Kiməklər

Yemek çöllərində olan İrtış çayı.

Kiməklər və ya Yeməklər, (Çincə: 基马克 veya 基馬克, jīmǎkè) — İrtış çayı sahilləri və Altay dağları arasında VIII əsrdə müxtəlif boylarla birlikdə ittifaq dövləti içində yaşamış türk boyu. VIII əsrdə müstəqil olmuş, X əsrdə kitanların hücumundan sonra Ural dağlarının cənubuna köç etmişlər. XI əsrdə Asiyanın şərqindən qərbinə davamlı köç etdiklərinə görə boy birliyinə əsaslanan quruluşları dağılmışdır. Birlikləri dağılandan sonra qıpçaqlara tabe olmuşlar.

Bu zamana qədər, Kiməklərin monqol əsilli olduğu əsas götürülürdü. Aparılan araşdırmalar sonucu Kiməklərin də Türk kökenli olduğu sonucuna gəlindi. Qıpçaqların Kiməklərin davamı olduğu bilinir.

Kiməklər işk, lanikaz, əclad, eymur, bayandur, tatar, qıpçaq tayfalarına ayrılırdılar.[1].

Orta çağa bağlı Çin coğrafyacılardan Yemək (Kimək), ayrıca Chumuhun və Üeban (Yūēban) kimi etnik grupların kim olduqları bilinmirdi, Ərəb və Fars coğrafyacıları; bütün bu adların Yemək (Kimək) boyu olduğunu yazmışdılar.[2]. Uyğur dönəmində, Çu boylarının içində əsas boyu olan Yeməkləri (Kimək) Ərəb və Fars qaynaqlarından tanınmışdılar.[3] Yemək boy adından erken İslâm qaynaqları da bəhs etmekdədir. Yemək əsilli kimsəler Abbasi xəlifəsinin gulâmları (memlük) arasında vardılar.[4]

Mahmud Qaşqarlı , Divan-ı Lügati't-Türkdə;

"Rûm ölkəsinə ən yaxın olan boy Beçenekdir; sonra Kıpçak, Oğuz, Yemek, Başgırt, Basmıl, Kay(Kayı), Yabaku, Tatar, Kırkız (Kırgız) gelir. Kırgızlar Çin ülkesine yakındırlar.".[5] tüm Türk boy ve oymakların yaşam alanları tanımlanır.

Ayrıca;

"Çomul boyunun kendilerinden bulunduğu çöl halkı ayrı bir dile sahiptir, Türkçeyi iyi bilirler. Kay, Yabaku, Tatar, Basmıl boyları da böyledir. Her boyun ayrı bir ağzı vardır; bununla beraber Türkçeyi de iyi konuşurlar. Kırgız, Kıpçak, Oğuz, Toxsı (Tukhs)[6], Yağma, Çiğil, Uğrak, Çaruk boylarının öztürkçe olarak yalnız bir dilleri vardır. Yemeklerle Başgırtların dilleri bunlara yakındır. .... Dillerin en yeğnisi Oğuzların, en doğrusu da Toxsi ile Yağmaların dilidir."[7]

"آرتِس Ertiş" "Yemek" kırlarında bulunan bir ırmağın adı........"[8] ve ".... Bunun gibi Çiğiller ve başqa Türklerce ﺫ‎ (Dhāl) olarak söylenen bu harfi "Rus" ve "Rum" ülkelerine kadar uzanan Bulgar, Suvar, Yemek, Kıfçak boyları, hep birden (ز z ) olarak söylerler. Öbür Türkler "ayak"a "اَذَق adhak ", bunlar "اَزَق azak " derler."[9] gibi Türk boy ve oymakların dilleri hakkında bilgi verilir.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Статья Кимаки — народ Ураанхай-Саха? Arxivləşdirilib 2012-03-28 at the Wayback Machine на сайте kyrgyz.ru
  2. ↑ "Qumilev, L.N. "Ancient Turks", Moscow, Science, 1967, Ch.27". 2008-05-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-01-12.
  3. ↑ S.A. Pletneva, "Kipchaks", sayfa 26.
  4. ↑ P. Golden, "Kıpçak Kabileleri Üzerine Notlar: Kimek ve Yemekler", Türkler, Cilt II, səhifə 762.
  5. ↑ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't – Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 28.
  6. ↑ http://www.kroraina.com/hudud/index.html Arxivləşdirilib 2008-12-07 at the Wayback Machine Hudud al-'Alam, The Regions of the World.
  7. ↑ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't – Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 30.
  8. ↑ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't – Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 97.
  9. ↑ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't – Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 32.

Mənbə

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't – Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]