Kidispey Daqbaeviç Çoodu (rus. Кидиспей Дагбаевич Чооду; 5 may 1908, Tes-Xem rayonu[d] – 17 dekabr 1946, Kızıl, Tuva Muxtar Vilayəti[d]) — aviasiya öncüsü, uçuş təlimatçısı və ilk Tuva pilotu idi.
| Kidispey Çoodu | |
|---|---|
| Doğum tarixi | 5 may 1908 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 17 dekabr 1946 (38 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | vərəm |
Çoodu, 5 May 1918-ci ildə, hazırda Rusiya Federasiyasının Tuva Respublikasında yerləşən Tes-Xemskidə maldar ailəsində anadan olub. 1928-1930-cu illərdə Qızıl Orduda xidmət etdikdən sonra katib işləyir. Tuva Xalq Respublikası regional aviasiyanın inkişafına kömək istəməsindən sonra, Moskva, Orenburq Hərbi Aviasiya Pilotlar Məktəbinə hərbi təcrübəsi və rus dilini bilən iki Tuvalını qəbul etdi - Kidispey Çoodu və Lapşin Oyun. Məktəbə gəldikdən sonra diqqətləri cəlb etməmək üçün təlimlərdə istifadə etmələri üçün rus adları verildi və baş leytenant rütbəsi ilə təhsili başa vurduqdan sonra Tuvaya qayıtdılar. Qızılda bir hava limanı tikmək və SSRİ-dən təyyarə almaq qərarından sonra Çoodu, 6 iyul 1938-ci ildə SSRİ-də Abakandan Tuvaya yeni təyyarədən birini gətirdi və bölgədəki çətin naviqasiya şərtlərinə və aviasiya infrastrukturunun olmamasına baxmayaraq tayqaya təhlükəsiz enməyi bacardı. Tuvaya ilk dəfə bir təyyarə enmişdi və bu tarixi enişin baş veridiyi ərazi respublika rəhbərlərinin ziyarət etdikləri yer oldu, bəziləri təyyarələrə mindi. Daha sonra Çoodu, Qızıl Aeroport hava limanının inkişafına qatıldı, hava limanını idarə etmək və mexaniki, texniki işçilər və dispetçerlər də daxil olmaqla xidmət göstərmək üçün əlavə olaraq bir pist inşa etmək üçün kifayət qədər ideal bir yer axtarırdı. SSRİ daha sonra Tuvanın əsas yaşayış məntəqələrində radio stansiyaları quraşdıraraq hava limanının inşasına kömək etmək üçün daha çox avadanlıq təmin etməyə razı oldu. Lakin, pilotların çatışmazlığı səbəbi ilə,pilotların II Dünya Müharibəsinin Şərq Cəbhəsində uçmağa davam etməsi fikrindən daşındı. Çoodu, Alman istilasından sonra da cəbhəyə göndərilmək üçün müraciət etdi, lakin rədd edildi və yeni pilot yetişdirmək və Tuva aviasiya inkişafına kömək etmək işinin daha vacib olduğunu söylədi. 1943-cü ildə mayor rütbəsinə yüksəlsə də, sonradan karyerası irəliləmədi: ömrünün son üç ili ərzində vərəm xəstəliyindən əziyyət çəkdi, 1946-cı ildə ölmədən öncə tez-tez xəstəxanada yatdı. Həyat yoldaşı Çatkarın yanında dəfn edildi. O, telefon operatoru idi və ondan bir neçə ay əvvəl ölmüşdü. 2018-ci ildə Qızıl hava limanına Çoodunun şərəfinə bir abidə inşa edildi. [1][2][3]