Ev təsərrüfatları büdcəsi

Ev təsərrüfatları büdcəsi (məişət büdcəsi; ing. household budget) — müəyyən müddət ərzində ev təsərrüfatlarının faktiki gəlir və xərclərinin balansı.

Böyük İqtisadi Lüğətə görə, ev təsərrüfatları büdcəsi müəyyən bir müddət üçün (ay, rüb, il) faktiki ev təsərrüfatlarının gəlir və xərclərinin balansıdır^[1].

BMT-nin tərifinə görə, ev təsərrüfatı həyat üçün lazım olan hər şeyi təmin etmək məqsədilə birləşmiş şəxs/şəxslər qrupudur. Bir sıra sosioloqların tərifinə görə, ailə qohumluq əlaqəsi ilə bağlı ümumi təsərrüfat və çoxalma məqsədilə birlikdə yaşayan insanların sosial qrupudur. Deməli, yataqxanada bir yerdə yaşayan bir qrup tələbə ev təsərrüfatıdır, ailə deyil. Eyni mənzildə yaşayan iki ailə (bütün qohumlar) yalnız bir ailədir. Ev təsərrüfatını insan qruplarından fərqləndirmək üçün əsas meyar ümumi iqtisadi funksiya, ailələr isə qohumluq bağlarıdır^[2].

Büdcənin gəlir hissəsi ailə üzvlərinin gəlirlərini əks etdirir^[2]:

• Əmək və sahibkarlıq fəaliyyətindən gəlirlər:

• icarə haqqı;
• Özünüməşğulluqdan əldə olunan gəlir;
• biznes gəliri;
• Məişət məhsullarının satışından əldə olunan gəlir;

• sosial transferlər:

• pensiyalar;
• təqaüdlər;
• müavinətlər;

• əmlak gəliri:

• depozitlər və qiymətli kağızlar üzrə faizlər;
• dividendlər;
• icarə;
• icarə gəlirləri (mənzil, torpaq və s.);

• Şəxsi köçürmələr:

• qohumlardan və təşkilatlardan təmənnasız maddi yardım;
• aliment;

• digər təchizat:

• miras;
• uduşlar;
• sığorta ödənişləri;
• digər ödənişlər.

• pul gəlirləri:

• depozitlərdən alınan vəsaitlər;
• əmlakın, qiymətli kağızların, valyutanın və s. satışından əldə edilən vəsaitlər;
• banklardan, fiziki şəxslərdən, təşkilatlardan kreditə/kreditə götürülən vəsaitlər.

Büdcənin xərc hissəsi ailə üzvlərinin xərclərini əks etdirir^[2]:

• məcburi ödənişlərin ödənilməsi:

• gəlir vergisi;
• büdcədənkənar fondlara sığorta haqları;
• aliment;
• digər öhdəliklər.

• itki və itkilərdən ödənişlər;
• Şəxsi köçürmələr:

• maddi yardım və ianələr.

• istehlak xərcləri:

• ərzaq məhsullarının (davamlı olmayan malların) alınması;
• qeyri-ərzaq mallarının (davamlı malların (daşınmaz əmlak, torpaq, məişət texnikası) alınması);
• mənzil-kommunal xidmətlərə, mədəni-məişət xidmətlərinə, nəqliyyata, şəxsi yardımçı təsərrüfatların saxlanması ilə bağlı xərclərə görə ödəniş;

• istehsal xərcləri;
• sığorta ödənişləri, kreditlərin qaytarılması, kreditlərin qaytarılması;
• Digər xərclər.

Büdcənin xərclər hissəsində təxirə salınmış vəsaitlər öz əksini tapır:

• vəsaitlərin depozitlərə yerləşdirilməsi;
• xarici valyutanın alınması və depozitin açılması;
• səhmlərin, qiymətli kağızların alınması;
• səhmə maliyyə qoyuluşu, biznes payının alınması.

Dövrün əvvəlində və sonunda nağd pul qalıqlarında dəyişikliklər tutuşdurulur. Büdcə balanslaşdırılması ev təsərrüfatlarının pul vəsaitlərinin miqdarının dəyişməsi, bank hesablarına qoyulan əmanətlərin artması və s. formasında yığılmasıdır^[1].

Ev təsərrüfatlarının büdcəsi məlumatları ev təsərrüfatlarının büdcələrinin seçmə sorğularından əldə edilir^[1].