Macarıstanda din

Macarıstanda din — Macarıstanda ən çox yayılmış dini istiqamət katoliklikdir; 2001-ci il milli siyahıyaalınmasına əsasən, 5.558.901 nəfər və ya ölkənin ümumi əhalisinin 54,5%-i özlərini katolik hesab edir. Macarıstanın katolik əhalisinin əksəriyyəti Latın ayininə mənsubdur, 268 935 nəfər (əhalinin 2,6%-i) yunan katolikləri kimi təsnif edilir.

İkinci ən çox yayılmış məshəb protestantlıqdır (əsasən Kalvinizm). Protestantlar ölkə əhalisinin 19,5%-ni təşkil edir. Protestantlıq tarixi səbəblərdən ən çox ölkənin şərqində (xüsusilə Debrecen bölgəsində) geniş yayılmışdır. Macarıstan protestantlarının 90%-dən çoxu kalvinistlərdir, üstəlik lüteranlar, baptistlər və s. vardır.

Dini azlıqlar arasında pravoslavlar (əsasən etnik serblər, rumınlar, ukraynalılar və rutenlər), yəhudilər, müsəlmanlar və s. var. Katoliklik və protestantlıqla əlaqəli olmayan dinlərin ardıcıllarının sayı ümumilikdə 0,5%-dən çox deyil. Ateistlərin və aqnostiklərin sayı, siyahıyaalmaya əsasən, 1,483,369 nəfərdir (14,5%). Macarıstan vətəndaşlarının təxminən 10%-i dini mənsubiyyətləri ilə bağlı suala cavab verməkdən imtina etmişdir.

Tarix[redaktə | mənbəni redaktə et]

Macarlar Avropaya köçdükləri zaman bütpərəst idilər. Qərbdən gələn bir sıra xristian missionerləri Dunay ovalığında məskunlaşdıqdan sonra onları xristianlığı qəbul etməyə cəhd göstərsələr də, 11-ci əsrin əvvəllərinə qədər uğursuzluğa düçar olurlar. Ölkənin ilk xristian padşahı oğlu İmre kimi sonradan kanonlaşdırılan I Stefan idi. 11-ci əsrin birinci yarısında macarların əksəriyyəti latın ayininin xristianlığını qəbul edir, Macarıstanlı Gerard macarların xristianlığı qəbul etməsində mühüm rol oynayır. I Stefanın ölümündən sonra bütpərəstlik reaksiyası tezliklə yatırılır. Ölkədə katolikliyin mövqeyinin möhkəmləndirilməsində mühüm rolu sonradan kanonlaşdırılan Kral I Laszlo oynayır.

Reformasiyaya qədər macarların böyük əksəriyyəti katolik idi. Macarıstanda reformasiya böyük uğur qazanır, əvvəlcə lüteranlıq, sonra isə kalvinizm macarlar arasında geniş yayılır. 16-cı əsrin ortalarında Macarıstan əsasən protestant ölkəyə çevrilir. Katoliklərlə protestantlar arasında mübarizə türk istilası fonunda baş verir. XVII əsrin əvvəllərində türklər demək olar ki, bütün ölkəni tutur. Katolik kilsəsinin başçısı, Esterqon arxiyepiskopunun iqamətgahı Tırnava, sonra isə Bratislavaya köçürülür. Osmanlı Macarıstanı ərazisində müəyyən sayda katolik kilsələri dağıdılır və ya məscidə çevrilir, əhalinin bir hissəsi İslamı qəbul edir. Habsburqların nəzarəti altında olan Macarıstanın şimal hissəsində (indiki Slovakiya ərazisi) Yezuit ordeninin aparıcı rolu ilə baş verən və təsirli olduğu ortaya çıxan əks-islahat başlayır. Yezuitlər Macarıstanın ən qədim universiteti də daxil olmaqla bir çox təhsil müəssisəsi qururlar, insanlar arasında katolik dindarlığını fəal şəkildə təbliğ edirlər. Türklərdən alındıqdan sonra Macarıstan, çoxsaylı protestant icmalarının qaldığı şərq bölgələri, xüsusilə Debrecen istisna olmaqla, yenidən əsasən katolik ölkəyə çevrildi.

İkinci Dünya müharibəsindən əvvəl Macarıstanda Roma katolik kilsəsi və dövlət bir-biri ilə sıx bağlı idi. 1947-ci ildən sonra kilsə ilə Macarıstan dövləti arasında münasibətlər düşmənçilik xarakter alır. 1949-cu il konstitusiyası nominal olaraq din azadlığına zəmanət versə də, kommunist rejimi kilsə əmlakını müsadirə edir, ruhaniləri təqib edir, dini ordenləri ləğv edir və paroxial məktəbləri milliləşdirir. Kardinal Yozsef Mindsenti bu tədbirlərə qarşı çıxdığı üçün 1949-cu ildə həbs edilir. Nəhayət, Macarıstanın müxtəlif kilsələri və dövləti rejimin onların üzərində nəzarəti qəbul etmələri ilə bağlı razılığa gəlirlər. Bunun müqabilində dövlət kilsələrə dini mərasimlər keçirməyə və kahinlərin saxlanması üçün pul ödəməyə icazə verir. Dini işlər üzrə dövlət idarəsi isə kilsə məmurlarının və keşişlərin təyinatlarını ləğv edə bilər. 1964-cü ildə hökumət Vatikanla Macarıstan katolik kilsəsi ilə dövlət arasında münasibətləri normallaşdırmaq məqsədi daşıyan müqavilə bağlayır. Vatikanla diplomatik əlaqələr 1978-ci ildə bərpa edilir. 1990-cı illərdə kilsələr kommunist diktaturası dövründə bağlanmış məktəblərini və digər qurumlarını yenidən açır.

Dini konfessiyaların hüquqi statusu[redaktə | mənbəni redaktə et]

2011-ci ildə yeni Macarıstan Konstitusiyası dövlətin dünyəvi xarakterini saxlasa da, “etnik mənşəyə əsaslanan millətdən, Macarıstan dövlətində və cəmiyyətində xristian dəyərlərinin dirçəldilməsindən, kilsə ilə dövlət arasında əməkdaşlıqdan” bəhs edir. 2011-2012-ci illərdə Macarıstanda mövcud olan 358 dini təşkilatdan yalnız 14-nü tanıyan dini birliklər haqqında yeni qanunvericilik aktı qəbul edilir^[2]. Dini qurum qeydiyyatdan keçmək üçün Macarıstanda ən azı 20 il mütəşəkkil şəkildə mövcud olduğunu və ən azı 1000 dindarının olduğunu sübut etməlidir. Beş tarixi məshəb xüsusi status alır - katolik kilsəsi, pravoslavlıq, iudaizm, protestantlıq və iman kilsəsi. Yalnız onlara qanunla dövlət dəstəyi hüququ verilib. 1998-ci ildən Macarıstan vətəndaşları gəlir vergisinin 1%-i həcmində könüllü töhfə ödəyir, dövlət məktəblərdə dinin tədrisi və kiçik qəsəbələrdə (2002-ci ildən) din xadimlərinin xərclərini (2002-ci ildən) ödəyir. 2003-cü ildən bəri hakimiyyət orqanları da əlavə olaraq dini təşkilatlara vətəndaşlardan toplanan vergilərin 0,8%-ni ödəyir. Bundan əlavə, mədəniyyət müəssisələrinin və ictimai təşkilatların saxlanması üçün 1% könüllü vergi yığılır. Büdcədən bəzən dini qurumların zəbt etdiyi memarlıq abidələrinin təmiri üçün əlavə pul ödəyirlər.

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]

• Официальная статистика Центрального статистического управления Венгрии
• Статистика католической церкви в Венгрии