Mavretaniya

Mavretaniya — Qədim Məğribdə yerləşən bir bölgənin latınca adıdır. Bölgə, müasir mərkəzi Əlcəzairdən başlayaraq qərbə, Atlantik okeana qədər uzanır, şimali Mərakeşi əhatə edir və cənuba, Atlas dağlarına qədər irəliləyirdi.[3] Ərazinin yerli sakinləri, Bərbər əcdadlarından olan yarımköçəri maldarlar, Romalılar tərəfindən Maurilər (Mavrlar) və Masaesililər kimi tanınırdılar.[4]

Mavretaniya
Paytaxt Volyubilis[1]
Şerşel[2]
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Eramızdan əvvəl 27-ci ildən 44-cü ilə qədər Mavretaniya kralları Roma vassalı oldu. E.ə. 44-cü ildə isə ərazi Romaya ilhaq edildi və iki əyalətə bölündü: Tinqitana Mavretaniyası və Çezerey Mavretaniyası. Bölgədə xristianlıq III əsrdən sonra yayılmışdır.[5] Mülahizələrdən birinə görə, bölgədə xristianlıq, 7-ci əsrdə müsəlman ərəblər bölgəni ələ keçirdikdə zəifləmişdir. Başqa birinə görə isə, xristianlıq bundan sonra da mövcud olmağa davam etmişdir.[4][6]

Mauri (Mavr) krallığı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mavretaniya əvvəllər Bərbər Mauri xalqının qəbilə krallığı şəklində mövcud idi. Yevgeni Pospelovun qeydlərinə görə, Şimali Afrika sahillərini eramızdan əvvəl 900-cü illərdən bəri araşdırmış Finikiyalılar, özlərinə məlum olan dünyadan həddən artıq qərbdə yerləşən bu dövləti "Qərb ölkəsi " mənasını verən Mauharim kimi adlandırırdılar.[7] I əsrin əvvəllərində Strabon, Pireney yarımadasının qarşısındakı bir xalqın doğma adını Maurousii (Μαυρούσιοι) olaraq qeyd etmişdir.[8][9] Mauri, daha sonra eramızdan əvvəl 3-cü əsrdən etibarən, Şimali Afrikanın Aralıq dənizi sahillərində yaşayan Mavrlara öz adını vəsiyyət edəcəkdir. Mavretaniyanın Aralıq dənizi sahillərində eramızdan əvvəl 4-cü əsrdən əvvəl Karfagen ilə ticarət üçün ticarət limanları mövcud olsa da, ölkənin daxili, bölgədə dəmir dövrünndə məskunlaşmış Bərbər qəbilələri tərəfindən idarə edilirdi.

Kral Atlant, Mavretaniyanın əfsanəvi kralı idi və göy qübbəsini icad etdiyi düşünülürdü.[10] Maurilərin ilk məlum tarixi kralı olan Baqa, ölkəni İkinci Pun müharibəsinə (e.ə. 218-201) qədər idarə etdi. Mavretaniya Numidiya ilə sıx əlaqədə idi. I Bokx yenidən qurulmuş Numidiya kralı Yuqurtanın qayınatası idi.

Mavretaniya eramızdan əvvəl 33-cü ildə Roma İmperiyasının vassalına çevrildi. Romalılar Numifiyalı II Yubanı öz vassal hökmdarları olaraq təyin etdilər. Yuba eramızın 23-cü ilində vəfat etdi və hakimiyyətdə onun Roma təhsilli oğlu Ptolemey gəldi. İmperator Kaliqula 40-cı ildə Ptolemeyi edam etdirdi.[11] Roma İmperatoru Klavdi 44-cü ildə Mavretaniyanı Romanın əyaləti olaraq birbaşa ilhaq etdi və onun idarə edilməsi üçün imperator qubernatoru təyin etdi.

Krallar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Adı Hakimiyət dövrü Qeydlər Şəkil
Atlant e.ə. VI əsr Mavretaniyanın mifik kralı[12]
Baqas e.ə.225
I Bokx təxm. e.ə. 110 – təxm. 80-ci illər
Mastanesos təxm. e.ə. 80-ci illər – 49
II Bokx e.ə. 49 – təxm. 33 Boqudla birlikdə idarə etmişdir
Boqud e.ə. 49 – təxm. 38 II Bokxla birlikdə idarə etmişdir
II Yuba e.ə. 25 – b.e. 23 Romanın vassal hökmdarı
Ptolemey 20 – 40 Mavretaniyanın son kralı

II Yuba ilə birlikdə hökmranlıq etməyə başlayıb

Kaliqula tərəfindən öldürülüb

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2019-08-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-08-10.
  2. ↑ "Iol - ancient city, Algeria". Encyclopedia Britannica. 28 avqust 2008. 2017-03-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 mart 2017.
  3. ↑ Phillip C. Naylor. Historical Dictionary of Algeria. Rowman & Littlefield Publishers. 7 may 2015. səh. 376. ISBN 978-0-8108-7919-5. 21 September 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 August 2020.
  4. ↑ 1 2 "region, North Africa". Encyclopedia Britannica. 9 avqust, 2007. 2017-03-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 mart 2017.
  5. ↑ "Early Christianity in Contexts: An Exploration across Cultures and Continents". 2020-05-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-08-10.
  6. ↑ Ancient African Christianity: An Introduction to a Unique Context and Tradition Arxivləşdirilib 2020-05-30 at the Wayback Machine. David E. Wilhite, səh. 332-334
  7. ↑ Pospelov, Yevqeniy Mixailoviç. Mavritania // Geoqrafiçeskiye nazvaniya mira: toponimiçeskii slovar' [Dünyanın coğrafi adları: Toponimik lüğət] (rus) (2). Moscow: Russkie slovari (2002 tarixində nəşr olunub). 1998. səh. 251. ISBN 5170013892.
  8. ↑ Strabo, Geographica 17.3.2 Arxivləşdirilib 2022-07-09 at the Wayback Machine (English translation Arxivləşdirilib 2021-10-23 at the Wayback Machine): "Here dwell a people called by the Greeks Maurusii, and by the Romans and the natives Mauri, a populous and flourishing African nation, situated opposite to Spain" (οἰκοῦσι δ᾽ ἐνταῦθα Μαυρούσιοι μὲν ὑπὸ τῶν Ἑλλήνων λεγόμενοι, Μαῦροι δ᾽ ὑπὸ τῶν Ῥωμαίων καὶ τῶν ἐπιχωρίων, Λιβυκὸν ἔθνος μέγα καὶ εὔδαιμον, ἀντίπορθμον τῇ Ἰβηρίᾳ.).
  9. ↑ Lewis and Short, Latin Dictionary, 1879, s.v. "Mauri" Arxivləşdirilib 2017-02-02 at the Wayback Machine.
  10. ↑ Diodorus Siculus; Bib. IV, 27 ; Alexander Polyhistor, fr. 3, F.G.H. III, p. 212; John of Antioch, fr. 13, F.H.G. IV, p. 547.
  11. ↑ Anthony A. Barrett, Caligula: The Corruption of Power (Routledge, 1989), pp. 116–117.
  12. ↑ Rabasa, José. Inventing America: Spanish Historiography and the Formation of Eurocentrism (ingilis). University of Oklahoma Press. 1993. səh. 180. ISBN 9780806125398. 28 July 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 October 2019.