Giresun adası

Giresun adası (türk. Giresun Adası) ― Qara dənizin cənub-şərq sahilində, Türkiyənin Giresun şəhərindən 1,2 km məsafədə yerləşən kiçik ada. Adanın sahəsi 4 hektardır. Giresun adası Türkiyənin Qara dəniz sahilindəki ən böyük adasıdır.

Giresun adası
Ümumi məlumatlar
Sahəsi
  • 0,04 km²
Uzunluğu
  • 0,32 km
Eni 0,237 km
Yerləşməsi
40°55′44″ şm. e. 38°26′10″ ş. u.HGYO
Ölkə
Giresun adası xəritədə
Giresun adası
Giresun adası
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarix

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Adanın qədim adlarına Aretias (yun. Ἀρητιάς), Areos Nesos (yun. Ἄρεος νῆσος; Ares adası deməkdir), Xalserit (yun. Χαλκερίτις) və Puqanı nümunə göstərmək olar. Tarixi dövrlərdə ada, ehtimal ki, eramızdan əvvəl 6-cı və ya 5-ci əsrdə materik şəhəri Kerasousdan (indiki Giresun şəhəri) olan yunan kolonistləri tərəfindən istifadə edilmişdir.[1]

Adada damı olmayan daş məbədin xarabalıqları, istehkam və qalalar və iki şərab və ya yağ presi var. Damsız məbəd qədim dövrlərdə burada dini ayinlər keçirən Amazonlara aid edilmişdir.[2] Arxeoloji tədqiqatlar tikilinin Klassik Ellinizm dövründə inşa edildiyini göstərir.[1] Məbədin xarabalıqlarında türkcə Həmzə daşı adlanan, təxminən 4 metr diametrində qara yuvarlaq bir daş var. Bu daş günümüzdə hər il keçirilən Aksu şənliyi çərçivəsində təşkil olunmuş gəzintinin başlanğıc nöqtəsidir və məhsuldarlıq və sağlamlıq üçün dilək daşı hesab olunur. Arxeoloji tapıntılar bu daşın Roma daş kultu və ya Kibela kultu üçün müqəddəs olduğunu göstərir.[1]

Eramızın 1-ci əsrində Romalılar Pontus və Bitiniya əyalətlərini zəbt edən quldur basqınlarına qarşı müdafiənin bir hissəsi olaraq ərazidə gözətçi qüllələri olan istehkamla əhatə olunmuş yaşayış məntəqəsi saldılar.[1] Bizans dövrünün ortalarında, təxminən 5–6-cı əsrlərdə adada monastır inşa edildi. 1840-cı ildə adanı ziyarət edən J. Philipp Fallmerayer dağılmış monastırın Foka Sinopskiyə həsr edildiyini bildirir.[1] 10-cu və 12-ci əsrlər arasında adada əlavə olaraq qala-monastır kompleksi və müdafiə qalaları inşa edilmişdir.[1] 2015-ci ildə aparılan qazıntılar zamanı 11–12-ci əsrlərə aid ibadətgahın dağıntıları tapılmışdır. Bundan əlavə, ibadətgahın ətrafında çoxsaylı məzar da aşkarlandı. Arxeoloqların fikrincə, ada Bizans dövründə dini mərkəz idi.[3]

Bryer bu adada yaşayan yunanların 1468-ci ildə Trabzon imparatorluğunun süqut etməsinə baxmayaraq Osmanlılara qarşı davam etdirdikləri ənənəni xatırladır və bu adanı öz dövrünün son yunan səltənətinə adlandırır.[4] Bu ildən sonra Giresun adasında məskunlaşma Osmanlı imperiyasının xarici ticarəti qadağan edən əmri ilə sona çatdı və adanı ticarət və dəniz müdafiəsi ilə əlaqələndirən ticarət və dəniz trafiki azaldı.[1]

Giresun adası uzun müddətdir ki, Türkiyə hökuməti tərəfindən II sinif tarixi və təbii məkan kimi qorunur. Odur ki, adanın yaşayış sahəsi kimi istifadə edilməsinə icazə verilmir.

Coğrafiya və yaşayış mühiti

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Giresun adasının sahəsi təxminən 40000 m²-dir. Giresun ilinin çox hissəsində olduğu kimi adada da yağıntı miqdarı çoxdur və yayı isti və rütubətli keçir. Ərazinin relyefi əsasən qayalıq və dikdir. Adanın şimal-şərq və cənub-şərqində iki təbii körfəz var və bunlardan ikincisi kiçik gəmilər üçün liman rolunu oynaya bilər.[1] Ziyarətçilər bu limandan adanın içərisinə qədər gedə bilərlər.

Giresunun dominant bitkiləri dəfnə (Laurus nobilis) və yalançı ağ akasiyadır (Robinia pseudoacacia). Bununla birlikdə adada 71 yerli və gətirilmiş ağac və ot növünün olduğu bildirilmişdir. Ada həm də qarabatdaqlar (Phalacrocoracidae) və qağayılar (Laridae) üçün təbii yaşayış yeridir.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 Ertekin M. Doksanaltı; İlker M. Mimiroğlu. "Giresun/Aretias - Khalkeritis Island". Proceedings of International Conference "The Phenomena of Cultural Borders and Border Cultures Across the Passage of Time (From the Bronze Age to Late Antiquity)" 2010. Trnava. October 2010: 85–101. ISSN 1338-5410. 25 July 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 November 2014.
  2. ↑ Mayor, Adrienne. The Amazons: Lives and Legends of Women across the Ancient World. Princeton University Press. September 22, 2014. səh. 166.
  3. ↑ "Excavations reveal religious history of Giresun Island". 2021-10-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-25.
  4. ↑ Bryer, "Greeks and Türkmens", səh. 131