Muay Tay

Muay tay və ya Tay boks (Tay dili: มวยไทย, Oxunuşu: /muːaj tʰaj/) — Tailandda yaranan döyüş sənətidir. "Muay" termininin mənası sanskrit dilindəki "mavya" sözündən götürülmüş, "azadların döyüşü" və ya "azad döyüş" mənasını verir. Ayrıca olaraq, bu döyüş növünün analoqları Myanma, Kamboca və Laosda istifadə edilir.[1] Döyüş sənətinin hansı ölkədə yaranmasında nisbətən fikir ayrılığı vardır. Bu döyüş növünün Boksa bənzərliyi vardır. Amma ondan fərqli cəhətlərinə görə fərqlənir. Məhz "tay boks" adlandırılan döyüş sənəti boksa qarşı olaraq hazırlanmışdır. Döyüş növü Karate və Uşu (Kunq Fu) sənətlərindən də fərqlənir. Burada kata və taolu kimi kompleks hərəkətlər yoxdur. Muay tay döyüşdə əl, ayaq və döyüşdə əsas olan dizlə və ya dirsəklə vurulan zərbələrdən ibarət olan sərt qədim döyüş sənətidir. Bu səbəbdən bəzən onu "8 qıçın döyüşü" adlandırırlar. Hər il Taylandda 17 mart tarixində "Muay tayın milli bayram günü" qeyd olunur. Muay tayın olimpiya idman növü olmamasına baxmayaraq, milli səviyyədə döyüşlər keçirilirdi.

Muay Tay
tay มวยไทย
Ölkə Tailand Tailand
Tanınmış ardıcılları Toni Caa, Anderson Silva
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Muay-Tay Olimpiyada

[redaktə | mənbəni redaktə et]

2021-ci ildə Beynəlxalq Olimpiya Komitəsinin qərarı ilə Muay-tay Olimpiya oyunu kimi tanındı. 2024-cü il Olimpiya oyunlarında ilk dəfə təmsil olunacaq döyüş növünün tam olaraq hansı qaydalar əsasında baş tutacağı hələ ki açıqlanmayıb.

Tarix

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Muay tay qədim zamandan Siam olaraq adlandırılan bölgənin bölünməsindən sonra yaranan və bu gün ağırlıqlı olaraq Taylandda sistemlənmiş döyüş sistemlərinin hamısının ümumi adıdır. Hər nə qədər bölgə sərhədləri dəyişsə də, bu ölkəyə qonşu olan Myanmada (köhnə adı Burma) tətbiq olunan "Orkestr və ya Lethwai" və Kambocada edilən "Khmer boksun" ilə böyük bənzərliklər göstərilir. Muay tayın yaranması haqqında fərziyyələt "Tailand, Myanma və Kamboca" arasında anlaşılmazlıqlar indiki vaxtda şiddətlənmiş olub, hər ölkə bu idman növünü özünə şamil edir. Bu gün muay tay təkamül keçirərək 3 budaqda "peşəkar, həvəskar və milli (ənənəvi)" olaraq tətbiq olunmağa başlanılmışdır.

Tarixi təxminən XIV əsrə aiddir. Köhnə antik sistemlərin hamısı "Muay Boran" (Antik Doyüş Sistemi) çətiri altındadır (Bu mövzuda bir çox əfsanələr mövcuddur. Muay Boran çətiri altında: "Muay Lopburi (bugünkü muay tayın əcdadı sayılır), Muay Çeyut, Muay Korat, Muay Koçasarn, Muay Nakorn" sistemləri vardır. Ənənəvi sistemlərdən bəzən Myanma, Tailand və ya Kamboca sərhədlərində müsabiqə hazırlanır, əlcək yerinə sarğı, bandaj istifadə edilir və xüsusilə Kamboca bu mövzuda peşəkarlıq əldə etmişdir.

Krabbe Krabbong isə, tamamilə "qılınc, nizə və s." ehtiva edən silahlı ənənəvi özünə xas bir intizam olub, ancaq bilindiyi kimi muay tay sistemi ilə bir əlaqəsi yoxdur. Ayrıca bu gün Tailand ordusunun bəzi hissələrində istifadə edilən "Military Lerdrit" adlandırılan döyüş sənətinin ölkəyə xas ayrı bir sistem mövcuddur.

Tailandda tətbiq olunan peşəkar sistem doğuş üçün isə "Lumpini, Rachandamnern, TV 7 və s." kimi xüsusi olaraq inşa edilmiş stadionlar mövcuddur. Bunlar arasında xüsusilə "Rachandamnern" dünyada yalnız "Boks" məqsədi üçün inşa edilmiş ən böyük stadiondur. Buralarda hər həftə gün həddindən artıq döyuş edilməsinə və sıx olmasına görə diqqəti cəlb edir. Milli peşəkar muay tay mövzusunda əsas dünya təşkilatları "WMC (WORLD Muay Thai Council) və ya S-1 (SONGCHAI PROMOTIONS) adlandırıla bilər.

Federasiyalar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Dünya Federasiyaları Rəsmi saytlar
World Muaythai Council (W.M.C) — Milli www.wmcmuaythai.org
International of Federation Muaythai Amateur (I.F.M.A) — həvəskar www.ifmamuaythai.org
World Kickboxing & Karate Association (WKA) — həvəskar www.kickboxing-wka.co.uk Arxivləşdirilib 2017-06-14 at the Wayback Machine
World Kickboxing Federation (World Kickboxing Federation) — həvəskar www.wkfkickboxing.com
International Sport Kickboxing Association (ISKA) — həvəskar www.iska.com
World Association of Kickboxing Organizations (World Association of KickBoxing Organizations (WAKO)) — həvəskar www.wakoweb.com Arxivləşdirilib 2013-09-29 at the Wayback Machine

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Bonomelli, R., Dimarino, S., Thaï boxing. Éditions De Vecchi, Milan, 1998.
  • Delmas, A., 1. Lexique de combatique, document de formation BPP, Ligue Midi-Pyrénées de BF.S 1981–2005.
  • Dimarino, S., Leçons de kickboxing, Éditions De Vecchi, Paris, 2000.
  • Draeger, D., Smith, R., Asian Fighting Arts, Kodansha International, Tokyo, New York, San Francisco, 1969.
  • Falk, D, La boxe thaïlandaise, Éditions Judoji, 1990.
  • Paschy, R., Kick-boxing " Muay thaï ", Éditions Sedirep, Paris, 1982.
  • Royers, F., Kick-boxing, Éditions Sedirep, Paris, 1987.
  • Rudetski, M., La boxe, Collection " Que-sais-je ? ", Editions P.U.F., Paris, 1974
  • Savodelli, J., Do-Tuong, A., La boxe thaï, Éditions Amphora, Paris, 1989.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Perry, Alex. "Fighting for Their Lives". Time. 2001-06-11. 2010-10-30 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-12-07.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Vikianbarda Muay tay ilə əlaqəli mediafayllar var.