Con Murrey Birləşmiş Krallığa qarşı

Con Murrey Birləşmiş Krallığa qarşı — Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasının 6-cı maddəsinin 1-ci, 2-ci və 3(c) bəndləri və 14-cü maddələrinin pozuntusu haqqında Con Murreyin iddiası üzrə Avropa İnsan Haqları Məhkəməsi tərəfindən 8 fevral 1996-cı il tarixdə qəbul edilmiş qərar.^[1]

Ərizəçi Terrorizmin qarşısının alınması haqqında 1989-cu il tarixli Qanunun 14-cü maddəsinə əsasən polis əməkdaşları tərəfindən 7 yanvar 1990-cı ildə saat 17.40-da həbs edilmişdi. Cinayət işi üzrə sübutlar haqqında 1988-ci il tarixli Dekretə əsasən polis ona aşağıdakılar barədə xəbərdarlıq etdi:

Siz demək istəmədiyiniz heç nəyi deməyə borclu deyilsiniz, lakin mən sizi xəbərdarlıq edirəm ki, siz məhkəmədə müdafiəniz üçün istinad edəcəyiniz hər hansı faktı indi söyləməsəniz, həmin fakt barədə susmağınızdan məhkəmədə sizə qarşı dəlil kimi istifadə edilə bilər. Siz nəsə söyləmək istəyirsinizsə, dedikləriniz sübut qismində qəbul edilə bilər.

Ərizəçi saat 19:06-da bildirmişdir ki, o, solisitorla görüşmək istəyir. Solisitorla görüş həbs anından başlayaraq 48 saat müddətində təxirə salınmışdı və belə əsas gətirilmişdi ki, baş polis xəfiyyəsinin belə düşünmək üçün əsaslı səbəbləri vardır ki, solisitorla görüşmək hüququ terror aktlarının törədilməsi haqqında məlumat toplamağa mane ola bilər və ya terror aktının qarşısını almağı çətinləşdirə bilər.

Ərizəçi Kastleri Polis İdarəsində polis xəfiyyələri tərəfindən yanvarın 8-də və 9-da on iki dəfə dindirildi. Ümumilikdə o, 21 saat 39 dəqiqə ərzində dindirilmişdi. Dindirmədə ərizəçi ona verilmiş heç bir suala cavab verməmişdir. Həmçinin bu dindirmələrin heç birində onun solisitorunun iştirakına icazə verilmədi.

1991-ci ilin mayında ərizəçinin işinə bir hakim tərəfindən andlıların iştirakı olmadan baxıldı; ərizəçi yeddi nəfər başqa şəxslə birlikdə cənab L.-i öldürməyə cəhd etmə və onu qanunsuz dustaq etmə cinayətlərinə və qadağan olunmuş təşkilata - Müvəqqəti İrlandiya Respublika Ordusuna mənsub olma cinayətinə görə ittiham olunurdu. 8 may 1991-ci ildə ərizəçi cənab L.-in qanunsuz olaraq dustaq edilməsinə kömək etməkdə təqsirli bilindi və səkkiz il həbs cəzasına məhkum edildi. Qalan ittihamlar üzrə ona bəraət verildi. Ərizəçi bu qərardan Şimali İrlandiya Apelyasiya Məhkəməsinə şikayət etdi. 7 iyul 1992-ci il tarixli qərarı ilə həmin məhkəmə ərizəçinin şikayətini rədd etdi.

Ərizəçi 16 avqust 1991-ci ildə Avropa İnsan Hüquqları Komissiyasına ərizə verdi (№18731/91). O, Konvensiyanın 6-cı maddəsinin 1-ci və 2-ci bəndləri üzrə şikayət edərək bildirdi ki, ona qarşı cinayət işində susmaq hüququndan məhrum edilib. Bundan başqa, o, 6-cı maddənin 3(c) bəndi üzrə şikayət edərək bildirdi ki, həbsdə olduğu müddətdə solisitorla görüşməsinə icazə verilməyib və Şimali İrlandiyada solisitorla görüşmək praktikası İngiltərə və Uelsdəkindən fərqlidir, bu isə Konvensiyanın 14-cü maddəsinin pozuntusudur.

• Məhkəmə 5 səsə qarşı 14 səslə qərara aldı ki, ərizəçinin susması faktından onun əleyhinə nəticə çıxarılması məsələsində Konvensiyanın 6-cı maddəsinin 1-ci və 2-ci bəndləri pozulmayıb.
• Məhkəmə 7 səsə qarşı 12 səslə qərara aldı ki, polis tərəfindən həbsdə saxlamanın ilk 48 saatı ərzində ərizəçinin vəkillə görüşməsinə icazə verilməməsi məsələsində Konvensiyanın 6-cı maddəsinin 3(c) bəndi ilə birlikdə götürülməklə 6-cı maddənin 1-ci bəndi pozulub.
• Məhkəmə yekdilliklə qərara aldı ki, Konvensiyanın 6-cı maddəsi ilə birlikdə götürülməklə 14-cü maddənin pozulması haqqında ərizəçinin şikayətini araşdırmağa ehtiyac yoxdur.
• Məhkəmə maddi və mənəvi ziyan məsələsi barəsində yekdilliklə qərara aldı ki, Konvensiyanın 6-cı maddəsinin 3(c) bəndi ilə birlikdə götürülməklə 6-cı maddənin 1-ci bəndinin pozulduğunun müəyyən edilməsi faktının özü Konvensiyanın 50-ci maddəsinin məqsədləri baxımından əvəzin kifayət qədər ədalətli ödənilməsidir.
• Məhkəmə yekdilliklə qərara aldı ki, cavabdeh dövlət məhkəmə xərclərinə və digər məsrəflərə görə ərizəçilərə üç ay ərzində 15,000 funt sterlinq ödəməlidir; həmin məbləğdən, bu qərar elan edildiyi tarixdə qüvvədə olan məzənnə üzrə funt sterlinqə çevrilməklə, 37.968,60 fransız frankı çıxılmalıdır. Yuxarıda qeyd edilən üç aylıq müddət keçdikdən sonra öhdəlik tam icra olunana qədər illik dərəcəsi 8% təşkil edən adi faizlər ödənilməlidir.
• Məhkəmə əvəzin ədalətli ödənilməsi haqqında qalan tələbləri yekdilliklə rədd etdi.

• Susma faktı özlüyündə təqsiri təsdiq edən əlamət sayıla bilməz, ərizəçi danışmağa və ya ifadə verməyə məcbur edilə bilməz.

• Susmaq hüququ əsas prinsipdir. Bu hüququn həyata keçirilməsinə görə cəza xarakteri daşıyan hər hansı məhdudiyyət, məsələn təqsirləndirilən şəxsin susması faktından onun əleyhinə nəticələr çıxarılması həmin prinsipin pozulmasına bərabərdir.
  Birinci instansiya və ya apelyasiya məhkəməsinin öz daxili inamı əsasında qərar qəbul etməsi faktı susmaq hüququna hörmət edilməsi qarşısında maneə deyil, çünki məhkəmə öz qərarını əsaslandırarkən təqsirləndirilən şəxsin susması faktından cinayət ittihamının sübutuna bərabər olan amil kimi istifadə edə bilməz. İttiham olunan şəxs susmaq seçimi ilə bağlı riskə məruz qalmamalıdır, belə ki, o, təqsirini etiraf etməkdə və ya etməməkdə azaddır və bu, insan ləyaqətinə hörmətin bir formasıdır.

• Məhkəmənin fikrincə, ərizəçiyə qarşı sübutların ciddiliyi nəzərə alınmaqla, polis tərəfindən həbs edilərək dindirilərkən və məhkəmə zamanı ərizəçinin sözügedən evdə olmasına dair izahat verməməsi faktından onun əleyhinə nəticələr çıxarılması adi məntiqdən irəli gələn nəticə idi və mövcud şəraitdə ədalətsiz və ya əsassız sayıla bilməzdi.
• Susma faktından Dekret əsasında çıxarılan nəticələrin məhkəmə zamanı oynadığı rolu və onların ərizəçinin müdafiə hüquqlarına təsirini nəzərə alaraq, Məhkəmə hesab etmir ki, cinayət prosesi ədalətsiz idi və ya təqsirsizlik prezumpsiyası pozulmuşdu.
• Məhkəmə qeyd etmişdir ki, Dekretə əsasən, təqsirləndirilən şəxs polis tərəfindən dindirilmənin başlanğıcında özünün müdafiəsi ilə bağlı mühüm dilemma ilə üzləşir. Əgər o, susmaq yolunu seçərsə, Dekretin müvafiq müddəalarına əsasən, bundan onun əleyhinə istifadə oluna bilər. Digər tərəfdən, təqsirləndirilən şəxs dindirmənin gedişində susmağa son qoymaq yolunu seçərsə, öz müdafiəsinə xələl gətirmək riskinə məruz qala bilər, üstəlik, öncə susma faktının doğurduğu nəticələr aradan qalxmaya bilər.
  Belə vəziyyətlərdə 6-cı maddədə nəzərdə tutulan ədalətli məhkəmə araşdırması anlayışı tələb edir ki, təqsirləndirilən şəxs polis tərəfindən dindirilmənin ilkin mərhələlərindən etibarən vəkilin yardımından yararlanmalıdır.

• Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi: Konvensiyanın 6-cı maddəsi ilə bağlı seçilmiş qərarlar. Bakı, Qanun nəşriyyatı, 2004-cü il, 440 səh.