Mustafa Kamal Atatürkün dini inancı

1924-cü ildə Dr. Abdulla Cövdət tərəfindən türkcəyə tərcümə edilmiş və 1928-ci ildə Atatürkün əmri ilə nəşr olunmuş Akl-ı Selim (Le Bon Sens, "sağlam düşüncə"), 1772-ci ildə Pol Anri Holbax tərəfindən Jan Melye təxəllüsü ilə nəşr edilmişdir.

Müasir Türkiyənin qurucusu Mustafa Kamal Atatürkün dini inancı ilə bağlı bir mübahisə var.[1] Dini inancı, onun ifadələri ilə prezidentlik dövründəki ictimai və siyasi tətbiqləri əsas alınaraq fərqli formalarda şərh olunmaqdadır. Bəzi araşdırmaçılar onun dinə bağlı ifadələrinin dövri olduğunu vurğulamaqda və bu mövzu ilə əlaqəli müsbət görüşlərinin 1920-ci illərin başları ilə məhdud olduğunu bildirirlər.[2]

Bəzi türk mənbələri iddia edir ki, o dindar bir müsəlman idi.[3][4][5][6] Bununla birlikdə, digər mənbələrə görə Atatürkün özü ümumiyyətlə din əleyhdarı və anti-islamçı[7][8] olan bir aqnostik, yəni doktrinyor olmayan deist[9][10] və ya ateist[11][12][13] idi.

Mənbələr, Atatürkün dini skeptik və azadfikirli olduğunu ortaya qoyur. 1933-cü ildə ABŞ səfiri Çarlz H. Şerill onunla görüşdü. Müsahibədə Atatürk ümumiyyətlə aqnostik olduğuna dair qəbul edilmiş inancı rədd etdi, ancaq dininin yalnız kainatın ixtiraçısı və hakimi tək Allaha inanmaq olduğunu söylədi. O, həmçinin hesab edir ki, bəşəriyyətin belə bir Allaha inanması lazımdır. Bundan əlavə, dua ilə Allaha səslənməyin insanlıq üçün yaxşı olduğunu söylədi. Atatürkün fikrincə, türk xalqı İslamın nə olduğunu bilmir və Quran oxumaz. İnsanlar başa düşmədikləri ərəbcə cümlələrdən təsirlənir və adətlərinə görə məscidlərə gedirlər. Türklər Quran oxuyub bu barədə düşünəndə İslamı tərk edəcəklər.[14]

Atatürk gəncliyində qısa olsa da, dini təlimlər aldı. Onun hərbi təlimi dini təəssüratları əhatə edirdi. Ərəb dilini Quranı anlamaq və təfsir etmək üçün kifayət qədər bilirdi. Leon Kaitaninin "İslam tarixi" və Circi Zeydanın "İslam sivilizasiyası tarixi" əsərlərini oxudu. Ali məktəblər üçün tarix kitabları hazırlamaq istədiyi zaman özü "İslam tarixi" fəslinin müəllifi idi. Atatürkün dini biliyi öz təbiəti və səviyyəsində olduqca yüksək idi.[3]

Atatürk 20 mart 1937-ci ildə Ankara Palasda, Rumıniyanın xarici işlər naziri Viktor Antoneskuya bunları dedi:

Vaxtında kitabları qarışdırdım. Filosofların həyat haqqında dediklərini başa düşmək istədim. Bəziləri hər şeyi qara kimi görürdülər. "Biz heç kim deyilik və sıfıra çatmayacağıq, dünyada müvəqqəti həyat zamanı sevinc və xoşbəxtlik üçün yer yoxdur" dedilər. Digər kitabları oxumuşam, ağıllı adamlar bunları yazıblar. Deyirdilər: "Sona sıfır gəldiyindən, nə olursa olsun, heç olmasa yaşadığımız müddətcə şən və nəşəli olaq." Mən öz xarakterim baxımından həyatın ikinci mənzərəsini bəyənirəm, ancaq aşağıdakı həddlərdə: Bütün insanlığın öz şəxsiyyətində olduğunu görən kişilər kasıbdırlar. Aydındır ki, həmin insan bir şəxsiyyət olaraq yox olacaqdır. Yaşadıqları kimi məmnun və xoşbəxt olmalı olan şey özü üçün deyil, özündən sonra gələnlər üçün çalışmaqdır. Fərasətli bir adam yalnız bu şəkildə hərəkət edə bilər. Həyatda tam zövq və xoşbəxtlik yalnız gələcək nəsillərin şərəfinə, varlığına, xoşbəxtliyinə xidmət edə bilər.[15]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Political Islam in Turkey: Running West, Heading East? Author G. Jenkins, Publisher Springer, 2008, ISBN 0230612458, p. 84.
  2. ↑ Düzel, Neşe (6 February 2012). "Taha Akyol: Atatürk yargı bağımsızlığını reddediyor"
  3. ↑ 1 2 Ethem Ruhi Fığlalı (1993) "Atatürk and the Religion of Islam" Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 26, Cilt: IX.
  4. ↑ Prof. Utkan Kocatürk, Atatürk'ün Fikir ve Düşünceleri (Atatürk ve Din Eğitimi, A. Gürtaş, p. 26), Atatürk Research Center, 2007; ISBN 9789751611741
  5. ↑ Prof. Ethem Ruhi Fığlalı, "Atatürk'ün Din ve Laiklik Anlayışı", Atatürk Research Center, 2012; ISBN 978-975-16-2490-1, p. 86
  6. ↑ Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri, Ankara 1959, 2. Baskı, II, 66–67; s. 90. III, 70
  7. ↑ Phil Zuckerman, John R. Shook, The Oxford Handbook of Secularism, Oxford University Press, 2017, ISBN 0199988455, p. 167.
  8. ↑ Tariq Ramadan, Islam and the Arab Awakening, Oxford University Press, 2012, ISBN 0199933731, p. 76.
  9. ↑ Reşat Kasaba, "Atatürk", The Cambridge history of Turkey: Volume 4: Turkey in the Modern World, Cambridge University Press, 2008; ISBN 978-0-521-62096-3 p. 163. Retrieved 27 March 2015.
  10. ↑ Political Islam in Turkey by Gareth Jenkins, Palgrave Macmillan, 2008, p. 84; ISBN 0230612458
  11. ↑ Atheism, Brief Insights Series by Julian Baggini, Sterling Publishing Company, Inc., 2009; ISBN 1402768826, p. 106.
  12. ↑ Islamism: A Documentary and Reference Guide, John Calvert John, Greenwood Publishing Group, 2008; ISBN 0313338566, p. 19.
  13. ↑ Mustafa Kemal Ataturk, the founder of the secular Turkish Republic said: "I have no religion, and at times I wish all religions at the bottom of the sea..." The Antipodean Philosopher: Interviews on Philosophy in Australia and New Zealand, Graham Oppy, Lexington Books, 2011, ISBN 0739167936, p. 146.
  14. ↑ Atatürk İslam için ne düşünüyordu?
  15. ↑ "Romanya Dışişleri Bakanı Antonescu İle Konuşma". 2018-06-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-28.