Girdəyarpaq irqa

Girdəyarpaq irqa (lat. Amelanchier ovalis) — bitkilər aləminin gülçiçəklilər dəstəsinin gülçiçəyikimilər fəsiləsinin i̇rqa cinsinə aid bitki növü.

Girdəyarpaq irqa
Elmi təsnifat
Domen: Eukariotlar Klad: Diaphoretickes Ranqsız: Arxeplastidlər Aləm: Bitkilər Klad: Streptofitlər Klad: Ali bitkilər Klad: Çoxsporlu bitkilər Klad: Borulu bitkilər Klad: Toxumlu bitkilər Klad: Çiçəkli bitkilər Klad: Evdikotlar Klad: Bazal evdikotlar Klad: Superrozidlər Klad: Rozidlər Klad: Fabidlər Dəstə: Gülçiçəklilər Fəsilə: Gülçiçəyikimilər Yarımfəsilə: Gavalıkimilər Triba: Maleae Yarımtriba: Malinae Cins: İrqa Növ: Girdəyarpaq irqa
Beynəlxalq elmi adı
Amelanchier ovalis Medik., 1793
Şəkil axtarışı ITIS   836602 NCBI   1000415 EOL   633512

Əsasən cənubi, şərqi, qərbi Avropada Şimali Belçika, Şimali Afrikada, Ön Asiyada, Mərkəzi Almaniyada geniş yayılmışdır. Qafqazda təbii və mədəni halda rast gəlinir.

Hündürlüyü 1-4 metrə çatan, çox hündür olmayan, yarpağı tökülən ağacdır. Möhkəm kök sistemlinə malikdir, 30-40 sm dərinliyə gedir, hətta qayalıqların çatlamasına səbəb olur. Çətri açıq yaşıldan tünd çəhrayıya qədər dəyişir. Yarpağı yumurtavari 8-15 mm uzunluqdadır. Çiçəkləri aprel, may aylarında yarpaqlama ilə eyni vaxtda açır. Avqust, sentyabr aylarında qara, göy rəngdə 5-15 mm diametrində olan meyvəsi yetişir.

Dəniz səviyyəsindən 2000 metr hündürlükdə, günəşli ərazilərdə bitir. Qışda 40-500C şaxtaya dözür, havanın temperaturu müsbət 5-70C-də çiçəkləyir. Torpağın turşuluğuna davamlıdır.

Böyük, Kiçik Qafqaz və Naxçıvan MR-da təbii halda yayılmışdır.

XVI əsrdən bəzək bitkisi kimi parklarda, bağlarda, canlı çəpərlərin salınmasında, meyvəsinin şirin dadına görə isə kulinariyada istifadə edilir. Ondan cem, mürəbbə, kampot, çaxır hazırlanır. Tərkibində C vitamini, kumarin, zəhərli maddələr, flavanol, gümüş, qurğuşun, kobalt vardır. Meyvəsindən yarımvitaminlər hazırlanır ki, bu da əsəb xəstəliklərində, yuxusuzluqda istifadə edilir. Qabığı və yarpaqları səhiyyədə istifadə edilir.