JF-17 Thunder

JF-17 Thunder (urdu جے ایف-17 گرج) və ya FC-1 Xiaolong — yüngül çəkili, tək mühərrikli, çoxməqsədli dördüncü nəsil qırıcı-bombardmançı təyyarədir. Qırıcı Pakistanın "Pakistan Aeronautical Complex" (PAC) və Çinin "Chengdu Aircraft Corporation" (CAC) şirkətləri tərəfindən birgə istehsal olunur. JF-17 hava kəşfiyyatı aparmaq, yer hədəflərinə qarşı hücum və qarşı tərəfin hava hədəflərinin tutulması və ya məhv edilməsi məqsədləri ilə hazırlanmışdır. Təyyarənin adındakı "JF" abreviaturasının açılışı "Joint-Fighter" (Vahid Qırıcı), "Thunder" isə "İldırım" mənasını verir. Çində təyyarə "FC-1 Xiaolong" adı ilə tanınır. "FC" abreviaturasının açılışı "Fighter-China" (Çin Qırıcısı), "Xiaolong" isə "Qəddar Əjdaha" mənasını verir.

JF-17 Thunder/ FC-1 Xiaolong
Pakistan HHQ-nə məxsus JF-17 Thunder Nanqa Parbat dağlıq ərazisində (8.107 metr).
Pakistan HHQ-nə məxsus JF-17 Thunder Nanqa Parbat dağlıq ərazisində (8.107 metr).
Tipi Çoxməqsədli qırıcı
İstehsalçı

Çin ÇXR

Pakistan Pakistan
Baş konstruktor Yanq Vey[1]
Dizayner CAC, PAC, MiQ (məsləhətçi qismində)
İlk uçuş 25 avqust 2003
İstismara verilmə tarixi 12 may 2007
Status İstismarı davam edir
İstismarçılar Pakistan Hərbi Hava Qüvvələri,
Myanma Hərbi Hava Qüvvələri,
Nigeriya Hərbi Hava Qüvvələri,
Azərbaycan Hərbi Hava Qüvvələri
İstehsal ili Çində: 2007-ci il iyun – davam edir
Pakistanda: 2008-ci il yanvar – davam edir
Buraxılış sayı 86+[2]
Hazırlanma dəyəri 500 milyon dollar $
Vahidinin qiyməti Blok 1: 15–20 milyon ABŞ dolları (təxminən)[3]
Blok 2: 20–25 milyon ABŞ dolları [4]
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

JF-17 döyüş təyyarəsi müxtəlif növ hava-hava və hava-yer tipli raketlər, həmçinin 23 mm çaplı QŞ-23–2 avtomatik topu ilə silahlanmışdır. Maksimum sürəti 1.6 maxa bərabər olan Guizhou WS-13 və ya Rusiya istehsalı RD-93 mühərriki ilə təchiz olunub.[5] Bu təyyarələrin yaxın müddət ərzində Pakistan Hərbi Hava Qüvvələrinin "onurğa sütunu" olacağı və uçuş göstəriciləri təxminən eyni olan, lakin texniki xidməti təqribən iki dəfə baha başa gələn F-16 qırıcılarını da əvəzləyəcəyi gözlənilir.[6] Pakistan HHQ ilk JF-17 eskadrilyasını 2010-cu ilin fevral ayında silahlanmaya qəbul etmişdir.[7] 2016-cı ilə olan məlumata görə Pakistan hər il özü üçün 25 ədəd JF-17 istehsal edir.[8] 2016-cı ilin dekabr ayına olan məlumata görə isə Pakistan Aeronautical Complex şirkəti ölkə ərazisində Blok 1 növü üzrə 70[9], Blok 2 növü üzrə isə 33 qırıcının istehsalını tamamlayaraq orduya təhvil vermişdir.[10]

2017-ci ildən etibarən həm döyüş əməliyyatları, həm də təlim məqsədilə istifadə olunacaq iki oturacaqlı JF-17B variantının Pakistan Hərbi Hava Qüvvələrinə təhvil veriləcəyi gözlənilir.[11][12] Bununla belə, hal-hazırda texnoloji cəhətdən daha da inkişaf etdirilmiş Blok 3 variantının sınaqlarının davam etdirildiyi açıqlanmışdır. Blok 3 variantının sahib olduğu KLJ-7A radarı eyni anda 15 hədəfi izləmək imkanına malikdir.[13]

JF-17 Thunder silahlanmaya qəbul olunduğu 2011-ci ildən etibarən ümumilikdə 19,000 saat əməliyyat uçuşu həyata keçirib.[14] Pakistan HHQ bu qırıcılardan istifadə edərək Vəziristan bölgəsində terrorçuların mövqelərini həm idarəolunan, həm də idarə olunmayan aviabombalar vasitəsilə bombardman etmişdir.[15]

Variantları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Prototipləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Prototip mərhələsində 2 fərqli konfiqurasiya test olunub. İlk konfiqurasiyaya 3 prototip təyyarə daxil idi (PT-01, PT-02, PT-03). Növbəti üç prototip olan PT-04, PT-05 və PT-06 isə ikinci növ konfiqurasiyaya daxil idi. Avionika və silah testləri üçün PT-04 əsas götürülüb. PT-01 ilk uçuşunu 2003-cü ilin avqustunda, PT-03 isə 2004-cü ilin aprelində həyata keçirib. PT-04 ilk uçuşunu 10 may 2006-cı ildə yerinə yetirib.

İstehsal variantları

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • JF-17 Blok 1: İstehsalı 2006-cı ilin iyun ayında Çində başlanıb, 18 dekabr 2013-cü ildə tamamlanıb. Təyyarələrin 58%-i (təqribən 50 ədəd) Pakistanda istehsal olunub.[16] Qiyməti 15 milyon ABŞ dollarıdır.
  • JF-17 Blok 2: İstehsalı 18 dekabr 2013-cü ildə başlanıb.[17] Bu qırıcılar havada olarkən yanacaqdoldurma qabiliyyətinə, inkişaf etmiş avionikaya, artırılmış yük daşıma qabiliyyətinə və radioelektron mübarizə vasitələrinə sahibdir. Qiyməti 25 milyon ABŞ dollarıdır.[18] Pakistan HHQ-nə hər il 16 ədəddən çox Blok 2 təhvil veriləcək. Yerli mediyanın məlumatına əsasən, 2015-ci ilin dekabrında 16-cı Blok 2 orduya təhvil verilib ki, bu da 4-cü JF-17 eskadrilyasının tamamlanması ilə nəticələnib.
  • JF-17 Blok 3: Dəbilqədə quraşdırılmış ekran və görünüş sistemi (HMD/S), daha inkişaf etmiş avionika, AESA radar, yeni mühərrik, iki oturacaqlı pilot kabinəsi kimi bir çox yeni funksiyalara malikdir.[19][20] Sürətinin Mach 2.0+ olacağı gözlənilir. Pakistan HHQ rəsmiləri bu təyyarəni "4+ nəsil" təyyarə adlandırıb. Təsdiqlənməmiş mediya məlumatlarına əsasən bu variantın 2019-cu ilin əvvəlindən etibarən Pakistan HHQ-də silahlanmaya daxil ediləcəyi gözlənilir.[21] 2016-cı ilin sentyabr ayına olan məlumata görə JF-17 "Thunder" Blok III döyüş təyyarəsinin dizayn işləri artıq başa çatmışdır.[22][23] 2019-cu ildə JF-17-nin ilk dəfə real döyüşdə istifadəsindən cəmi iki həftə keçdikdən sonra onun "Blok 3" versiyasının təkmilləşdirilməsi və istehsalı ilə bağlı çalışmalar başladılıb. 2020-ci ilin dekabr ayında "Blok 3" versiyasının seriya istehsalının başlandığı elan edilib. Ekspertlərin əksəriyyəti reaktiv qırıcının bu variantını 4,5 nəsil kateqoriyasına aid edirlər.[24] Yeni versiyada təyyarənin informasiya müharibəsi imkanları və silahları gücləndiriləcək, həmçinin aktiv elektron skan radarından istifadə ediləcəyi güman edilir. Bu sistem döyüş zamanı daha çox informasiya toplamaqla, təyyarənin daha uzaq məsafəyə nəzarət etməsi və eyni zamanda çoxsaylı hədəfə hücum etməsinə imkan verəcək. Yenilənmədən sonra JF-17 "Blok 3"ün F-16-ların təkmilləşdirilmiş versiyaları ilə uzlaşa biləcəyi bildirilir.[1]
  • JF-17B: İki oturacaqlı variantın 2017-ci ildə orduya daxil olacağı gözlənilir.[25]

Taktiki-texniki xüsusiyyətləri (Blok-2)

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ümumi xüsusiyyətləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Ekipaj: 1 nəfər
  • Uzunluğu: 14.93 m
  • Hündürlüyü: 4.72 m
  • Qanad sahəsi: 24.4 m²
  • Boş çəki: 6,586 kq
  • Faydalı yüklənmə: 4,325 kq
  • Maksimum uçuş çəkisi: 13,494 kq
  • Manevr qabiliyyəti: +8.5g / −3g
  • Daxili yanacaq tutumu: 2,329 kq
  • Güc təminatçısı: 1 × Klimov RD-93 "afterburner" sistemli turbofan reaktiv mühərrik

Uçuş keyfiyyətləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Maksimum sürət: 1.8 max (2205 km/s)
  • Birbaşa uçuş məsafəsi: 2037 km
  • Uçuş tavanı: 16,916 m
  • Çəkmə gücünün çəkiyə nisbəti: 0.95[26]

Avionikaları

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • KLJ-7 V2 radarı[27]
  • ALR-400 (Blok-1), ALR-67 (Blok-2) Radar xəbərdarlıq qəbuledicisi (RWR)
  • Indra ALQ-500P Elektron Əks-tədbirlər üçün (ECM)
  • İnfraqırmızı və Ultrabənövşəyi Şüalanma Əsaslı Raket Yaxınlaşması Xəbərdarlıq Sistemi (MAWS)
  • Link-17 Taktiki Datalink Sistemi
  • ASELPOD EO/IR elektro-optik kəşfiyyat, nəzarət və hədəfləmə sistemi[28][29]
  • KG300G radioelektron mübarizə sistemi[30]
  • KG600 Airborne Self-Protection Jamming Pod (blok-2)
  • İrəli baxan IRST podu
  • WMD-7 Gündüz/Gecə işarələmə podu
  • KZ900 Elektron kəşfiyyat podu.
  • Blue Sky naviqasiya podu (Aşağı hündürlükdə naviqasiya və hücum üçün).

Blok 3 versiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

JF −17 "Thunder" Blok 3 versiyası 3 ton yüklə 100 km məsafədə hədəfləri məhv etmək qabiliyyətindədir. JF-17 qırıcısı əsasən hava məkanını qorumaq və səmada üstünlüyü əldə saxlamaq üçün yaradılıb. JF-17 ailəsinin ən üstün cəhəti isə universal MIL-STD-1670 silah idarəetmə sisteminə malik olmasıdır. Qırıcı həm NATO, həm Rusiya, həm də Çin istehsalı olan sursatların istifadəsinə imkan verir. Təyyarənin silahlanmasına 70–100 km mənzilə malik idarəolunan raketlər, infraqırmızı başlıqlı yaxın mənzilli raketlər, hava-yer tipli raketlər, hava-hava tipli raketlər, radiolokasiya sistemlərinə qarşı raketlər, lazerlə idarə olunan raketlər, proqramlaşdırılan kaset bombaları, nüfuzedici bombalar, ümumi məqsədli bombalar, təlim bombaları daxil ola bilər. "Blok 3" konfiqurasiyasının mühüm xüsusiyyəti onda "Active Electronically Scaned Array" (AESA) radar sisteminin quraşdırılmasıdır. Bu isə onu rəqibin hava hücumundan müdafiə sistemləri üçün praktiki olaraq əlçatmaz edir. AESA radarına əlavə olaraq, təyyarənin bu versiyası dəbilqədə quraşdırılan displey və nişangahla (MHD/S) təchiz edilib, bu isə təyyarənin idarəetməsi və hava döyüşünün aparılmasını xeyli asanlaşdırır. Təyyarənin quyruğunda yerləşdirilən REM kompleksi sayəsində düşmən radarlarının təyyarəni gürüntüləməsinə maneələr törədir, eyni zamanda yaxınlaşan raketlərin istiqamətini və mümkün zərbə zamanını hesablayaraq pilotu xəbərdar edir. Pilot raketi dəbilqədəki displeydən izləyir və mümkün əks tədbirləri (tələlər, saxta fişənglərin buraxılması, mühərrikin söndürülməsi və ya manevr edərək yayınma) həyata keçirir.[31]

İstifadə edən ölkələr

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İnsident və qəzalar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • 14 noyabr 2011-ci ildə, bir ədəd JF-17 "Thunder" Pakistan ərazisində Mullan Mənsur dağlıq ərazisində qəzaya uğrayıb və nəticədə pilot, eskadrilya komandiri Muhammad Hussain həlak olmuşdur.
  • 27 sentyabr 2016-cı ildə, Pakistanın Kəraçi şəhərində yerləşən Masroor avia bazasından havalanan bir ədəd JF-17 "Thunder" qırıcısı gündəlik təlimlər zamanı Ərəb dənizinə düşmüşdür.

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 JF-17 "Block 3" versiyası üzərində çalışmalar aparılır [ölü keçid]
  2. ↑ "16 new JF-17 Thunder jets added to PAF 14-Squadron". The Express Tribune. 16 fevral 2017. 2017-02-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 fevral 2018.
  3. ↑ "Chengdu FC-1/JF-17 Thunder". 2012-02-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-02-09.
  4. ↑ "JF-17 Thunder". 2012-02-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-02-09.
  5. ↑ "Paris Air Show 2015: JF-17 fighter flying with indigenous Chinese turbofan". Jane’s. 2016-01-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 fevral 2018.
  6. ↑ "China's Expert Fighter Designer Knows Jets, Avoids America's Mistakes". International Relations and Security Network (ISN). 2015-10-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 fevral 2018.
  7. ↑ "Pakistan meets JF-17 production target". Express Tribune. 29 dekabr 2015. 2017-05-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 fevral 2018.
  8. ↑ Khan, Bilal. "JF-17 Block-2 and Block-3 Details Confirmed". quwa.org. 17 oktyabr 2015. 2016-02-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 fevral 2018.
  9. ↑ "PAF No.14 'Tail choppers' Squadron re-equipped with JF-17 Thunder jets". Dawn (newspaper). 16 fevral 2017. 2017-02-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 fevral 2018.
  10. ↑ Khan, Bilal. "JF-17 Block-II production crosses 30 planes". quwa.org. 15 yanvar 2017. 2017-05-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 fevral 2018.
  11. ↑ "Pakistan, China jointly launch production of JF-17B fighter jets". The Indian Express. 28 aprel 2016. 1 May 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 May 2016.
  12. ↑ Mateen Haider. "PAF eyes induction of JF-17B fighter jet by April 2017". dawn.com. 2016-05-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 fevral 2018.
  13. ↑ Khan, Bilal. "KLJ-7A: Proposed AESA Radar for the JF-17 Block-III". quwa.org. 31 oktyabr 2016. 2017-05-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 fevral 2018.
  14. ↑ Gady, Franz-Stefan. "Two-Seat Variant of China-Pakistan JF-17 Fighter Jet to Fly in 2016". The Diplomat. 3 may 2016. 9 March 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 fevral 2018.
  15. ↑ "Fighter jets bomb militant hideouts in North Waziristan after Taliban attacks". Express Tribune. 21 yanvar 2014. 2017-08-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 fevral 2018.
  16. ↑ Allport, Dave; Warnes, Alan. "JF-17 Thunders in First Public Static Display". Air Forces Monthly (269). September 2010: 8.
  17. ↑ "Block 2 JF-17 makes first flight ahead of Block 3 improvements". janes.com. 2016-01-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 oktyabr 2017.
  18. ↑ Rehmat, Adnan, "Sky Wars: Pakistan, India and China", Dawn, 24 may 2011, 14 July 2014 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 21 October 2017
  19. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2016-11-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-10-21.
  20. ↑ Warnes, Alan. "Rolling Thunder". Asian Military Review. 1 fevral 2017. 2017-02-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 oktyabr 2017.
  21. ↑ "PAF To Induct JF-17 Block III By 2016". Daily Capital. 16 iyun 2015. 17 iyun 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 dekabr 2018.
  22. ↑ "The JF-17 Block-2 and Block-3 Details Confirmed". 2016-02-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-02-15.
  23. ↑ "The JF-17 III: Major Changes Ahead on JF-17 Block-3". 2016-02-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-12-09.
  24. ↑ "Pakistan enters mass production of the most advanced JF-17 – Block III". 2023-07-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-01-03.
  25. ↑ "Pakistan, China To Introduce Two-Seater Xiaolong Fighter At Paris Show 2015". defenseworld.net. 2016-02-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 oktyabr 2017.
  26. ↑ "Pakistan Aeronautical Complex Kamra – JF-17 Thunder Aircraft". pac.org.pk. 2014-06-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 fevral 2018.
  27. ↑ Mader, Georg. "Pakistan Air Force discusses the JF-17 Thunder". internationalfighter.iqpc.co.uk. 2021-10-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 fevral 2018.
  28. ↑ "JF-17 "Thunder" təyyarələri ASELPOD hədəfləmə sistemi ilə təchiz ediləcək". azeridefence.com. 30 noyabr 2016. 2018-02-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 fevral 2018.
  29. ↑ "Turkey's Aselsan to supply targeting pods for Pakistan's JF-17 fighters, says report". janes.com. 31 may 2017. 17 May 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 fevral 2018.
  30. ↑ Mader, Georg. "INTERVIEW: Thunder over the Desert". AirForces Monthly (311). 2014: 62–66.
  31. ↑ "Azərbaycan Pakistandan JF-17-lərin hansı modelini alacaq? – ANALİZ (FOTOLAR)". 2019-06-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-06-04.
  32. ↑ https://azertag.az/xeber/prezident_ilham_eliyeve_choxmeqsedli_jf_17c_teyyareleri_teqdim_olunub__yenilenib-3196842
  33. ↑ "JF-17C (Block-III) çoxməqsədli döyüş təyyarələri Azərbaycan HHQ-nin arsenalına daxil olub". turan.az (az.). 2024-09-25. 2024-09-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-10-30.
  34. ↑ "Azerbaycan JF-17 Thunder Savaş Uçağı İçin Pakistan İle Anlaşma İmzaladı! - ULU Savunma" (türk). 2024-02-23. İstifadə tarixi: 2024-10-30.
  35. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2017-02-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-05-01.
  36. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2016-11-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-05-01.
  37. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2017-05-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-05-01.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Vikianbarda JF-17 Thunder ilə əlaqəli mediafayllar var.