Mürəbbə

Mürəbbə — meyvələrin çeşidli şəkillərdə şəkərlə qaynadılması ilə hazırlanan şirniyyat.

Əsasən səhər yeməyində olmaqla günün saatlarında da istifadə olunur. Bununla yanaşı, bəzi şirniyyatların hazırlanmasında istifadə edilir. Mürəbbə iki cür hazırlanır: ya meyvələr şəkərə qatılıb bir gecə saxlanılaraq qaynadılır, ya da qaynayan şərbətə atılaraq bişirilir. Qaynayıb bişən mürəbbə şüşə qablara yığılaraq qablaşdırılır. Bir çox meyvə və tərəvəzin mürəbbəsi hazırlanır. Bundan başqa gül mürəbbəsində olduğu kimi gülün yarpaqlarının istifadə edildiyi mürəbbə növləri də vardır. Evdarlıqda mürəbbə bişirmək ən vacib işlərdən biri sayılır. Mürəbbəni bişirməyi demək olar hamı bacarır, lakin onun incəliklərini hamı bilmir. Bunu nəzərə alaraq mürəbbə bişirən qadınlara bəzi məsləhətləri vermək lazımdır. Mürəbbə üçün günəşli isti gündə yığılmış meyvələr götürmək daha yaxşıdır. Yağışlı gündə yığılmış meyvə sulu olur, mürəbbə bişirərkən əriyir. Fikir vermək lazımdır ki, mürəbbə bişirələcək meyvələr eyni yetişkənlikdə olsun. Yetişməmiş meyvələr bürüşür və bərk olur. Mürəbbə bişirilən qab alçaq və enli olmalıdır ki, su tez buxarlansın. 2–4 kiloqramlıq ləyənlər daha sərfəlidir. Ondan böyük ləyənlərdə bişirilən çiyələk və moruq kimi zərif mürəbbələr əzilir və cemə oxşayır. Mis ləyənlərdə mürəbbə bişirərkən diqqət vermək lazımdır ki, üstündə yaşıl oksidləşmə ləkələri olmasın və çox təmiz olsun.

Mürəbbəni şirə bişirməklə başlayırlar: ləyənə şəkər və su tökür (şəkərin nisbəti və meyvə hər mürəbbə üçün aşağıda ayrıca göstəriləcəkdir), tam əriyənə qədər qaynadırlar. Sonra şirəni odun üstündən götürüb meyvələri ehmallıca ləyənə tökür, 30–40 dəqiqə yenidən qaynadırlar. İlk 5–10 dəqiqə ərzində zəif odda qaynadırlar ki, meyvə köpük verməsin, sonra odu artırmaq olar. Mürəbbə bişirilərkən əmələ gələn köpüyü tez-tez dərin boşqaba yığmaq lazımdır, belə ki, köpüyün altında yığılan şirəni yenidən ləyənə boşaltmaq mümkün olsun. Köpük qaldıqda mürəbbə sonradan qıcqıra bilər. Meyvələr qırışmasın deyə, 5-7 dəqiqədən ləyəni bir neçə dəqiqəliyə odun üstündən götürmək olar, onda qaynama azalar və meyvə şirəni özünə yaxşı çəkər.Heyva və armud mürəbbəsinə azca limon turşusu qatmaq yaxşıdır (1 kq şəkərə çay qaşığının dörddə biri qədər). Limon turşusunu qatmazdan əvvəl bir qədər suda əritmək lazımdır.

Mürəbbənin bişdiyini aşağıdakı qaydada təyin etmək olar:

-meyvə və giləmeyvə bişərkən üzə çıxmır və şirənin içində eyni bərabərdə yayılır:

-barmaqlar arasında sıxılan bir damcı şirə barmaqlar aralanarkən qopmur, sap kimi dartılır:

-nəlbəkiyə tökülmüş bir damcı şirə yayılmır, formasını saxlayır

-bir çox meyvə və giləmeyvələr bişəndə (alma, heyva, ərik, gavalı) şəffaflaşır:

Mürəbbə bişəndən sonra onu soyutmaq lazımdır. Soyuyan mürəbbənin üstünü qapaqla örtmək olmaz. Təmiz əski, ya da təmiz kağızla (qəzet olmaz) örtmək kifayətdir. Mürəbbə töküləcək şüşə bankalar çay sodası ilə təmiz yuyulur, üstünə isti su gəzdirəndən sonra qurudulur. Mürəbbəni quru isti bankalara tökərkən fikir vermək lazımdır ki, meyvə və şirə eyni bərabərdə olsun. Əgər mürəbbə xarlanıbsa hər kiloqram mürəbbəyə 3 xörək qaşığı su götürülür, zəif odda qaynara çatdırılır, mürəbbə ləyənə boşaldılır 5-8 dəqiqə qarışdıra-qarışdıra qaynadılır. Əgər mürəbbə qıcqırmağa başlamışsa, onu vaxtı itirmədən yenidən qaynatmaq və hər kiloqramına 200 q şəkər artırmaq lazımdır. Belə mürəbbə bərk köpüklənir, bu vaxt qaynatmanı saxlayıb, köpüyü yığmaq lazımdır. Mürəbbə daha köpüklənmədikdə oddan götürülüb isti-isti bankalara tökülür və soyuyandan sonra əvvəldə göstərdiyimiz kimi bağlanır. Belə mürəbbələri kompot, kisel üçün istifadə etmək olar.

Növləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Alma mürəbbəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Almaların bir neçə növündən bişirilir. Əgər bişirəcəyiniz növ sizə məlum deyilsə, əvvəlcə yarım kiloqram bişirin ( 1 kq almaya 1 kq şək r götürüldükdə, su da 1 stəkan götürülməlidir) və meyvənin necə bişəcəyinə fikir verin. Seçilmiş meyvələr yuyulur, qabığı və tumu çıxarılır, 2 sm enində dilimlərə bölünür. Əgər almalar kiçikdirsə, onları dörd yerə bölmək olar. Kəsilmiş almalar qaralmasın deyə, onları 3-8 dəqiqəliyə isti suya salmaq olar. İsti sudan çıxarılan almalar soyudulur. Almalar salınmış isti sudan şirə düzəltmək üçün istifadə olunur. Bəzi alma növləri çox zərif olur, tez əriyir. Ona görə də belə almaları isti suya qoymamışdan əvvəl 5 dəqiqə qatı sodalı suda saxlamaq lazımdır. İsti sudan çıxarılmış almalar saf-çürük edilir, yəni əzilimiş dilimlər çıxarılır, qalanlar isə isti şirəyə tökülür. Şirə hər kq alma üçün 1,2-1,3 kq şəkər və 1,5 stəkan sudan bişirirlir. Şirəyə tökülmüş alma mürəbbəsi odun üstündən götürülür və 3-4 saatlığa qırağa qoyulur. Sonra yenə də odun üstünə qiyulub 5-7 dəqiqə qaynadılır. Üçüncü dəfə hazır olanadək qaynadılır. Bu qayda ilə bişirilmiş mürəbbələrin meyvələri heç vaxt əzilmir, formasını itirmir. Əgər almalar turş deyilsə, mürəbbənin bişməsinə az qalmış bir qədər limon turşusu qatmaq olar. Bu, mürəbbənin dadını yaxşılaşdırır və xarlanmağa qoymur. Bəzən mürəbbənin iyinin yaxşı olması üçün ona döyülmüş hil, ya da limon qabığı qatılır.

Armud mürəbbəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bərk armudlardan, ya da yumşaq, balaca armudlardan ( 1 kq. armuda 1,2 -1,3 kq şəkər və 1,5 stəkan su götürülür) bişirilir. Yumşaq, böyük armudlar bişərkən əzilir və formasını itirir. Böyük armudlar yuyulur, qabığı təmizlənir, dörd yerə bölünür və tumları çıxarılır. Sonra qabıqlar bir qazana tökülüb bişirilir. Həmin suya soyulmuş armudlar yığılıb 10-15 dəqiqə saxlanır. İsti sudan çıxarılmış armudlar soyuq su altında soyudulur ki, formasını itirməsin. Armudlar salınmış sudan və şəkərdən şirə bişirirlir, meyvələr onun içinə tökülür və mürəbbə bişirirlir. Bu mürəbbə də alma mürəbbəsi kimi bir neçə dəfəyə bişirirlir. Balaca armudlar bütöv bişirirlir.

Çiyələk mürəbbəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Çeşidlənmiş çiyələk giləmeyvələrinin şəkərlə qaynadılması ilə hazırlanan şirniyyatdır.^[1] İnsan orqanizmi üçün zəruri vitaminlərlə zəngin olduğundan^[2] çiyələk mürəbbəsindən bəzi keks və şirniyyatların hazırlanmasında, səhər yeməyində və çay süfrəsində istifadə olunur. Tərkibi çiyələk, şəkər tozu, limon turşusundan ibarətdir.

Moruq, çiyələk, böyürtkən mürəbbəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Moruq, çiyələk, böyürtkən mürəbbəsi adətən susuz bişirilir. Meyvələr təmizlənir, yuyulur və suyu süzgəcdə süzüləndən sonra üstünə şəkər tökülüb 5-6 saat saxlanır. Meyvələr şirə buraxandan sonra odun üstündə 6-6 dəqiqə vamla bişirilir, köpüyü yığılır və sonra hazır olana qədər bişirilir. Ərzaq: 1 kq meyvəyə 1 kq şəkər götürülür. Axırda 1/4 çay qaşığı limon turşusu tökülür.

Cənnət alması mürəbbəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Çeşidlənmiş cənnət alması meyvələrinin şəkərlə qaynadılması ilə hazırlanan şirniyyatdır. Cənnət almasından mürəbbə bütöv meyvədən bişirilir. Alma təmizləndikdən sonra çəngəl ilə bir neçə yerdən deşilir və 3-5 dəqiqəliyə isti suya (100°C) salınır. Sonra çıxarılıb üstünə soyuq su gəzdirilərək soyudulur. Meyvə salınmış isti su və şəkərdən (1 kq bişirilən kimi bişirilirmeyvəyə 1,3- 1,5 kq şəkər) şirə düzəldilir, almaların üstünə tökülür və adi alma mürəbbəsi bişirilən kimi bişirilir.

Əncir mürəbbəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Çeşidlənmiş əncirin şəkərlə qaynadılması ilə hazırlanan şirniyyatdır.

Ərik mürəbbəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Çeşidlənmiş əriyin şəkərlə qaynadılması ilə hazırlanan şirniyyatdır. İnsan orqanizmi üçün zəruri vitaminlərlə zəngin olduğundan^[3]^[4] ərik mürəbbəsindən bəzi keks və şirniyyatların hazırlanmasında, səhər yeməyində və çay süfrəsində istifadə olunur. Tərkibi ərik, şərbət, limon turşusundan ibarətdir.

Moruq mürəbbəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Çeşidlənmiş moruq giləmeyvələrinin şərbətdə qaynadılması ilə hazırlanan şirniyyatdır. Moruq mürəbbəsindən çay süfrəsində, bəzi keks və şirniyyatların hazırlanmasında istifadə olunur.^[5] Moruq mürəbbəsindən həmçinin soyuqdəymədə tərlədici və hərarət salmaq üçün də istifadə edilir. Moruq mürəbbəsi bağırsaqların təmizlənməsinə kömək edir, o öd və sidikqovucu təsirə malikdir.^[6]

Pomidor mürəbbəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Çeşidlənmiş pomidorun şəkərlə qaynadılması ilə hazırlanan şirniyyatdır.

Sarı gavalı mürəbbəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Çeşidlənmiş sarı gavalının şəkərlə qaynadılması ilə hazırlanan şirniyyatdır.

Qırmızı gavalı mürəbbəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Böyürtkən mürəbbəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Çeşidlənmiş böyürtkənin şəkərlə qaynadılması ilə hazırlanan şirniyyatdır.

Şaftalı mürəbbəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Çeşidlənmiş şaftalının şəkərlə qaynadılması ilə hazırlanan şirniyyatdır.

Şaftalı mürəbbəsindən bəzi keks və şirniyyatların hazırlanmasında, səhər yeməyində və çay süfrəsində istifadə olunur.

Tərkibi şaftalı, şərbət, limon turşusundan ibarətdir.

Zirinc mürəbbəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Çeşidlənmiş zirinc giləmeyvələrinin şəkər tozu ilə qaynadılması ilə hazırlanan şirniyyatdır.

Qara gavalı mürəbbəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Çeşidlənmiş gavalının şəkərlə qaynadılması ilə hazırlanan şirniyyatdır.

Qara qarağat mürəbbəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Çeşidlənmiş qara qarağatın şəkərlə qaynadılması ilə hazırlanan şirniyyatdır.

Qırmızı qarağat mürəbbəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Çeşidlənmiş qırmızı qarağat giləmeyvələrinin şəkərlə qaynadılması ilə hazırlanan şirniyyatdır.

Qırmızı zoğal mürəbbəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Çeşidlənmiş qırmızı zoğalın şəkərlə qaynadılması ilə hazırlanan şirniyyatdır.

Qızılgül mürəbbəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qızılgül ləçəklərinin şəkərlə qaynadılması ilə hazırlanan şirniyyatdır.

Qoz mürəbbəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sütül qoz dənələrinin şəkərlə qaynadılması ilə hazırlanan şirniyyatdır. Qoz mürəbbəsi ürək üçün faydalıdır, qalxanvari vəzi zamanı əsl təbii dərmandır, aterosklerozun profilaktikasında istifadə olunur.^[7] B1, B2, C, E vitamin bolluğu ilə tanınan qoz mürəbbəsi həzm sistemini tənzimləyir, kiçik uşaqlarda sümük hüceyrələrinin inkişafında faydalıdır, xüsusilə klimaks dövründə qadınlarda yaranan sümük əriməsini qarşısını almaq baxımından olduqca faydalı qənnadı məhsuludur.^[8]^[9]