Məmməd Fətəliyev

Məmməd Böyükxan oğlu Fətəliyev (25 avqust 1938, Bərcan, Yardımlı rayonu – 1 yanvar 2021) — Azərbaycan tarixçisi, tarix elmləri doktoru, professor, BDU-nun Tarix fakültəsinin Avropa və Amerika ölkələrinin yeni və müasir tarixi kafedrasının müdiri.^[1]

Məmməd Fətəliyev
Məmməd Böyükxan oğlu Fətəliyev
Doğum tarixi	25 avqust 1938
Doğum yeri	Bərcan, Yardımlı, Azərbaycan SSR, SSRİ
Vəfat tarixi	1 yanvar 2021 (82 yaşında)
Vətəndaşlığı	SSRİ→  Azərbaycan
Milliyyəti	Azərbaycanlı
Atası	Böyükxan Fətəliyev
Elmi dərəcəsi	Tarix elmləri doktoru
Elmi adları	Professor, BDU-nun Avropa və Amerika ölkələrinin yeni və müasir tarixi kafedrasının müdiri
İş yeri	Bakı Dövlət Universiteti
Təhsili	Lənkəran Pedaqoji texnikumu Bakı Dövlət Universiteti
Mükafatları	1971

Məmməd Böyükxan oğlu Fətəliyev 1938-ci il avqustun 25-də Azərbaycan Respublikasının,Yardımlı rayonunun Bərcan kəndində anadan olmuşdur.

1958-ci il dekabr – 1961-ci il iyul ordu sıralarında xidmət etmişdir.^[1]

1953-cü ildə Bərcan kənd "7" illlik məktəbinin VII sinfini bitirmiş, 1956-cı ildə Yolocaq kənd orta məktəbinin X sinfini bitirmişdir. 1958-ci ildə Lənkəran Pedaqoji texnikumunu fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir. Bundan sonra Bakı Dövlət Universitetinə daxil olmuş və 1967-ci ildə oranı fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir.^[1]

1981-ci ildə "Türkiyə və Balkan paktı (1929–1938-ci illərində Türkiyənin Balkanlarda xarici siyasət problemləri)" mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə etmişdir. 2006-cı ildə "Türkiyə,Yunanıstan böyük dövlətlərin münasibətlərində (1914–1923-cü illər.)" mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir.^[1]

100 məqalənin, 2 monoqrafiyanın , 2 kitabın müəllifidir.^[2][3][4]

• Ümimi tarix: " II Dünya müharibəsindən sonrakı illərdə Yunanıstan Türkiyə münasibətlərində Kipr məsələsi və böyük dövlətlər. (1945-XXI əsrin əvvəlləri)
• XX əsrin 90-cı illərində Yunanıstan-Türkiyə münasibətlərində Egey adalarının hərbiləşdirilməsi məsələsi

1958-ci ilin sentyabr-noyabr aylarında Yardımlı rayonunun Şıxlar kənd "7"illik məktəbində müəllim işləmişdir. 1961-ci il sentyabr – 1972-ci il dekabr Yardımlı rayonunun Bəncan kənd "8"illik, 1966-cı ildən orta məktəbində müəllim işləmişdir. 1973-cü ilin yanvarından BDU-nun "Ümumi tarix", 1979-cu ildən "Avropa və Amerika ölkələrinin yeni və müasir tarixi" kafedrasında müəllim, 1978-ci ildən baş müəllim, 1985-ci ildən dosent, 2008-ci ilin aprelindən professor əvəzi işləmişdir. Bakalavr pilləsində "Avropa və Amerika ölkələrinin müasir tarixi" fənnini, magistratura pilləsində "Balkan problemləri və beynəlxalq münasibətlər", "II Dünya müharibəsi illərində ABŞ-Böyük Britaniya münasibətləri" fənlərini aparmışdır.^[1]

• 1971-ci ildə "Rəşadətli Əməyə görə" medalı ilə mükafatlandırılmışdır.^[1]
• 2019-cu ildə "Bakı Dövlət Universitetinin 100 illiyi (1919-2019)" yubiley medalı ilə təltif olunub.^[5]

• Türkiyə Diplomatiyası və Balkanlar. monografiya. Bakı, Azərnəşr. 1995.
• Türkiyə,Yunanıstan və böyük dövlətlər I Dünya müharibəsi ərəfəsində və illərində. Bakı, 2005, 22,5ç.v.
• Yunanıstan, Türkiyə və böyük dövlətlər 1919–1922-ci illərdə. Bakı, 2013, 11,25 ç.v.
• Türkiyə Məsələsi və Böyük Dövlətləri Beynəlxalq Konfranslarda;Sevr Müqaviləsi. Bakı-Sabah, 2017, s.157
• Турция и Балканские государства в 1929–1938 гг. (Внешнеполитические проблемы Турции на Балканах). Баку "Сабах", 2018, с.200

• Первая Балканская конференция, "Ученые записки" АГУ, Серия истории и философии. 1971, № 8 rus dilində.
• Сущность Балканской Ан-танты, "Ученые записки" АГУ, Серия истории и филосо-фии. 1972, № 6 rus dilində
• Последний период Балканской Антанты, "Ученые записки" АГУ, Серия истории и философии. 1973, № 8 rus dilində
• Итало-югославский пакт и Балканская Антанта, "Ученые записки" АГУ, Серия истории и филосо-фии. 1973, № 6 rus dilində
• Balkan Antantasının son dövrü(1937–1940), Gənc Tədqiqatçı1arın elmi konfransı məruzələrinin elmi tezisləri 0,1 ç.v 1973.
• Характер отношений СССР с социалистическими странами.Azərbaycan KP MК-nın "Аgitator" jurnalı, 1976.
• За обеспечение благоприятных внешних условий, Azərbaycan КP МК-nın "Аzərbaycan komunisti" nəzəri və siyasi jurnalı. 1976, № 6.
• Политическое положение на Балканах в начале 30-х годов (соглашения Турции с Грецией, Румынией и Югославией) rus dilində, "Ученые записки" АГУ, Серия истории и философии. 1977, № 7
• Первые годы деятельности Балканской Антанты и Турция (1934–1936 гг.) rus dilində "Ученые записки" АГУ, Серия истории и философии. 1978, № 8
• Испанские революции XIX века. ASE c 4, Bakı 1980.
• Испанское наследство. ASE c 4, Bakı 1980
• Испано-Американская война, ASE, c 4, Bakı 1980.
• Карибский Кризисс, ASE, c 5, Bakı 1981.
• Пакт Келлога-Бриана, ASE, c 5, Bakı, 1981.
• Кубинская Революция, ASE, c 5, Bakı 1981.
• Линкольн А., ASE, c 5, Bakı, 1981.
• Локарнские Договоры, ASE, c 5, Bakı, 1981.
• Максималисты. ASE, c 5, Bakı, 1918.
• План Маршала, ASE, c 5, Bakı, 1981.
• За Мир и Демократию. Azərbaycan KP MK-nın Agitator jurnalı № 7, 1981.
• День Международной солидарности Пролетариата. KP MK-nın Agitator jurnalı № 8, 1981.
• "Yeni Tarix". Ümummitəhsil məktəblərinin Х sinifi üçün dərslik
• "1919–1921-ci illərdə Fransa – Türkiyə münasibətləri" "Tarix və onun və problemləri" jurnalı, Bakı, 2005, № 1, s.77–84
• "Yunanıstan-Türkiyə müharibəsi illərində ABŞ-Türkiyə münasibətləri" "Tarix və onun problemləri " jurnalı. Bakı, 2005, № 2
• Ankara müqaviləsinin imzalanması və onun Fransa-Türkiyə münasibətlərində rolu. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası, A.A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutu Azərbaycan tarixi problemləri, Bakı, Nurlan, 2005, s 3–8.
• Новейшая История, программа проблем лекций, Bakı, 1981.
• Турция и Балканский пакт (Проблемы турецкой политики на Балканах в 1929–38 гг.) Авто-реф. дисс. на соискан. уч.ст. канд. ист. наук Bakı, 1981.
• Международное положение Турции в начальный период мирового экономического кризиса 1929–1938 гг. "Известия" АН Аз.ССР, 1981, № 8.
• Международное коммунистическое движение в борьбе за мир и социаль-ный прогресс.Azərbaycan КP МК-nın Agitator 1982, № 7
• İki sistemin dinc yanası yaşaması və iqtisadi yarışı. Təşviqatçı jurnalı Bakı. 1983, № 3.
• Мирное сосуществование и экономическое соревнование Azərbaycan KP MK-nın Agitator jurnalı Bakı 1983, № 3.
• Тематика проблемных семинаров по курсу "Новейшей истории", Проблемы семинара, Bakı, 1983.
• Наполен I Бонапарт. ASE c 7, Bakı, 1983.
• Наполеон III. ASE, c,7. Bakı, 1983.
• Парижская коммуна (1789–1794), ASE, c 7, Bakı 1983.
• Парижская коммуна (1871), ASE, c.7, Bakı, 1983.
• Отношения Турции с балканскими странами в конце 20-х гг."Известия" АН Аз.ССР, 1984, № 2.
• Türkiyə və Balkan Paktı, ixtisas kursunun programmı, Bakı ADU, 1984.
• Düniya sosializm siteminin meydana gəlməsi, Bakı, ADU, 1984.
• Paris Kommunası, Bakı, ADU, 1984.
• Tələbələrdə dünyagörüşün formalaşmasında partiya və komsomol təşkilatlarının rolu. Ümumitəhsil və peşə məktəbi islahatının əsas istiqaməti və Universitet təhsilinin daha da təkmilişdirilməsi. Bakı, ADU, 1985.
• Sosialist ölkələri arasında yeni tipli münasibətlərin qurulması və inkişafında Marksist-Lenninçi partiyaları rolu. Sülh və Əməkdaşlıq siyasəti Məcmuə, ADU, 1986.
• Sosializm birliyi ölkələrinin xarici siyasəti sülh və xalqlar təhlükəsizliyi siyasətidir. Dinc yanaşı yaşamaq uğrunda. Məcmuə ADU, Bakı, 1987.
• Проект "пакта четырех держав" и Турция, "Новое и новейшее время" журналы. М., 1987, № I
• M.S.Qorbaçovun Oktyabr və yenidənqurma inqilab davamı edir — məruzəsi və ən yeni tarixi metodoloji problemləri. metodik vəsait, Bakı ADU, 1988.
• Подготовка и заключение конвенции в Монтре и Балканский пакт."Известия" АН Аз.ССР, 1990, № 4
• Müasir imperializm meylər və ziddiyətlər. ixtisas kursu proqram, Bakı 1991.
• Türk xalqının Yunanistan müdaxiliəsinə qarşı mübarizəsi və Bolqaristan. Bakı Universitetinin Xəbərləri (humanitar elimlər seriyası) Bakı. 1994.
• Müasir Tarix. proqram. BDU, 1994.
• Axtarışlarda keçən ömür. Tarix və Onun Problemləri. Bakı. 1999, № 3–4.
• Zəhmətlə yoğrulmuş ömür. Tarix və Onun problemləri. Bakı, 1999. № 3–4.
• Nəsimi Məmməd oğlu Quliyev −60. Tarix və Onun problemləri. Bakı, 1999 № 3–4.
• Birinci Dünya müharibəsi ərəfəsində Yunanistanda "Meqali ideya"nın yeni xarakter kəsb etməsi və Türkiyə-Yunanistan münasibətlərinin kəskinləşməsi. Bakı Dövlət Universitetinin 80-illiyinə həsr edilmiş konfransın materialları. Bakı, 2000.
• Yeni Tarix. Ümumtəhsil məktəblərinin IX sinifi üçün dərslik. Bakı, 2001. dərslik. Bakı, 2001.
• Balkan problemləri və beynəlxalq münasibətlər (ХХ əsrin 20–30-cu illəri proqram, "Adıloğlu" nəşriyyatı, 2001
• Avropa Amerika ölkələrinin müasir tarixi. Metodik vəsait. İqtisad Universiteti nəşriyatı 2002.
• Birinci Dünya müharibəsinin əvvələrində Yunanistan-Türkiyə ziddiyyətləri və Böyük Dövlətlərin Yunanistanı müharibəyə cəlb etmək uğrunda mübarizəsi. BDU-nun Xəbərləri Tarix və fəlsəfə seriyası № 3, 2003.
• Birinci Dünya müharibəsi ərəfəsində Türkiyə-Yunanistan münasibətlərində milli azlıqlar məsələsi vı böyük dövlətlər. Tarix və Onun Problemləri № 4, 2002. s. 52–58.
• 1923–1929 cu illərdə Yunanistan-Türkiyə münasibətləri. Beynəlxalq həyat № 1, 2003 s. 10–18
• Yunanistan-Türkiyə müharibəsi illərində ABŞ-Türkiyə münasibətlər. Tarix və Onun problemləri 2005, N2
• Birinci Dünya müharibəsi illərində İngiltərənin Türkiyəyə münasibətdə siyasəti (noyabr 1914-oktyabr 1918). Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası. Bakıxanov adına Tarix İnstitutu. Əsərlər., Bakı, Elm, 2004, I-cild s 229–243.
• Birinci Dünya müharibəsi ərəfəsində və müharibənin ilk aylarında İngiltərə-Türkiyə münasibətləri, AMEA-nın A.A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutu, əsərlər II cild Bakı, 2004 səh 38–50.
• Yunanistan-Türkiyə müharibəsi illərində İngiltərə-Türkiyə münasibətləri, AMEA-nın A.A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutu, əsərlər III cild . Bakı Elm, 2004.
• "Yunanıstanın İzmiri işğal etməsi və Yunan terroru" "Dirçəliş" jurnalı, 2005, №, 86–87, s.108–119.
• "Lozan konfransında Egey adaları məsələsi" Pedaqoji Universitetin xəbərləri (Humanitar və təbiət elmləri seriyası) Bakı 2005, № 2, s.632–637.
• "Lozan konfransında ərazi məsələləri, Frakiya sərhədi. Pedaqoji Universitetin xəbərləri (Humanitar elmləri seriyası) Bakı, 2005, № 3, s.641–646.
• "Lozan konfransında kapitülyasiyalar və xaricilərin rejimi məsələsi. "Tarix və onun problemləri" jurnalı. Bakı, 2005, № 3, s.63–67.
• "Lozan konfransında Mosul məsələsi" "Tarix və onun problemləri" jurnalı. Bakı, 2005, № 4, s.38–42.
• "Lozan konfransında iqtisadi və maliyyə məsələsi" "Tarix və onun problemləri" jurnalı. Bakı, 2005, № 1. s.79–85.
• "Yunanıstan – Türkiyə müharibəsi illərində Sovet-Türkiyə münasibətləri" "Dirçəliş" jurnalı 2005–2006,№ 94–95. s.152–165.
• "Lozan konfransında milli azlıqlar məsələsi" "Tarix və onun problemləri" jurnalı, 2006, № 2, s.69–75.
• "I Dünya müharibəsi illərində Avstriya – Macarıstanın Türkiyəyə münasibətdə siyasəti" "Tarix və onun problemləri" jurnalı. Bakı, 2006, № 3, s.101–109.
• "Lozan konfransında boğazlar məsələsi" "Tarix və onun problemləri"jurnalı, Bakı, 2006, № 4, s.108–118.
• "Türkiyə məsələsi,Yunanıstan və böyük dövlətlər London konfransında" "Tarix və onun problemləri "jurnalı. Bakı.2007, № 1. s.165–170.
• "Avropa Amerika ölkələrinin müasir tarixi fənninin proqramı", Bakı 2007, müştərək. 3 ç.v.
• "Avropa ölkələrinin müasir tarixi fənninin proqramı" Bakı, 2007 müştərək. 3 ç.v.
• Lozan konfransın patriarxlıq məsələsi Tarix və Onun problemləri, 2009, N 3 Bakı, səh. 138–144.
• "Türkiyə məsələsi San-Remo konfransında" "Tarix və onun problemləri"jurnalı, Bakı, 2008, № 1–2, s.109–117.
• "Lozan konfransı ərəfəsində Türkiyədə vəziyyət və İstanbulda Refet Bele missiyası" "Tarix və onun problemləri"jurnalı. Bakı, 2008, № 4 s.167–170.
• "II Dünya müharibəsi illərində ABŞ-Böyük Britaniya münasibətləri" magistratura kursu üçün proqram, Bakı 2008, 1,5 ç.v.
• Versal sülhü və Balkan ölkələri. Tarix və Onun problemləri jurnalı, Bakı, 2010 N3, səh 66–71
• Yunanistanın Balkanlarda təminat paktı yaratmaq layihəsi. Tarix və Onun problemləri. Bakı, 2011 N1, səh 91–96.
• Böyük Dövlətlərin Balkan siyasəti (1925–1928-ci illər) Tarix və Onun Problemləri Bakı, 2012, N2 s 76–82.
• İkinci Dünya müharibəsindən sonra Kipr məsələsi və Yunanistan (1945–1964) Tarix və Onun problemləri, Bakı, 2013, Xüsusi buraxılış N2 s 202–210
• İkinci dünya müharibəsindən sonra Kipr məsələsi və Türkiyə – Tarix və onun problemləri,2014 № 2, səh. 147–156.
• "Türkiyə, Yunanıstan və böyük dövlətlər birinci dünya müharibəsi ərəfəsində və illərində", magistratura üçün proqramm – 1 ç.v.
• İkinci Dünya müharibəsi illərində ABŞ-Böyük Britaniya münasibətləri (1941–1945) fənnin proqramı (magistratura üçün). 2015.
• Yunanistan və Kipr məsələsi (1965–1974-cü illər). Tarix və Onun problemləri, Bakı, 2015, N1, səh.144–152
• XX əsrin 80-ci illərində Türkiyə-Yunanistan münasibətlərində Kipr məsələsi. Tarix və Onun problemləri, N 3, 2016, səh. 158–166.
• Avropa və Amerika Ölkələrinin Yeni Tarixi fənnin proqramı XVIII əsrin ortaları — XX əsrin əvvəlləri. Elmi redaktoru. Bakı. 2017 s.84

• BDU
• Bakı Dövlət Universitetinin Tarix fakültəsi
• Rövşən Hətəmov
• Rəfael Hüseynov