Formula E

Formula E, rəsmi olaraq ABB FIA Formula E Dünya Çempionatı — elektrikli avtomobillər üçün açıq çarx tək oturacaqlı motor idmanı çempionatı. Yarış seriyası elektriklə işləyən tək oturacaqlı yarış avtomobilləri üçün ən yüksək rəqabət sinfidir. İlk çempionat yarışı 2014-cü ilin sentyabrında Pekində keçirilib.[1] 2020-ci ildən bu seriya FIA dünya çempionatı statusuna malikdir.[2]

Formula E
Rəsmi vebsayt fiaformulae.com

ABB FIA Formula E Dünya Çempionatı mövsümü hər biri e-Prix kimi tanınan bir sıra yarışlardan ibarətdir.[3] Yarışlar dünyanın bir çox ölkəsində və qitələrində, əsasən böyük şəhərlərin mərkəzindəki qapalı ictimai yollarda Formula E üçün xüsusi olaraq yaradılmış küçə dövrələrində, az sayda isə Mexikodakı Autódromo Hermanos Rodriguez kimi xüsusi təyinatlı dövrələrdə baş verir.[4] Hər e-Prixdə iki illik Dünya Çempionatını müəyyən etmək üçün xal sistemi istifadə olunur: biri sürücülər üçün, biri isə konstruktorlar (komandalar) üçün.[5] Hər bir sürücü yarışmaq üçün FIA tərəfindən verilmiş etibarlı e-Lisenziyaya malik olmalıdır.[6] a

Formula E avtomobilləri dünyada ən sürətli tənzimlənən elektrik yol yarışı avtomobilləridir.[7] Gen3 avtomobilinin hazırlanmasında 2022–23 mövsümü üçün edilən əsas dəyişikliklər proqram təminatı yeniləmələri kimi birbaşa avtomobildə quraşdırılmış qabaqcıl əməliyyat sisteminə çatdırıldı.[8] Təxmini maksimal sürət 322 km/saatdır (200 mph). Batareya həm də 600 kVt-a qədər sürətlərdə "flash-şarj"ı idarə edə bilmək üçün nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da çempionatda ilk dəfə pitstopla doldurulmağa imkan verir. Təkər bazası 3100 mm-dən 2970 mm-ə, çəkisi isə 760 kq-a endirilib.[9]

Formula E səhmdarlarına Liberty Global və Warner Bros. Discovery daxildir.[10] 2024-cü ildən etibarən Formula E-nin təsisçisi və ispan iş adamı Alejandro Aqaq şirkətin sədri, baş icraçı direktoru isə Ceff Doddsdur.[11]

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Şəhər əsaslı, tək oturacaqlı elektrik avtomobil yarışı çempionatı təklifi avtomobil idmanının dünya idarəedici orqanı olan Beynəlxalq Avtomobil Federasiyasının (FIA) prezidenti Jean Todt tərəfindən hazırlanmış və 3 mart 2011-ci ildə Parisdə italyan restoranının kiçik bir zalında axşam saatlarında təşkil olunan şam yeməyində siyasətçilər Alejandro Aqaq və Antonio Tajaniyə təqdim edilmişdir.[12][13][14] Tajani avtomobil sənayesinin elektrikləşdirilməsi, karbon qazı emissiyalarının azaldılması və hibrid və elektrik sistemlərinin tətbiqi üzərində cəmləşib. Aqaq Todtun təklifini FİA-nın serialın təşkili üçün tender açmasını müzakirə etdikdən sonra dəstəkləyib. Aqaq Todta bildirib ki, o, televiziya stansiyaları ilə müqavilələr, sponsorluq və marketinq danışıqlarında əvvəlki təcrübəsinə görə bu vəzifəni üzərinə götürəcək.[15]

2020–21 mövsümündən etibarən Formula E FIA Dünya Çempionatıdır və bu, Formula 1-dən kənarda dünya çempionluğu statusu verilən ilk tək oturacaqlı yarış seriyasıdır.[16]

Qaydalar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Spark SRT05e demo avtomobili 2020 Autosport International-da

Formula E çempionatında hazırda 22 sürücü və 2024-cü il mövsümündən etibarən 11 komanda mübarizə aparır.[17] Bu idman növündə Formula 1-in hibrid sürməli avtomobillərinə bənzər elektrik mühərrikli yarış avtomobilləri təqdim olunur. Yarışlar ümumiyyətlə şəhərin mərkəzi küçələrində, uzunluğu 1,9–3,4 km (1,2–2,1 mil) olan müvəqqəti traslarda keçirilir, baxmayaraq ki, seriya yavaş-yavaş Portland Beynəlxalq Yarış Pisti və Misano Circuit kimi daha ənənəvi traslarda yarışa doğru irəliləyir.[18]

Yarış günü formatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ümumilikdə məşq, sıralama və yarış 2–3 günlük həftəsonlarına bölünən digər motoridman seriyalarından fərqli olaraq, Formula E seanslarının əksəriyyəti cəmi bir gün ərzində keçirir.

Praktika

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Formula E-də bütün məşq sessiyaları 30 dəqiqə olmaqla, birinci məşq adətən cümə günü günorta, ikinci məşq isə şənbə günü səhər keçirilir (Monakoda hər iki sessiya şənbə günü səhər keçirilir). Bu seanslar zamanı sürücülər tam tələb olunan gücdən (hazırda 350 kVt (475 at gücü)) istifadə etməkdə sərbəstdirlər.[19] Əlavə məşq sessiyası bazar günü səhər "doubleheader" həftə sonlarında baş verir, burada seriyalar arxa-arxaya eyni trasda iki yarış keçirilir.

Kvalifikasiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Seçmə sessiya adətən günün gec saatlarında baş verir və təxminən bir saat davam edir. Mövcud formata görə (8-ci mövsümdə təqdim olunub) sürücülər çempionatda tutduqları mövqeyə görə iki qrupa bölünürlər; Tək nömrəli cərgədə olanlar A qrupunda, cüt nömrəli cərgədə olanlar isə B qrupundadır. İstisna mövsümün ilk yarışıdır ki, burada hər bir komanda hər qrupa bir sürücü təyin edə bilər. Hər bir qrup 300 kVt gücündə ən sürətli dövrəni təyin etmək üçün 10 dəqiqəlik seans əldə edir, hər qrupun ilk 4-ü "duel" mərhələsinə keçir və burada sürücülərin 350 kVt gücündə dörddəbir final, yarımfinal və finalda üz-üzə gəlir. Sonra onların müvafiq sessiyalarında müəyyən edilmiş vaxt üzrə finalın qalibi 1-ci mövqedə, finalın uduzanları 2-ci mövqedə, yarımfinalda məğlub olanlar 3 və 4-cü mövqelərdə və 1/4 finalda məğlub olanlar 5-dən 8-ə qədər mövqelərdə sıralanır. Polesitter qrupu tək yerlərdə, digər qrup isə cüt yerlərdə olmaqla qrup mərhələsindən qalan sürücülər növbə ilə 9-cu mövqedən yerləşdirilir.[20][21]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Telegraph Sport. "Formula E opens with spectacular crash involving Nick Heidfeld and Nicolas Prost as Lucas di Grassi claims win". Daily Telegraph. 13 September 2014. 11 January 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 September 2014.
  2. ↑ "Formula E gets world championship status for 2020/21 season". autosport.com. 3 December 2019. 12 November 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 June 2021.
  3. ↑ "Rules and Regulations". fiaformulae.com. İstifadə tarixi: 1 March 2024.
  4. ↑ "Formula E World Championship: Mexican ePrix to kick off new 2024 campaign – 'A great place to start'". TNT Sports. İstifadə tarixi: 1 March 2024.
  5. ↑ "Rules and Regulations". fiaformulae.com. İstifadə tarixi: 1 March 2024.
  6. ↑ "2023–2024 FIA FORMULA E WORLD CHAMPIONSHIP SPORTING REGULATIONS" (PDF).
  7. ↑ "New third-generation Formula E car is fastest ever electric racer". autocar.co.uk. Haymarket Automotive. İstifadə tarixi: 1 March 2024.
  8. ↑ "Formula E Gen3: What is it and what is new". autosport.com. Motorsport Network. 29 April 2022. İstifadə tarixi: 1 March 2024.
  9. ↑ "Formula E And FIA Reveal All-Electric Gen3 Race Car In Monaco". fiaformulae.com. 28 April 2022. İstifadə tarixi: 1 March 2024.
  10. ↑ Georg, Szalai. "Discovery, Liberty Global Buy Stake in Formula E Racing Circuit". hollywoodreporter.com. Penske Media Corporation. 9 March 2015. İstifadə tarixi: 1 March 2024.
  11. ↑ Cian, Brittle. "Formula E names Jeff Dodds as new CEO". blackbookmotorsport.com. SportsPro Media. 17 May 2023. İstifadə tarixi: 1 March 2024.
  12. ↑ Carp, Sam. "Electrified: Alejandro Agag on Formula E's path to the podium". SportsPro. 2 February 2018. 12 May 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 March 2018.
  13. ↑ Sam, Mallinson. "From Dream to Reality: Formula E was born in Paris". FIA Formula E Championship. 13 April 2017. 14 April 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 March 2018.
  14. ↑ Chowdhury, Saj. "Formula E: Does it have a future in a world dominated by F1?". BBC Sport. 10 September 2014. 9 June 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 March 2018.
  15. ↑ Kingham, Ben. "On the subject of Power". Current E. 13 May 2016. 40–59. 15 July 2019 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 March 2018.
  16. ↑ "Formula E to be given world championship status for 2020–21". BBC. 3 December 2019. 23 November 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 December 2019.
  17. ↑ "Teams & Drivers". FIA Formula E (ingilis). 25 November 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 April 2022.
  18. ↑ "List of Formula E ePrix's and Circuits". Wikipedia.
  19. ↑ "Formula E Rules and Regulations". www.fiaformulae.com. Formula E. 6 March 2018. 25 March 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 April 2023.
  20. ↑ Smith, Sam. "Full details of new Formula E qualifying format revealed". The Race (ingilis). 15 October 2021. 5 July 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 June 2022.
  21. ↑ "Rules and Regulations" (ingilis). fiaformulae.com. 25 November 2021. 25 November 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 April 2022.