LSD
Lizergin turşusu dietilamidi (LSD və ya lisergid) – halüsinogen təsirə malik psixoaktiv maddədir. LSD güclü halusinojen təsirə malikdir və kiçik dozalarda belə təsiri hiss olunur. İlk dəfə 1938-ci ildə İsveçrə kimyaçısı Albert Hofman tərəfindən sintez edilmişdir. LSD tibbdə psixi pozğunluqların müalicəsində istifadə edilmiş, lakin sonradan onun istifadəsi qadağan edilmişdir.[1][2][3]
| Lizergin turşusu dietilamidi | |
|---|---|
 | |
 | |
 | |
| Ümumi | |
| Sistematik adı | (6aR,9R)-N,N-dietil-7-metil-4,6,6a,7,8,9-hexahidroindolo-[4,3-fg]xinolin-9-karboksamid |
| Qısaldılmış adı | LSD |
| Ənənəvi adı | Lizergin turşusu dietilamidi |
| Kimyəvi formulu | C20H25N3O |
| Empirik formulu | C20H25N3O |
| Nisbi mol. kütl. | 323.43 q/mol а. k. v. |
| Molyar kütlə | 323.43 q/mol q/mol |
| Fiziki xassələri | |
| Aqreqat halı (n.ş.) | Qatı |
| Sıxlıq | 1.2 q/cm³ (təxmini) q/sm³ |
| Möhkəmlik | Kristallik qatı maddə |
| Termik xüsusiyyətlər | |
| Ərimə nöqtəsi | 80-85 °C °S |
| Qaynama nöqtəsi | Parçalanır °S |
| Parçalanma temperaturu | 175 °C °S |
| Kimyəvi xassələri | |
| Suda həllolma | Suda və spirtdə yaxşı həll olur q/100 ml |
| Quruluşu | |
| Kristallik quruluşu | Monoklinik |
| Təsnifatı | |
| CAS-da qeyd. nöm. | 50-37-3 |
| PubChem | 5761 |
| EINECS-də qeyd. nöm. | 200-007-1 |
| SMILES | CC(C)N(CC)C12C3C(C(=O)N4CCCCC4)C4=CC=CC=C43N(C)C1CC2 |
| BS-də qeydiyyat nömrəsi | 200-007-1 |
| RTECS | QL5075000 |
| ChEBI | 6605 |
| ChemSpider | 5558 |
| Toksikologiya | |
| LD50 | 16.5 mq/kq (siçovullar, oral) mq/kq |
| Zəhərliliyi | Güclü halüsinogen təsir, psixotik reaksiyalar, flashbacklər |
Tarixi
[redaktə | mənbəni redaktə et]LSD ilk dəfə 1938-ci ildə İsveçrənin Bazel şəhərində yerləşən "Sandoz" şirkətinin laboratoriyasında Albert Hofman tərəfindən çovdar sporlarından sintez edilmişdir. Hofman bu maddənin güclü halüsinogen təsirə malik olduğunu təsadüfən özü üzərində sınaqdan keçirərkən kəşf etmişdir. 1943-cü ilin 19 aprel tarixində Hofman qəsdən 250 mikroqram LSD qəbul etmiş və bununla da ilk dəfə planlı şəkildə LSD təcrübəsi aparılmışdır. Hofman bu təcrübə zamanı velosipedlə evə qayıdarkən güclü halüsinasiyalar yaşamışdır. Bu hadisə tarixə "Velosiped Günü" kimi düşmüşdür. 1947-ci ildə "Sandoz" şirkəti LSD-ni "Delysid" ticarət adı ilə psixoterapiya və psixiatriyada istifadə üçün buraxmışdır. LSD əsasən şizofreniya, depressiya, nevrotik pozğunluqlar və alkoqolizmin müalicəsində istifadə olunurdu. 1960-cı illərdə LSD geniş yayılmış və populyar mədəniyyətin bir hissəsinə çevrilmişdir. Lakin LSD-nin qeyri-qanuni istifadəsi və onunla bağlı bəzi mənfi hallar onun qadağan edilməsinə səbəb olmuşdur. 1966-cı ildə ABŞ-da LSD qadağan edilmiş, 1971-ci ildə isə BMT tərəfindən nəzarət edilən maddələr siyahısına daxil edilmişdir.
Kimyəvi xassələri
[redaktə | mənbəni redaktə et]LSD rəngsiz, iysiz və dadsız kristallik maddədir. Suda və spirtdə yaxşı həll olur. Kimyəvi formulu C20H25N3O-dur. LSD molekulu indolol qrupundan ibarətdir və lizergin turşusunun törəməsidir.
Farmakologiyası
[redaktə | mənbəni redaktə et]LSD serotonin reseptorlarına təsir göstərərək halüsinogen təsir göstərir. LSD-nin təsiri 30-60 dəqiqə ərzində başlayır və 6-12 saat davam edir. LSD-nin təsiri altında olan şəxs ətraf aləmi qeyri-adi şəkildə qavrayır, rənglər daha parlaq görünür, səslər daha aydın eşidilir, zaman və məkan anlayışı dəyişir. LSD həmçinin güclü emosional təcrübələrə səbəb ola bilər.
İstifadəsi
[redaktə | mənbəni redaktə et]LSD əsasən oral yolla qəbul edilir. LSD-ni hopdurmuş kağız parçaları və ya jelatin kapsullar şəklində qəbul etmək mümkündür. LSD-nin təsiri dozanın miqdarından və şəxsin fərdi xüsusiyyətlərindən asılıdır. Kiçik dozalarda (25-50 mikroqram) LSD yüngül eyforiya, rahatlama və yaradıcılıq hissi yaradır. Orta dozalarda (50-150 mikroqram) LSD daha güclü halüsinasiyalara, zaman və məkan anlayışının dəyişməsinə səbəb olur. Yüksək dozalarda (150 mikroqramdan çox) LSD dərin mistik təcrübələrə, özünüdərketmə və kainatla birləşmə hissinə səbəb ola bilər.
Təsirləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]LSD-nin təsirləri olduqca fərdi və gözlənilməzdir. Bəzi insanlar üçün LSD təcrübəsi xoş və hətta dəyişdirici ola bilər, bəziləri üçün isə olduqca xoşagəlməz və hətta travmatik ola bilər. LSD-nin ən çox görülən təsirləri bunlardır:
- Vizual halüsinasiyalar: rənglərin parlaqlaşması, cisimlərin formasının dəyişməsi, hərəkət edən naxışların və fraktalların görünməsi.
- Eşitmə halüsinasiyaları: səslərin daha aydın və dərin eşidilməsi, musiqinin daha emosional təsir bağışlaması.
- Duyğu halüsinasiyaları: toxunma, dad və qoxu hisslərinin güclənməsi və ya dəyişməsi.
- Zaman və məkan anlayışının dəyişməsi: zamanın yavaşlaması və ya sürətlənməsi, məsafələrin uzanması və ya qısalması, cisimlərin ölçüsünün dəyişməsi.
- Emosional dəyişikliklər: eyforiya, xoşbəxtlik, həyəcan, qorxu, narahatlıq, depressiya, panika.
- Düşüncə proseslərinin dəyişməsi: yaradıcılığın artması, yeni ideyaların və assosiasiyaların yaranması, düşüncələrin qarmaqarışıq və məntiqsiz olması.
- Şəxsiyyətin dəyişməsi: özünüdərketmə, kainatla birləşmə hissi, özünü başqa bir şəxs kimi hiss etmə.
Riskləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]LSD-nin istifadəsi bir sıra risklərlə bağlıdır:
- "Pis trip" (xoşagəlməz təcrübə): LSD təcrübəsi zamanı qorxu, narahatlıq, panika və ya digər mənfi emosiyaların yaşanması.
- Psixotik reaksiyalar: LSD təcrübəsi zamanı və ya sonrasında psixotik simptomların (məsələn, halüsinasiyalar, delüzyonlar, düşüncə pozğunluqları) ortaya çıxması.
- Flashbacklər: LSD təcrübəsindən sonra təsirlərin təkrar yaşanması.
- Uzunmüddətli psixi problemlər: LSD-nin uzunmüddətli istifadəsi depressiya, narahatlıq pozğunluğu və ya posttravmatik stress pozğunluğu kimi psixi problemlərin inkişaf riskini artıra bilər.
- Fiziki zərər: LSD-nin təsiri altında olan şəxs özünü və ya başqalarını təhlükəyə ata bilər.
- Asılılıq: LSD fiziki asılılığa səbəb olmasa da, psixoloji asılılığa səbəb ola bilər.
Qanunvericilik
[redaktə | mənbəni redaktə et]LSD dünyanın əksər ölkələrində qadağan edilmişdir. Azərbaycanda LSD narkotik vasitə kimi qəbul edilir və onun qanunsuz dövriyyəsi cinayət məsuliyyəti yaradır.
Statistikalar
[redaktə | mənbəni redaktə et]2020-ci ildə ABŞ-da 12 yaş və yuxarı əhalinin təxminən 1%-i LSD istifadə etmişdir. LSD istifadəsinin ən yüksək səviyyəsi 18-25 yaş arasında olanlar arasında müşahidə olunur.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Definition of "amide" // Collins English Dictionary. April 2, 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: January 31, 2015.
- ↑ "American Heritage Dictionary Entry: amide". Ahdictionary.com. April 2, 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: January 31, 2015.
- ↑ "amide – definition of amide in English from the Oxford Dictionary". Oxforddictionaries.com. April 2, 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: January 31, 2015.