London banklararası təklif faiz dərəcəsi

London banklararası təklif faiz dərəcəsi (LİBOR, ing. London Interbank Offered Rate, LIBOR, ICE LIBOR) — Qlobal maliyyə bazarında qısamüddətli faiz dərəcələri üçün etalon kimi xidmət edən Londonda banklararası bazarda təklif olunan geniş istifadə olunan istinad faiz dərəcəsi^[1][2][3][4]. LIBOR əsas beynəlxalq bankların təminatsız kreditlər təklif etdiyi orta dərəcə kimi hesablanır. LIBOR beş ehtiyat valyutası üçün hesablanır: ABŞ dolları, funt sterlinq, avro, İsveçrə frankı və Yapon yeni. Hər bir valyuta üçün indikativ faiz dərəcəsi overnayt dövrləri, bir həftə, bir ay, iki ay, üç ay, yarım il və bir il üçün hesablanır. Beləliklə, Londonda hər iş günü 35 LIBOR dərəcəsi dərc olunur^[5].

LIBOR Amerika mübadilə qrupunun Intercontinental Exchange hissəsi olan ICE Benchmark Administration xüsusi indeks şirkəti tərəfindən idarə olunur. 1985–2014-cü illərdə Britaniya Bank Assosiasiyası onun inzibatçısı olmuşdur[⇨].

LIBOR maliyyə aktivlərinin müxtəlif sinifləri üçün faiz dərəcələri üçün etalon kimi xidmət edir. LIBOR kreditlər, qiymətli kağızlar və törəmə alətlər üzrə dəyişən dərəcələrə aiddir. LIBOR həmçinin mərkəzi bank faiz dərəcələrinin gələcək dəyərinə, pul bazarında likvidlik mükafatına və maliyyə gərginliyi zamanı banklararası bazara inam dərəcəsinə dair bazar gözləntilərinin göstəricisi rolunu oynayır. 2018-ci ilə qədər təxminən 400 trilyon ABŞ dolları maliyyə aktivləri və törəmələri LIBOR-a[6] bağlanmışdır ki, bunun da hər dollar üçün 198 trilyon dolları LIBOR.

Mövcud metodologiyaya görə, LIBOR-un hesablanması "kaskad yanaşma" (şəlalə yanaşması) adlanan üsula uyğun olaraq bankların faiz dərəcələri haqqında məlumatlara əsaslanır. Məzənnələr haqqında məlumat verərkən hər bir bank öz banklararası əməliyyatları üzrə yüksək prioritet olan faktiki tariflərdən ardıcıl olaraq daha aşağı prioritetli göstərici dərəcələrə keçməyə borcludur. LIBOR-u hesablayarkən, bankın LIBOR inzibatçısına təqdim etdiyi üç məlumat kaskadından istifadə olunur^[5]:

• səviyyə 1 — faktiki əməliyyatlar haqqında məlumatlar: müxtəlif valyutalar və şərtlər üzrə bağlanmış əməliyyatlar üzrə faiz dərəcələri;
• səviyyə 2 — əməliyyatlar haqqında məlumat əsasında hesablanmış məlumatlar: bazar dəyişikliklərinə uyğunlaşdırılmış ötən günlər üçün faiz dərəcələri və ya digər dövrlər üçün bağlanmış əməliyyatlar üzrə dərəcələrin xətti interpolyasiyası;
• səviyyə 3 — ekspert qiymətləndirməsi: birinci və ya ikinci meyarlara cavab verməyən əməliyyatlar üzrə dərəcələr, habelə pul bazarının digər seqmentlərində aparılan əməliyyatlar üzrə dərəcələr, inzibatçı ilə razılaşdırılmış daxili metodologiya əsasında bankın ekspert qiymətləndirməsi.

Əgər birinci səviyyənin məlumatları kifayətdirsə, o zaman bank inzibatçıya bağladığı əqdlər üzrə vaxt və həcm üzrə ölçülmüş orta qiymət təqdim edir (time-weighted and volume weighted average price). Əgər birinci səviyyənin məlumatları kifayət deyilsə, onda ikinci səviyyənin, sonra isə üçüncü səviyyənin məlumatlarına əsasən hesablamanın mümkünlüyü yoxlanılır.

LIBOR-un hesablanması 11–16 bankdan ibarət panel tərəfindən təqdim edilən məlumatlara əsaslanır. Onların hər biri beş valyuta və yeddi şərt üzrə məzənnələr haqqında məlumat göndərir. Valyuta və müddətin hər bir kombinasiyası üzrə dərc edilmiş məzənnə, ən yüksək və ən aşağı dərəcələrin istisna edilməsi nəzərə alınmaqla, bütün bankların məzənnələrinin arifmetik ortalamasıdır. Dərc edildikdə, LIBOR dəyəri beş onluq yerinə yuvarlaqlaşdırılır. Mərclər London vaxtı ilə saat 12:00-da yerləşdirilir.