Karbon monoksid
Karbon monoksid və ya dəm qazı bir karbon və bir oksigen atomundan ibarət qeyri-üzvi molekulun adıdır. Karbon oksidində karbon və oksigen arasında üçqat rabitə var. Molekulyar formulu: CO. Molekulyar çəkisi: M: 28,01 q/mol.
| Karbon monoksid | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ümumi | |
| Kimyəvi formulu | CO[1] |
| Molyar kütlə | 0 kq |
| Fiziki xassələri | |
| Sıxlıq | 0,00125 q/sm³ |
| Termik xüsusiyyətlər | |
| Ərimə nöqtəsi | −337 ± 1 ℉[2], −205 °C[3] |
| Qaynama nöqtəsi | −313 ± 1 ℉[2], −191,5 °C[3] |
| Buxarın təzyiqi | 35 ± 1 atm[2] |
| Təsnifatı | |
| CAS-da qeyd. nöm. | 630-08-0 |
| PubChem | 281 |
| RTECS | FG3500000 |
| ChEBI | 17245 |
| BMT nömrəsi | 1016 |
| ChemSpider | 275 |
Rəngsiz, qoxusuz, dadsız qazdır. Bəzən göründüyü kimi sobalarda mavi alovla yanır. Çox güclü zəhərdir. Nəfəs alınan havada onun konsentrasiyası artarsa, qana keçir və O2 ilə müqayisədə oksigenin daşındığı hemoqlobinə daha asan bağlanır. Başqa sözlə, bütün karbon monoksidlər tükənmədən O2 bağlana bilməz. Bu baxımdan oksihemoqlobin əmələ gələ bilmir və qanda karboksihemoqlobin artır, oksigen toxumalara daşına bilmir və hüceyrə ölümü baş verir. Karbon monoksid qan hemoqlobininin mərkəzi atomu olan dəmirə bağlanaraq ölümə səbəb olur. İntoksikasiyaya, yəni zəhərlənmə ehtimallarına baş ağrısı, görmə pozğunluğu, yuxululuq, zehni çaşqınlıq və koma daxildir. Mühakimə qabiliyyəti pozulur və intuisiya itir. Nəticədə daimi beyin zədələnməsi baş verə bilər. Həmçinin nevrasteniya və depressiya müşahidə edilə bilər. Əhəmiyyətli sağalma prosesi, oksigen çatışmazlığından sonra ikinci sırada gələn ensefalopatiya ilə müşayiət oluna bilər. Üzvi psixozlar aylarla davam edə bilər, lakin onların sonu nisbətən yaxşı başa çatır. Onun müalicəsi təzyiq altında oksigen tənəffüsü olan hiperbarik oksigen terapiyasıdır. Sənayedə generator qazı, su qazı, qüvvətləndirmə qazı və kömür qazında da istifadə olunur. Yanacaq növü kimi də istifadə olunur. Həmçinin ona siqaretlərində tərkibində rast gəlinir.
Molekul quruluşu
[redaktə | mənbəni redaktə et]CO molekulu azot molekulu N2 kimi üçlü bağa malikdir. Bu molekullar quruluşca oxşar olduğundan (izoelektronik, diatomik, yaxın molyar kütləyə malikdir), xassələri də oxşardır - çox aşağı ərimə və qaynama temperaturları, standart entropiyanın yaxın qiymətləri və s.
Valentlik əlaqələri metodu çərçivəsində CO molekulunun quruluşunu :C≡O: düsturu ilə təsvir etmək olar.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ carbon monoxide (ing.).
- ↑ 1 2 3 http://www.cdc.gov/niosh/npg/npgd0105.html.
- ↑ 1 2 David R. Lide, Jr. Basic laboratory and industrial chemicals (ing.): A CRC quick reference handbook. CRC Press, 1993. ISBN 978-0-8493-4498-5