Maye şüşə
Maye şüşə natrium silikatların Na2O(SiO3)n və (və ya) kalium K2O(SiO3)n sulu qələvi məhluludur [1]. Daha az yayğın olaraq, litium silikatlar maye şüşə kimi, məsələn, elektrod örtüklərində istifadə olunur.
Maye şüşə silikat yapışqan kimi də tanınır (ticari adı).
İlk dəfə maye şüşə 1818-ci ildə alman kimyaçısı və mineraloqu İohan Nepomuk fon Fuks tərəfindən qələvilərin silisium turşusuna təsiri nəticəsində əldə edilmişdir.
Hazırda maye şüşə silisium tərkibli xammalın kaustik sodanın qatılaşdırılmış məhlulları ilə avtoklavlanması və ya kvars qumunun soda ilə əridilməsi yolu ilə alınır. Atmosfer təzyiqində və nisbətən aşağı temperaturda (qələvi məhlulunun qaynama nöqtəsi) qələvi məhlullarında silisli xammalın (kolbalar, tripolilər, diatomitlər və s.) birbaşa həllinə əsaslanan maye şüşə istehsalının məlum üsulları da mövcuddur.
Maye şüşənin kimyəvi tərkibinin bir xüsusiyyəti silikat moduludur. Modul maye şüşənin tərkibində olan silikon oksidin natrium və ya kalium oksidinə nisbətini göstərir və silisiumun məhlula buraxılmasını xarakterizə edir. Silikat modulunun ölçüsü maye şüşənin keyfiyyətini mühakimə etmir, lakin bəzi texnoloji reseptlərdə son məhsul bu oksidlərin kəmiyyət nisbətindən birbaşa asılı olduqda, müəyyən bir modulun istifadəsi üçün təlimatlar var.
Maye şüşə suda həll olunur, hidroliz səbəbindən bu məhlul qələvi reaksiya verir. Sulu məhlulların konsentrasiyasından asılı olaraq pH dəyəri 10–13-dür. Maye şüşə məhlullarının sıxlığı və özlülüyü məhlulun konsentrasiyası, temperatur və silisium turşusunun qələvi nisbətindən asılıdır. Soda maye şüşəsi (silikat topağı) 590–670 °C temperaturda mayeləşir. Maye şüşənin bərkimiş filmi suda həll olunur. Rehidroliz metal ionları ilə reaksiya (həll olmayan silikatlar əmələ gəlir) və ya turşunun neytrallaşdırılması (həll olmayan silikagel əmələ gəlir) ilə azalır. Maye şüşənin amfoter metal çipləri, əsas metal oksidləri, alüminatlar, sinkatlar və plumbatlarla kimyəvi reaksiyası zamanı silikon gel ilə qarışıqda az həll olunan silikatlar əmələ gəlir. Havanın rütubətinin və karbon qazının təsiri altında bərkimiş film öz xüsusiyyətlərini itirir və qələvi karbonatın ağ çöküntüsü əmələ gəlir.
Maye şüşənin məhlulları üzvi maddələrlə (şəkər, spirt və sidik cövhəri istisna olmaqla), maye süni qatran dispersiyaları ilə uyğun gəlmir, həm üzvi kolloid sistemin, həm də silikat məhlulunun laxtalanması baş verir. Spirtlərin, aldehidlərin, ketonların, ammonyakın və şoran məhlulların məhlulları "duzlanma" effektini yaradır [2].
Maye şüşə üçün bir çox tətbiq sahəsi var. Xüsusilə turşuya davamlı və suya davamlı sement və beton istehsalında, parçaların hopdurulmasında, odadavamlı boyaların və ağac örtüklərinin hazırlanmasında (alov gecikdiricilər), zəif torpaqların möhkəmləndirilməsində, yapışqan kimi istifadə olunur. Sellüloz materialların yapışdırılmasında, elektrodların istehsalında, bitki və maşın yağının təmizlənməsində və s.
Alkoqol və ən yaxşı qum ilə birlikdə, 1000 °C-yə qədər kalsinasiya edildikdən sonra metal məhsulların töküldüyü "keramika" və ya qabıq qəlibləri yaratmaq üçün istifadə olunur.
Maye şüşə qazma mayelərində istifadə olunur, həll olunmayan birləşmələr əmələ gətirir.