Haaqa Daimi Arbitraj məhkəməsi

Haaqa Daimi Arbitraj məhkəməsi — Hollandiyanın Haaqa şəhərində yerləşən hökumətlərarası təşkilat. Ənənəvi mənada məhkəmə deyil,üzv dövlətlər, beynəlxalq təşkilatlar və ya özəl tərəflər arasındakı beynəlxalq müqavilələrdən irəli gələn mübahisələri həll etmək üçün arbitraj məhkəməsi xidmətlərini göstərir.[2]

Haaqa Daimi Arbitraj məhkəməsi
Cour permanente d'arbitrage
Loqonun şəkli
Ümumi məlumatlar
52°05′12″ şm. e. 4°17′44″ ş. u.house HGYO
Ölkə Niderland,Haaqa
Yeri
Yaranma tarixi 1899-cu il
Hakim sayı hər üzv dövlətdən maksimum 4 nəfər
Sədr Hüqo Hans Siblesz [1]
pca-cpa.org
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

İnstansiyalar ərazi və dəniz sərhədləri, suverenlik,insan hüquqları, beynəlxalq sərmayə və beynəlxalq və regional ticarətlə əlaqəli bir sıra hüquqi məsələləri əhatə edir. Daimi Arbitraj məhkəməsi,[3] 122 dövlətin birləşmiş üzvlüyü ilə[4] iki ayrı çoxtərəfli konvensiya yolu ilə qurulur.[4] Məhkəmə BMT-nin əsas qurumlarına aiddeyil,[5]Daimi Arbitraj məhkəməsi rəsmi Birləşmiş Millətlər Təşkilatı Baş Məclisinin müşahidəçisidir.[6]

Dünya Sülh Sarayı 1907-1913-cü illərdə Haaqada Daimi Arbitraj məhkəməsi üçün inşa edilmişdir.[7][8] Bundan əlavə, binada Haaqa Beynəlxalq Hüquq Akademiyası, Sülh Sarayı Kitabxanası və Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi yerləşir.[9]

Təşkilat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Daimi Arbitraj məhkəməsi binası: Sülh sarayı ("Vredespaleis"),Haaqa.

Daimi Arbitraj məhkəməsi,bu müddətin şərti anlayışında məhkəmə deyil,beynəlxalq arbitraj və digər əlaqəli prosedurların,o cümlədən istintaq və barışıq komissiyalarının qeydiyyatı kimi məsələlər üçün daimi və asanlıqla əldə edilə bilən vasitələrə sahib olan inzibati bir təşkilatdır.[10]

Daimi Arbitraj Məhkəməsinə üzv ölkələr
  1907-ci il konvensiyasına görə
  1899-cu il konvensiyasına görə
  tərəf olmayanlar

İnzibati Şura (rəsmi olaraq Daimi İdarə Şurası), Hollandiyada akkreditə olunmuş üzv dövlətlərin bütün diplomatik nümayəndələrindən ibarət bir orqandır.[11] Şuraya üzv olan Hollandiyanın Xarici İşlər Naziriliyi rəhbərlik edir.[12] Beynəlxalq Büronun "rəhbərliyinə və nəzarətinə" cavabdehdir, təşkilatın büdcəsini və fəaliyyətinə dair hesabatları idarə edir.[12]

Məhkəmə salonu

Beynəlxalq Büro Daimi Arbitraj məhkəməsi katibliyidir və ona Baş katib rəhbərlik edir. Daimi Arbitraj məhkəmələrinə dil,araşdırma,inzibati dəstəyi təmin edir.[13]

Haaqa,Prinsegrakt 71 ünvanındakı,təxminən 1728-ci ildə inşa olunan,1901-1913-cü illər arasında Daimi Arbitraj məhkəməsinin yerləşdiyi bina.

İşlərə baxan hakim və ya arbitrlər Məhkəmə üzvləri adlanır. Hər bir üzv dövlət,beynəlxalq hüquq məsələlərində yenilənə bilən 6 illik müddətə,ən yüksək mənəvi nüfuza sahib və hakimlərin vəzifələrini qəbul edən dördə nəfərə qədər səriştəli nümayəndəsini təyin edə bilər. Hər bir üzv dövlətin üzvləri birlikdə "milli qrup" təşkil edirlər.[14] Daimi Arbitraj məhkəməsinin dəstək verdiyi arbitraj məhkəməsində üzvlər seçilə bilər. Milli qruplar Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi üzvlüyünə namizədlər təklif edə bilərlər.[14]

Daimi Arbitraj məhkəməsi bəzən eyni binada yerləşdiyi Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi ilə qarışdırılır.[15] Daimi Arbitraj məhkəməsi,1993-cü ildən bəri BMT Baş Assambleyasında müşahidəçi statusuna sahib olmasına baxmayaraq,[16] BMT sisteminin bir hissəsi deyil.[17][18]

Arbitraj proseduru

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Daimi Arbitraj Məhkəməsində Şimali Atlantika Balıqçılıq Arbitrajı,Prinsegrakt 71,Haaqa,1910-cu il

1899-cu il Haaqa Konvensiyasının 30-57-ci maddələrində arbitraj prosedurunun qaydaları öz əksini tapmışdır. Bu qaydalar dövlətlər arasında mövcud olan müqavilələrin uyğunlaşdırılmış bir versiyasıdır. Bunlara 1907-ci ildə düzəlişlər edilmiş, sadə hadisələrin xülasəsinin yaradılması ən gözə çarpan dəyişiklik idi və 1920-ci illərdə Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi üçün qaydaların hazırlanması da aktual idi.

Tərəflərin Arbitraj məhkəməsindən öncə ilk hərəkəti,məsələni və hakimin səlahiyyətlərini ifadə edən "kompromis"in təqdim edilməsidir. Məhkəmə işləri daha sonra iki mərhələdə aparılır: yazılı mühakimələr və şifahi müzakirə. Məhkəmə,mübahisələr bitdikdən sonra işi səsə qoyaraq sadə bir səs çoxluğu ilə yekunlaşdırılaraq istefaya çıxır.

Qərar, fərqli fikirlərlə birlikdə bir yazı şəklində də dərc edilir. Erkən məhkəmə qərarları hakimlərin özləri tərəfindən imzalanırdı,lakin 1907-ci ildə bu məsuliyyət prezident və katibə verildi. İttiham aktı işdə iştirak edən tərəflərin vəkillərinin və vəkillərinin iştirakı ilə açıq iclasda oxunur. Qərar tərəflər üçün məcburidir və apellyasiya mexanizmi yoxdur.[19]

Büdcəsi və rüsumlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

2007 və 2008-ci illər arasındakı büdcəsi 1.8 milyon avro idi.[20]

Daimi Arbitraj məhkəməsinin büdcəsi,üzvlərin təzminatlarından və arbitraj məhkəmələri yolu ilə əldə olunan gəlirlərdən ibarətdir. Ayrı-ayrı üzv dövlətlər tərəfindən ödəniləcək məbləğlərin bölüşdürülməsi Ümumdünya poçt ittifaqının istifadə etdiyi sistemə əsaslanır.[11]

Arbitraj tərəfləri, hakimlərin maaşı, qeydiyyatı və inzibati funksiyaları daxil olmaqla, məhkəmə baxışı üçün yaradılan arbitraj məhkəməsinin xərclərini ödəməlidirlər, ancaq təşkilatın xərcləri buna daxil deyil.[21][22] Arbitrajın xərcləri hər halda dəyişir və Daimi Arbitraj məhkəməsi ilə tərəfləri arasında ödəniş tənzimləmələri üzərində müzakirələr aparıla bilər.[23]

Fəaliyyət üçün sabit xərclər təyinetmə orqanı olaraq 3000 avrodur.[24]

İştirak

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sakit Okean Həllinə dair Konvensiyanın tərəfdarları,1899 (71 üzv dövlət) və 1907-ci illər konvensiyasının (101 üzv dövlət) üzv dövlətləri avtomatik olaraq Daimi Arbitraj məhkəməsinin tərəfdarlarıdırlar. 51 üzv hər iki konvensiyanın tərəfdarı olduğundan, Daimi Arbitraj məhkəməsinin: Birləşmiş Millətlər Təşkilatının 120 üzvü, həmçinin Kosovo və Fələstin də daxil olmaqla 122 üzvü var.[4]

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Daimi Arbitraj məhkəməsi beynəlxalq mübahisələrin həlli üçün ən qədim qurumdur. Təşkilat,1899-cu ildə, Beynəlxalq Mübahisələrin Sakit Okean Həllinə dair 1899-cu il Haaqa Konvensiyasının 20-29 maddələrinə əsasən ilk Haaqa Sülh Konfransı tərəfindən qurulmuşdur. İkinci Haaqa Sülh Konfransında, daha əvvəlki Konvensiya,yenidən işlənmişdir. Konfrans Rusiya çarı II Nikolayın təşəbbüsü ilə "bütün xalqlara həqiqi və davamlı sülhün faydalarını təmin etmək və hər şeydən əvvəl mövcud silahlanmanın mütərəqqi inkişafını məhdudlaşdırmaq məqsədi ilə ən obyektiv vasitələrini axtarmaq üçün" çağırıldı.[25]

Funksiyaları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Haaqa Daimi Arbitraj məhkəmələri,Arbitraj qurucu sənədlərinə (beynəlxalq mübahisələrinHəllinə dair Konvensiyalara) əsaslanan və ya ikitərəfli və çoxtərəfli müqavilələrə əsaslanan mübahisələrə dair yurisdiksiyaya malikdirlər. Baş katib ayrıca,arbitraj üçün təyinetmə orqanı rolunu oynayır.

Təyinetmə orqanı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Beynəlxalq Ticarət Komissiyası (ing. UNCITRAL arbitraj qaydalarına əsasən bir arbitraj üçün hakim təyin edilməsində problemlər ortaya çıxdıqda (məsələn, tərəflərdən biri hakimi təyin etməkdən imtina etdikdə və ya təyin edilmiş hakimlər üçüncü hakimin təyin edilməsi barədə razılığa gələ bilmədikdə),Daimi Arbitraj məhkəməsinin Baş katibindən təyinetmə orqanı kimi çıxış edə bilər. Bu seçim Baş katibin təyin olunduğu digər arbitraj razılaşmaları üçün də açıqdır.[26] 2011-2015-ci illər arasında,bu cür müraciətlərdən 257-si təqdim edilmişdir.

Haaqa Konvensiyasına əsaslanan dövlətlərarası arbitraj

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İki dövlət arasında arbitraj,Daimi Arbitraj məhkəməsi iki üzv dövləti Haaqa Daimi Arbitraj tribunalına arbitraj üçün mübahisə göndərməyə qərar verdikdə gedir. Məhkəmə heyəti 5 arbitrdən ibarətdir,onlardan ikisi arbitrajın tərəfləri tərəfindən seçilir (və biri müvafiq tərəfin vətəndaşı ola bilər). Dörd hakim beşincini və sədrlik edən hakimi seçir.[27]

BMT-nin Dəniz Hüququ Konvensiyasına əsaslanan dövlətlərarası arbitraj

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Dəniz Hüququ Konvensiyası (ing. UNCLOS),üzv dövlətlərin ya da dəniz hüdudları ilə bağlı seçim edə biləcəyi dəniz sərhədləri ilə əlaqədar mübahisələrin həlli mexanizmini təmin edir:

  1. Dəniz Qanunu üzrə Beynəlxalq Məhkəmə
  2. Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi
  3. arbitraj məhkəməsi ( VII əlavə,Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Dəniz Hüququ Konvensiyasına uyğun olaraq təşkil olunur)
  4. xüsusi arbitraj məhkəməsi ( VIII əlavəyə uyğun olaraq).

İki üzv dövlət fərqli mübahisələrin həlli tədbirlərini seçmişlərsə,üçüncü seçim istifadə edilməlidir.[28] Daimi Arbitraj məhkəməsi,2016-cı ilin avqust ayından etibarən BMT-nin Dəniz Hüququ Konvensiyasına[29] VII Əlavəyə əsasən dövlətlər tərəfindən başladılan 12 işi idarə etdi,beləliklə,bu Əlavə çərçivəsində başlanmış iş istisna olmaqla bütün işləri idarə etdi.[30]

İnvestor-dövlət investisiya mübahisələri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bir çox sərbəst ticarət razılaşmaları sözdə İnvestor-dövlət mübahisələrinin həlli (ing. ISDS ) bəndləri vasitəsilə arbitraj yolu ilə investorlar və dövlətlər arasında mübahisələri həll etmə mexanizmini təmin edir. Daimi Arbitraj məhkəməsi,arbitraj qaydalarından istifadə etməklə və ya arbitraj işinə dəstək verməklə hakimlər üçün səlahiyyətin təyin edilməsi kimi proseslərdə rol oynaya bilər.[31]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Secretary-General". PCA. 27 August 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 August 2016.
  2. ↑ "Services - PCA-CPA". 2016-06-22 tarixində arxivləşdirilib.
  3. ↑ "History". PCA. 27 August 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 August 2016.
  4. ↑ 1 2 3 "Contracting Parties". PCA. 20 July 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 August 2019.
  5. ↑ "United Nations stresses separation from Hague tribunal". 2016-07-16 tarixində arxivləşdirilib.
  6. ↑ "Intergovernmental Organizations". www.un.org. 2017-05-23 tarixində arxivləşdirilib.
  7. ↑ "ICJ Practical Information". International Court of Justice. 2016-08-08 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-12-23. Built between 1907 and 1913 for the Permanent Court of Arbitration thanks to a donation from Andrew Carnegie, a Scottish-born industrialist who made his fortune in the United States, the Peace Palace is situated in seven hectares of parkland in the heart of the city
  8. ↑ "Peace Palace Carnegie Foundation". Peace Palace. 2018-04-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-12-23. He made his donation under the condition that the Peace Palace would not only house the Permanent Court of Arbitration, but also a public legal library
  9. ↑ "Peace Palace Inhabitants of the Peace Palace". Peace Palace. Archived from the original on 2014-02-17.
  10. ↑ Shabtai Rosenne, "The Hague Peace Conferences of 1899 and 1907 and International Arbitration: Reports and Documents", T.M.C. Asser Press (2001), page xxi.
  11. ↑ 1 2 "Administrative Council". PCA. 27 August 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 July 2016.
  12. ↑ 1 2 Article 49
  13. ↑ "International Bureau". PCA. 27 August 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 August 2016.
  14. ↑ 1 2 "Members of the Court". PCA. 27 August 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 August 2016.
  15. ↑ "International Court of Justice". ICJ. 2016-07-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-07-14.
  16. ↑ "Arbitral court not a UN agency". 16 July 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 July 2016.
  17. ↑ "A/RES/48/3 29th plenary meeting 13 October 1993". United Nations General Assembly. 24 January 2006 tarixində arxivləşdirilib.
  18. ↑ "General Assembly of the United Nations - Observers". UN. 2017-06-16 tarixində arxivləşdirilib.
  19. ↑ Eyffinger, Arthur. The Peace Palace: residence for justice, domicile of learning. Carnegie. 1988. 136. ISBN 9066113316.
  20. ↑ "The Permanent Court of Arbitration". City of The Hague. November 2008. 14 September 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 July 2016.
  21. ↑ Art. 85 Convention for the Pacific Settlement of International Disputes (Hague I), October 18, 1907.
  22. ↑ "Schedule of Fees and Costs". PCA. 2018-05-12 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-07-27.
  23. ↑ "FAQ, PCA-CPA". 2016-08-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-07-14. The costs of arbitration vary from case to case. To promote maximum flexibility in each case, the PCA has no fixed fee schedule. The PCA assists the parties and tribunal in finding a fee arrangement that is most appropriate for the case.
  24. ↑ "Fees and costs | PCA-CPA". pca-cpa.org. 2022-05-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-12-12.
  25. ↑ Loukas A. Mistelis. Arbitration Rules-International Institutions-3rd Edition. Juris Publishing, Inc. 1 May 2010. səh. 300. ISBN 978-1-933833-56-9. 15 March 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 December 2020.
  26. ↑ "PCA Secretary-General as Appointing Authority". Permanent Court of Arbitration. 27 August 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 July 2016.
  27. ↑ "1907 The Hague Convention for the Pacific Settlement of International Disputes". 16 August 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 July 2016.
  28. ↑ United Nations Convention on the law of the sea (PDF) https://www.un.org/depts/los/convention_agreements/texts/unclos/unclos_e.pdf (#bare_url_missing_title). 9 November 2015 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 31 July 2016. article 287
  29. ↑ "Archived copy" (PDF). 2016-07-12 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-07-13.
  30. ↑ "United Nations Convention on the Law of the Sea". PCA. 27 August 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 July 2016.
  31. ↑ "INSTRUMENTS REFERRING TO THE PCA". PCA. 27 August 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 July 2016.

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Hudson, Manley O. Chapter 1. The Permanent Court of Arbitration // The Permanent Court of International Justice 1920-1942 (A Treatise). New York: The Macmillan Company. June 1943. 3–36 Sections 1–32. – The relevant chapter includes information about a number of cases referred to the Permanent Court of Arbitration.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]