenti prezidentin qanunları pozmaması və konstitusiya qanunlarına əməl etməməsi barədə qərar qəbul etdi. Hakimlərin fikrincə, aşağı palatanın deputatları prezident Zumanı korrupsiya faktları aşkar edildikdən sonra hakimiyyətdən uzaqlaşdırmalı idilər. Konstitusiya Məhkəməsinin hakimi Çris Jaft dedi: "Milli Məclis istefa məsələsini sadəcə müzakirə etdi və səs verdi, lakin bu cür işlərə görə konstitusiyada nəzərdə tutulan bütün tədbirləri görmədi." Müxalifət Konstitusiya Məhkəməsinin qərarını müsbət qarşıladı. İqtisadi azadlıq uğrunda mübarizə aparan müxalifətçilərin baş katibi Qodrix Hardi, "Çox məmnunuq. Zumanın hakimiyyətə nə qədər qalması spikerdən və hakim partiyadan asılı olacaq. Ümid edirik ki, heç nə itirilmir və yenə də vicdanları və sağlam düşüncələri oyadacaqlar".

13 fevral 2018-ci ildə AMK baş katibi Ace Magaşule Zumanın istefa məktubu təqdim etdi. Bu ərəfədə məlum oldu ki, partiya iki gün əvvəl istefasını tələb edərək prezidentə ultimatum təqdim edib. Zuma bu ultimatumu rədd edərək daha üç ay bu vəzifədə qalmaq istədi, lakin partiyanın icra komitəsi Zumanın tələbini rədd etdi.

Fevralın 14-də Zuma istefa etdiyini açıqladı. Prezident vəzifəsini vitse-prezident Kril Ramafos icra etdi.

2018-ci ilin martında Zuma korrupsiya, hədə-qorxu və pul yığmaqda ittiham edildi. Bunu Cənubi Afrika Milli Prokurorluğunun rəhbəri Sean Ebrahams açıqladı.

2021-ci ilin sentyabrında Cənubi Afrika Konstitusiya Məhkəməsi, keçmiş prezident Jacob Zuma'nın ədalətə hörmətsizlik etdiyi üçün 15 ay həbs cəzası vermə qərarını ləğv etmə ərizəsini kəskin şəkildə rədd etdi.

Zuma 24 sentyabr 2006-cı ildə İrs Günü milli bayramı zamanı homoseksual qrupları tənqid edərək, eyni cinsli evliliyin "millət və Tanrı üçün utanc" olduğunu söylədi. . Etirazlardan sonra, o, homoseksualların və lesbiyanların Cənubi Afrikanın azadlığı uğrunda mübarizədəki töhfələrinə görə irqçilik, ayrı-seçkilik etmədiyini Cənubi Afrikanın yaranmasında oynadıqları rola hörmət etdiyini söyləyərək ifadəsindən inciyənlərdən üzr istədi.

Artan yeniyetmə hamiləliyinə gəlincə, Zuma, uşaqları gənc analardan almalı olduqlarını, məktəbə göndərilməli və təhsil almağa məcbur edilmələri lazım olduğunu söylədi, həmçinin bütün müəssisələrdə prezervativlərin mövcudluğunu təmin etmək lazım olduğunu bildirmişdir.

Ceykob Zuma çoxarvadlı və Cənubi Afrikanın ilk prezidentidir, Zulu çoxarvadlılıq ənənəsinə sadiq olduğunu, 8 arvadı var (bunlardan 5-i rəsmi). İlk dəfə Ceykob Zuma, həbsdən azad olandan az sonra 1973-cü ildə Qertrude Sisakel Hualo ilə evləndi, burada aparteid rejiminə qarşı mübarizə apardığı üçün həbs edildi. Sonradan, 2000-ci ildə vəfat edən Kate Zuma ilə evləndi, sonra — Nkosazan Dlamini-Zuma (daha sonra onu boşadı, xarici işlər naziri oldu, daha sonra daxili işlər naziri vəzifəsini tutdu). Dördüncü arvadı Nompumelo Ntuli ilə 2007-ci ildə evləndi. Ceykob Zuma 4 yanvar 2010-cu ildə Tobeka Madiba ilə evləndi. 20 aprel 2012-ci ildə Zuma Qloria Bongi Ngema ilə evləndi. Onun 18 uşağının olduğu bildirilir. ^[12]