Mak Klintok Barbara

Mak Klintok Barbara- (ing. Barbara McClintock)16 iyun 1902- ci ildə Hartford, Konnektikutda anadan olmuş - 2 sentyabr 1992,-ci ildə Hantinqton, Nyu-Yorkda vəfat etmişdir. — amerikalı sitogenetik alim, fiziologiya və tibb üzrə Nobel mükafatı laureatı [1]. Karyerası boyunca Mak Klintok əsasən qarğıdalı sitogenetikasının öyrənilməsi ilə məşğul olmuşdur.

Elmi fəaliyyəti[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mak Klintok qarğıdalı hüceyrələrinin xromosomlarının vizuallaşdırılması üçün bir üsul hazırladı[2] və mikroskopik analizdən istifadə edərək, sitogenetikada[3] bir çox fundamental kəşflər etdi. [4]. O, xromosom bölgələrinin fiziki xassələrini təsvir edən qarğıdalının ilk genetik xəritəsini hazırladı[5], telomerlərin və sentromerlərin (genetik məlumatın qorunmasında iştirak edən xromosom bölgələri) rolunu göstərdi[6], sitogenetik və etnobotanika üzrə geniş tədqiqatlar apardı. Cənubi Amerika qarğıdalı növləri[7], qarğıdalı nümunəsindən istifadə edərək, bir nəsildən digərinə ötürülmə zamanı genetik məlumatın repressiyasını və ifadəsini izah edən bir nəzəriyyə hazırladı [8]. 1951-ci ildə Mak Klintok transpozonları kəşf etdi[9]. Onun işi 1960-1970-ci illərdə (1940-cı illərdə Mak Klintok tərəfindən kəşf edilən gen tənzimləmə mexanizmi) tanındı [10]. 1983-cü ildə Mak Klintok mobil genetik elementlərin kəşfinə görə Fiziologiya və Tibb üzrə Nobel Mükafatına layiq görülüb.

Uşaqlıq və gənclik illəri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Barbara Mak Klintok (doğum zamanı ona Eleanora adı verilmişdi, lakin valideynləri Barbara adının uşağın xarakterinə daha uyğun olduğunu düşündüyü üçün dörd aylıq olanda onun adı dəyişdirildi) [11] 16 iyun 1902- ci ildə Hartfordda (Konnektikut, ABŞ) anadan olub. ) həkim ailəsində anadan olub. Thomas Henry Mak Klintok və Sarah Handy Mak Klintok (ehtimal ki, 1840-60-cı illərdə Filadelfiyaya gələn Mak Klintok qəbiləsindən olan köçkünlərin nəslindəndir)[12]. Ondan əlavə ailənin ondan iki il sonra dünyaya gələn daha iki bacısı və bir qardaşı var idi. Barbara gənc yaşlarından təkliyə üstünlük verirdi, müstəqil bir xarakterə sahib idi. Çox sonra, 1983-cü ildə o yazdı: Mən öz fikirlərimi müdafiə etmək məcburiyyətində olmadığım üçün səmimiyyətlə həzz alırdım. Mən sadəcə böyük məmnuniyyətlə işləyə bilərdim. Mən öz düşüncələrimi müdafiə etməyə heç vaxt ehtiyac və ya istək hiss etməmişəm. Səhv etdiyim üzə çıxarsa, bir vaxtlar belə bir şeyin olduğunu unudurdum. Mənim üçün heç fərqi yox idi.[13].Barbaranın atası [14] ilə çox yaxın münasibəti var idi, lakin anası ilə onun ruhi problemlərinə görə çətin idi[15]. Təxminən üç yaşından məktəbə gedənə qədər Mak Klintok, atası tibbi təcrübə toplayarkən valideynlərinin maddi vəziyyətini asanlaşdırmaq məqsədiylə Massaçusetsdə xalası və əmisi ilə birlikdə yaşadı. Bu yaşda Barbara ömürlük təbiətə aşiq oldu. 1908-ci ildə Mak Klintoks Barbaranın atasının Standard Oil Company tərəfindən işə götürüldüyü üçün Bruklin Flatbush şəhərinin ətrafına köçdü. Barbara yenidən ailəsi ilə birlikdə yaşamağa başladı və Bruklin Erasmus Hall Liseyinə daxil oldu və 1918-ci ildə məzun oldu[16]. Məktəbdə təbiət elmlərini öyrəndi və təhsilini orada davam etdirmək və Kornel Universitetinə daxil olmaq niyyətində idi. Ancaq anası qızlarının ali təhsil alması fikrinə qarşı çıxdı və bunun onların evlənmək şanslarını azaldacağına inanırdı. Bundan əlavə, ailənin maddi sıxıntıları davam etməkdəydi, Tomas Henri Mak Klintok müharibədə cərrah kimi iştirak edirdi. Barbara bir müddət məşğulluq agentliyində işlədi və öz-özünə təhsil almaq üçün kitabxanaya gedirdi. Atası avropadan qayıdandan sonra Barbara üçün ali təhsil almaqda israr etdi və o, 1919-cu ildə uğurla Kornell kollecinə daxil oldu [17].

Kornell kollecində tədris və tədqiqatları[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kollecdə botanika kursunu oxumuş və 1923-cü ildə bakalavr dərəcəsi almışdır. Onun genetikaya marağı 1921-ci ildə ilk kurslardan yaranıb. Kurslar bitki seleksiyaçısı və genetik C.B. Hatçinson tərəfindən tədris olunurdu və Harvard Universitetində tədris olunanlara bənzəyirdi[18][19]. Hatçinson Mak Klintokun elmə olan sevgisindən təsirləndi və 1922-ci ildə onu genetika üzrə magistratura kursuna dəvət etdi. Mak Klintok daha sonra Hatçinsonun çağırışını genetikanı öyrənməyə davam etməsinin səbəbi kimi göstərdi. O dövrdə qadınlar Kornell kollecində genetika üzrə ixtisas ala bilmədiklərindən onun magistr (1925) və doktorluq (1927) dərəcələri rəsmi olaraq botanika elmi üzrə verilmişdir[20][21]. Diplomu üzərində işləyərkən və botanika müəllimi kimi aspiranturada işləyərkən, Mak Klintok qarğıdalı sitogenetikasını öyrənmək üçün bir qrup yaratdı. Bu qrupa genetiklər və sitoloqlar daxil idi, o cümlədən Çarlz Bernhem, Markus Rods (qarğıdalıda sitoplazmik kişi sonsuzluğunu kəşf etmiş və genetikanın inkişafındakı xidmətlərinə görə Tomas Hant Morqan medalı almış), Corc Bidl (1958-ci ildə maddələr mübadiləsinin gen səviyyəsində tənzimlənməsi üzrə Nobel mükafatı almış) və Harriet Creighton[22][23]. Bitki yetişdirmə kafedrası Rollins Emerson, sitoloq olmasa da, qrupun işini dəstəklədi[24][25]. Mak Klintokun tədqiqatı qarğıdalı hüceyrələrinin xromosomlarını vizuallaşdırmaq və xarakterizə etmək üsullarını təkmilləşdirmək məqsədi daşıyırdı. O, xromosomların vizuallaşdırılmasına imkan verən karmin boyama üsulunu işləyib hazırladı və ilk dəfə qarğıdalı hüceyrələrinin on xromosomunun morfologiyasını təsvir etdi[26]. Xromosomların strukturunun tədqiqi Mak Klintoka tək bir xromosom daxilində bir qrup əlamətin əlaqəli irsiyyətini izləməyə imkan verdi. Markus Rhodes qeyd etdi ki, Mak Klintokun qarğıdalı hüceyrələrində triploid xromosom dəstləri haqqında məqaləsi sitogenetikanın marağına səbəb oldu və nəticədə 1929-1935-ci illər arasında Kornell kollecinin alimləri tərəfindən elmin bu sahəsində edilən on yeddi mühüm kəşfdən onuna gətirib çıxardı [27]. Görkəmli tədqiqatları və həmyaşıdlarının dəstəyi sayəsində Mac Klintok Birləşmiş Ştatların Milli Tədqiqat Şurasından bir neçə qrant almışdır. Bu vəsait ona Kornell Universitetində, Missuri Universitetində və Kaliforniya Texnologiya İnstitutunda genetik tədqiqatlarını davam etdirməyə imkan verdi[28]. 1931 və 1932-ci illərin yay ayları ərzində Mak Klintok Missuri Universitetində genetik Lyuis Stadler ilə birlikdə çalışdı və o, ona rentgen şüalarının mutagen kimi istifadəsini təqdim etdi (nümunənin rentgen şüaları ilə şüalanması mutasiyaların tezliyini artırır). Qarğıdalıda mutasiyaların əldə edilməsi üzərində işləyərkən o, radiasiyaya məruz qalma nəticəsində yaranan xromosom qırılmalarını birləşdirərək əmələ gələn halqa xromosomlarını kəşf etdi. Mak Klintok belə bir fərziyyə irəli sürdü ki, xromosomların uclarında normal şəraitdə xromosomun sabitliyini təmin edən struktur formasiyalar olmalıdır. O göstərdi ki, mitoz zamanı halqavari xromosomlarının anormal davranışı qarğıdalıda yarpaq rəngarəngliyinə səbəb olur [29]. Elə həmin illərdə o, 6-cı qarğıdalı xromosomunda "nüvə təşkilatçıların" olduğunu aşkar etdi. Müasir konsepsiyalara görə, bu bölgə ribosomların RNT genlərinin təkrarlarını ehtiva edir və ribosomlar RNT-lərin transkripsiyası və olğunlaşmasının baş verdiyi nüvənin formalaşmasına cavabdehdir.

Əsas Nəşrləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • «A cytological and genetical study of triploid maize». (1929)
  • «A Correlation of Cytological and Genetical Crossing-Over in Zea Mays». (1931)
  • «The order of the genes C, Sh, and Wx in Zea Mays with reference to a cytologically known point in the chromosome». (1931)
  • «The stability of broken ends of chromosomes in Zea Mays». (1941)
  • «Neurospora: preliminary observations of the chromosomes of Neurospora crassa». (1945)
  • «The origin and behavior of mutable loci in maize». (1950)
  • «Induction of instability at selected loci in maize». (1953)
  • «Some parallels between gene control systems in maize and in bacteria». (1961)
  • «Chromosome constitution of races of maize. Its significance in the interpretation of relationships between races and varieties in the Americas». (1981)

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1983 (англ.). The Nobel Foundation. Дата обращения: 16 августа 2009. Архивировано 19 августа 2011 года.
  2. ↑ Fedoroff N., Brown, N. M. Mendel in the Kitchen: A Scientist's View of Genetically Modified Foods. — Joseph Henry Press, 2001. — 384 с. — ISBN 0-309-09205-1.
  3. ↑ Fedoroff N., Botstein D. The Dynamic Genome: Barbara McClintock's Ideas in the Century of Genetics. — Cold Spring Harbor Laboratory Pr, 1992. — 422 с. — ISBN 0-879-69422-X.
  4. ↑ Clancy S. Genetic Recombination (англ.). Nature Education (2008). Дата обращения: 16 августа 2009. Архивировано 19 августа 2011 года.
  5. ↑ Kass L. B., Bonneuil C. Mapping and seeing: Barbara McClintock and the linking of genetics and cytology in maize genetics, 1928-1935. — Classical Genetic Research and its Legacy: The Mapping Cultures of 20th Century Genetics. — Hans-Jörg Rheinberger and Jean-Paul Gaudilliere (eds.), 2004. — P. 91—118.
  6. ↑ O'Connor C. Telomeres of Human Chromosomes (англ.). Nature Education (2008). Дата обращения: 16 августа 2009. Архивировано 19 августа 2011 года.
  7. ↑ The Barbara McClintock Papers: Searching for the Origins of Maize in South America, 1957-1981 (англ.). Profiles in Science. Дата обращения: 16 августа 2009. Архивировано 4 июня 2002 года.
  8. ↑ McClintock B. The origin and behavior of mutable loci in maize (англ.) // Proceedings of the National Academy of Sciences. — 1950. — No. 36. — P. 344—355.
  9. ↑ McClintock B. The origin and behavior of mutable loci in maize (англ.) // Proceedings of the National Academy of Sciences. — 1950. — No. 36. — P. 344—355.
  10. ↑ Hall B. K., Hallgrímsson B., Strickberger M. W. Strickberger's evolution: the integration of genes, organisms and populations. — Jones & Bartlett Publishers, 2008. — 760 с. — ISBN 0-763-70066-5.
  11. ↑ Gardner A. L. «Barbara McClintock, Geneticist, 1902—1992» (англ.) (pdf) (недоступная ссылка — история). Matyas, M.L. & Haley-Oliphant, A.E. (1997). Дата обращения: 16 августа 2009. Архивировано 19 августа 2011 года.
  12. ↑ McClintock Coat of Arms and Name History (англ.) (недоступная ссылка — история). Дата обращения: 9 июля 2009. Архивировано 19 августа 2011 года
  13. ↑ The Barbara McClintock Papers: Biographical Information. Дата обращения: 15 августа 2009. Архивировано 13 августа 2009 года.
  14. ↑ Evelyn F. Keller. A feeling for the organism. — New York: W. H. Freeman and Company, 1983. — ISBN 0-7167-1433-7.
  15. ↑ Barbara McClintock (англ.). Дата обращения: 16 августа 2009. Архивировано 19 августа 2011 года.
  16. ↑ David Boyer. «Neighborhood Report: Flatbush; Grads Hail Erasmus as It Enters a Fourth Century» (англ.). The New York Times. Дата обращения: 5 июля 2009. Архивировано 19 августа 2011 года.
  17. ↑ Gardner A. L. «Barbara McClintock, Geneticist, 1902—1992» (англ.) (pdf) (недоступная ссылка — история). Matyas, M.L. & Haley-Oliphant, A.E. (1997). Дата обращения: 16 августа 2009. Архивировано 19 августа 2011 года.
  18. ↑ Kass L. B., Provine W. B. Genetics in the roaring 20s: The influence of Cornell’s professors and curriculum on Barbara McClintock’s development as a cytogeneticist (англ.) // American Journal of Botany : Abstracts. — Botanical Society of America, 1997. — Vol. 84 (6), no. 123.
  19. ↑ Kass L. B. Barbara McClintock, *Botanist, cytologist, geneticist (англ.) // American Journal of Botany : Abstracts. — Botanical Society of America, 2000. — Vol. 87 (6), no. 193.
  20. ↑ The Barbara McClintock Papers: Biographical Information. Дата обращения: 15 августа 2009. Архивировано 13 августа 2009 года.
  21. ↑ Kass L. B. American Society of Plant Biologists Records and recollections: A new look at Barbara McClintock, Nobel Prize-Winning geneticis (англ.) // Genetics. — 2003. — No. 164. — P. 1251—1260. Архивировано 3 декабря 2003 года.
  22. ↑ Kass L. B. American Society of Plant Biologists Harriet B. Creighton (1909-2004), on Women Pioneers in Plant Biology (англ.) // American Society of Plant Biologists website. — 2007. Архивировано 3 декабря 2003 года.
  23. ↑ B. Planet Science Bulletin Harriet Creighton: Proud botanist (англ.) // Plant Science Bulletin. — 2005. — Vol. 4, no. 51. — P. 118—125. Архивировано 4 октября 2013 года.
  24. ↑ Kass L. B., Bonneuil C. Mapping and seeing: Barbara McClintock and the linking of genetics and cytology in maize genetics, 1928-1935. — Classical Genetic Research and its Legacy: The Mapping Cultures of 20th Century Genetics. — Hans-Jörg Rheinberger and Jean-Paul Gaudilliere (eds.), 2004. — P. 91—118.
  25. ↑ Kass L. B. American Society of Plant Biologists Records and recollections: A new look at Barbara McClintock, Nobel Prize-Winning geneticis (англ.) // Genetics. — 2003. — No. 164. — P. 1251—1260. Архивировано 3 декабря 2003 года.
  26. ↑ Kass L. B., Bonneuil C. Mapping and seeing: Barbara McClintock and the linking of genetics and cytology in maize genetics, 1928-1935. — Classical Genetic Research and its Legacy: The Mapping Cultures of 20th Century Genetics. — Hans-Jörg Rheinberger and Jean-Paul Gaudilliere (eds.), 2004. — P. 91—118.
  27. ↑ Rhoades, Marcus M. «The golden age of corn genetics at Cornell as seen though the eyes of M. M. Rhoades» (англ.) (pdf). National Library of Medicine. Дата обращения: 7 июля 2009. Архивировано 19 августа 2011 года.
  28. ↑ Strauss Ph. R., Wilson S. H. The Eukaryotic nucleus: Molecular biochemistry and macromolecular assemblies. — CRC Press, 1990. — 881 с. — ISBN 0-936-92333-4.
  29. ↑ McClintock B. The Production of Homozygous Deficient Tissues with Mutant Characteristics by Means of the Aberrant Mitotic Behavior of Ring-Shaped Chromosomes (англ.) // Genetics : journal. — 1938. — July (vol. 23, no. 4). — P. 315—376. — PMID 17246891.