Nəzəri astronomiya
Nəzəri astronomiya — astronomik obyektləri və astronomik hadisələri təsvir etmək üçün fizika və kimyanın analitik modellərini istifadə etməkdir.
Ptolemaiosun Almagest nəzəri astronomiya üzərinə mükəmməl bir məqalə ilə birlikdə hesablama üçün praktik bir əl kitabı olsa da, yenə də uyuşmayan müşahidələri uzlaşdırmaq üçün bir çox güzəşt verməyi ehtiva edir. Nəzəri astronomiya ümumiyyətlə Johannes Kepler (1571–1630) və Keplərin qanunları ilə başlamış olaraq qəbul edilir. Müşahidə ilə bərabərdir. Astronomiyanın ümumi tarixi XVI əsrin sonundan XIX əsrin sonuna qədər Günəş Sisteminin identifikator və nəzəri astronomisinin tarixiylə əlaqədardır. Müasir astronomiya tarixindəki əsərlər arasında ümumi tarixlər, milli və təşkilati tarixlər, cihazları, identifikator astronomiya, nəzəri astronomiya, konumsal astronomiya və astrofizika yer alır. Göy elm, ulduzlar və qalaktik formalaşması və səma mexanikası modellemek üçün hesablama texnikalarını mənimsəmək üçün erkəndən başlamışdı. Nəzəri astronomiya baxımından, riyazi ifadə məqbul dərəcədə doğru olmalıdır, ancaq spesifik problemlərdə istifadə edildiyində, daha irəli riyazi analizə tabe tutula bilən bir formada olmalıdır. Bilinən gərçək, nəzəri astronomiya, göylərdə olan hər ulduzun yerini, ölçüsünü və istiliyini təxmin edə bilməz (və deyilməz). Nəzəri astronomiya, göy cisimlərinin görünüşcə kompleks, lakin vaxtaşırı hərəkətlərini analiz edərək cəmlənmişdir.
Astronomiya və kimya inteqrasiyası
[redaktə | mənbəni redaktə et]Astrokimya, astronomiya və kimya qanunlarının üst-üstə düşməsi, kosmosdakı kimyəvi elementlərin və molekulların bolluğu və reaksiyaya ilə bunların radiasiyala qarlşılıqlı təsirinin araşdırılmasıdır. Molekulyar qaz buludlarının yaranması, atom və kimyəvi tərkibi, təkamülü və qədəri xüsusi bir əhəmiyyət daşıyar çünki günəş sistemlərinin meydana gəldiyi bu buludlardan qaynaqlanmaqdadır.
Məsələn, infraqırmızı astronomiya, ulduzlararası mühitin, ümumiyyətlə aromatik karbohidrogenlərin adı verilən, qısaldılmış (PAHs və ya PACS) kompleks bir qaz fazalı karbon birləşmələrinin paketi ehtiva etdiyini ortaya çıxarmışdır. Əvvəlcə karbonun ərimiş halqalarından ibarət bu molekullar galaxy karbon birləşməsinin ən məşhur sinfi olaraq deyilər (ya neytral ya da ionlu edilmiş bir haldadır). Ayrıca, asteroidlər, kometlər və kosmik toz da müxtəlif növ karbon birləşmələrindən ibarətdirlər. Bu birləşmələr, həmçinin, göydaşlarındaki amin turşuları, nükleobazlar və digər bir çox mürəkkəb, yer üzündə çox nadir olan deyteryum və karbon, azot və oksigen izotoplarını daşıyırlar və dünyanın xarici mənşələrini sübut edirlər. PAH'ların isti ətraf şərtlərində (ölməkdə olan karbon baxımından zəngin qırmızı nəhəng ulduzların ətrafında) meydana gəldiyi düşünülməkdədir.
Ulduzlararası və planetlərarası mühitin seyrək olması bəzi qeyri-adi kimyaya səbəb olur, çünki simmetriya tərəfindən qadağan edilən reaksiyalar zaman ən uzun versiyası xaricində mümkün deyil. Bu səbəblə, yer üzündə balanssız olan molekullar və molekulyar ionlar, məsələn ion kimi, kosmosda olduqca çox ola bilər. Astrokimya, ulduzlarda meydana gələn nüvə reaksiyaları xarakterizə edən astrofizika və nüvə fizikası ilə üst-üstə düşər, ulduzların təkamülünün nəticələri və ulduz nəsillərini araşdıran elm sahəsidir. Belə ki, ulduzlardakı nüvə reaksiyaları nəticəsində təbii nüvə reaksiyalarından alınan kimyəvi elementlər əmələ gəlir. Ulduzların yaşı artdıqca, yeni yaranan elementlərin kütləsi artır. Birinci nəsil ulduz, yanacaq mənbəyi olaraq elementar hidrogen () istifadə edir və helium istehsal edir (). Hidrogen ən bol elementdir və nüvəsi yalnız bir protona sahib olduğu üçün digər bütün elementlərin fundamental quruluş daşıdır. Bir ulduzun mərkəzinə doğru cazibə qüvvəsi, nüvə çevrilməsinə səbəb ola biləcək qədər böyük miqdarda istilik və təzyiq yaradır. Nüvə kütlənin birləşməsi prosesi ilə daha ağır elementlər meydana gələr. Litium, karbon, azot və oksigen, ulduz qalıqlarından ibarət elementlərin nümunələridir. Bir çox ulduz nəsildən sonra çox ağır elementlər meydana gəlir. (dəmir və qurğuşun kimi).
Nəzəri astronomiya vasitələri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Nəzəri alimlər, analitik modellər (məsələn, bir ulduzun davranışlarına yaxınlaşmaq üçün politropreler) və ədədi ki Simülasyonlar ehtiva edən çox müxtəlif alətlər istifadə edirlər. Hər birinin bəzi üstünlükləri vardır. Bir prosesin analitik modelləri ümumiyyətlə nələr olub bitdiyinin keyfiyyətinə dair fikir vermək üçün daha yaxşıdır. Ədədi modellər, əks halda görülə bilməyəcək faktların və təsirlərin varlığını ortaya çıxarır.
Astronomiya nəzəriyyəçi nəzəri modellər yaratmağa və bu modellərin müşahidə nəticələrini anlamağa çalışırlar. Bu, müşahidəçilərə bir neçə alternativ və ya ziddiyyətli model arasından seçim etmənizə köməkçi ola biləcək məlumatları axtarışa kömək olur.
Nəzəriyyəçilər, yeni məlumatları nəzərə almaq üçün modellər çıxarmağa və ya onları dəyişdirməyə çalışırlar. Əsassızlıq vəziyyətində, ümumi elmi yanaşmaya uyğun olaraq, ümumi meyli məlumatlara uyğun gəlməsi üçün modeli ən az dəyişdirməyə çalışmaqdır. Bəzi hallarda, zaman içində ardıcıl olmayan böyük həcmdə məlumat, bir modelin tamamilə tərk edilməsinə səbəb ola bilər.
Nəzəri astronomiyada baxılan məsələlər
[redaktə | mənbəni redaktə et]Yerin fırlanma nəzəriyyəsi
Ay və planetlərin hərəkətinin kamil nəzəriyyəsi
Qoşa və misilli ulduz sistemlərində maddi nöqtə hesab edilən ulduzların hərəkəti nəzəriyyəsi[1]
Sarsıdıcı qüvvələrin təsiri ilə iki cisim məsələsindən kənara çıxan hərəkət-Sarsıdıcı hərəkət nəzəriyyəsi
Böyük planetlərin, kiçik planetlərin,Ayın, təbii və süni peyklərin, kometlərin hərəkətini öyrənmək üçün xüsusi üsulların işlənməsi
Göy cisimlərinin fiqurları və onların hərəkətə təsirinin nəzərə almaq üsulları
Orbit elementlərinə görə görünən vəziyyətin təyini-efemeridinin hesablanması
Mümkün müşahidələrə görə ilk orbit elementlərinin təyini- orbitin hesablanması
Kosmik obyektlərin kütlə, ölçü və fiqurlarını səciyyələndirən konstantların təyini və s.[1]