Nahuatl dili
Nahuatl dili — Meksikanın yerli xalqları arasında danışılan qədim və zəngin bir dil. Əsasən Azteklər tərəfindən istifadə edilən bu dil, Aztek İmperiyasının rəsmi dili olmuş və o dövrdə geniş coğrafiyada yayılmışdır. Nahuatl, Uto-Aztek dil ailəsinə aiddir və bu ailəyə daxil olan digər dillər kimi xüsusi fonologiya, qrammatik quruluş və zəngin bir lüğətə malikdir.[2]
| Nahuatl dili | |
|---|---|
 | |
| Orijinal adı |
Nawatlahtolli nawatl mexkatl |
| Ölkələr | |
| Danışanların ümumi sayı |
|
| Təsnifatı | |
| Yazı | latın əlifbası |
| Dil kodları | |
| QOST 7.75–97 | ацт 075 |
| ISO 639-5 | nah |
| IETF | nah |
| Glottolog | azte1234 |
 Bu dildə olan Vikipediya | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Nahuatl dilinin tarixi və coğrafi yayılması
[redaktə | mənbəni redaktə et].svg)
Nahuatl, əsrlər boyu Meksika ərazisində yayılmış və İspaniyanın XVI əsrdə bu bölgəni işğal etməsinə qədər əsas yerli dildən biri olmuşdur. İspan müstəmləkəsi dövründə də Nahuatl, İspanlar və yerli əhali arasında əlaqəni qorumaq üçün bir ünsiyyət vasitəsi kimi istifadə edilmişdir. Hətta bu dövrdə Nahuatl ilə İspan dili arasında müəyyən dərəcədə söz alış-verişi də baş vermişdir. Hal-hazırda Nahuatl əsasən Meksikanın mərkəzi və cənub bölgələrində danışılır. Əsas danışıcı icmalar Puebla, Veracruz, Hidalqo, San Luis Potosi və Querrero əyalətlərində yerləşir. Müasir dövrdə Nahuatl dialektlərə bölünmüşdür və bu dialektlər arasında fərqlər mövcuddur.[3]
Nahuatl dilinin xüsusiyyətləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]
1. Fonologiya: Nahuatl dilinin səs sistemi unikal xüsusiyyətlərə malikdir. Xüsusilə "tl" (tlə) kimi səslər, bu dilin səciyyəvi xüsusiyyətlərindən biridir və digər dillərdə nadir hallarda rast gəlinir. 2. Aqqlütinativ qrammatika: Nahuatl aqqlütinativ bir dildir, yəni sözlərin mənasını dəyişdirmək və ya genişləndirmək üçün köklərə müxtəlif şəkilçilər əlavə edilir. Bu struktur sayəsində bir çox mənanı ifadə etmək üçün mürəkkəb və uzun sözlər yaradıla bilir. 3. Söz Hazırlama və İnkişaf: Nahuatl dilində leksik zənginlik və mənalı ifadələr yaratmaq üçün mürəkkəb söz birləşmələrindən istifadə olunur. Məsələn, "nahualli" sözü "gizli gücə malik insan" mənasında istifadə edilir və Nahuatl dilində gizli güc, sehr və inanclarla bağlı ifadələrin dərinliyini göstərir. 4. Yazılı Qrafika: Nahuatl dilində İspan istilasından əvvəl yazılı bir sistem mövcud deyildi; lakin piktoqramlar və digər qrafik təsvirlər vasitəsilə dilin yazılı təzahürləri saxlanılırdı. İspanlar gəlişindən sonra Nahuatl üçün Latın əlifbası istifadə olunmağa başlandı və beləliklə dil yazılı şəkildə qeyd olundu.[4]
Nahuatl dilinin müasir vəziyyəti
[redaktə | mənbəni redaktə et]Nahuatl dili bu gün də Meksikada danışılmağa davam etsə də, dilin davamlılığı və qorunması problemlidir. UNESCO tərəfindən "təhlükə altında olan dillər" siyahısına daxil edilmişdir. Bu dilin yaşadılması və yeni nəsillərə öyrədilməsi üçün müxtəlif təşəbbüslər, məktəblərdə Nahuatl dil dərslərinin tədrisi, dilin rəqəmsal mühitdə istifadəsi və dil kursları təşkil olunmaqdadır. Həmçinin Meksika hökuməti və bəzi qeyri-hökumət təşkilatları dilin qorunması və tanıdılması üçün müxtəlif layihələr həyata keçirir.[5]
Nahuatl dilinin mədəni əhəmiyyəti
[redaktə | mənbəni redaktə et]Nahuatl, yalnız bir ünsiyyət vasitəsi deyil, eyni zamanda Meksikanın yerli mədəni irsinin və tarixi yaddaşının əsas elementlərindən biridir. Bu dil vasitəsilə Aztek mifologiyası, ənənəvi biliklər, inanclar və sənət əsərləri günümüzə qədər çatdırılmışdır.[6][7][8] Nahuatl dilində mövcud olan mətnlər, Azteklərin sosial quruluşunu, təbiətə yanaşmasını və dünya görüşünü anlamamıza kömək edir.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Ethnologue (ing.). 25, 19 Dallas, Texas: SIL International, 1951. ISSN 1946-9675
- ↑ Laurie Bauer, 2007, The Linguistics Student's Handbook, Edinburgh
- ↑ "Náhuatl" (ispan). rae.es. 8 December 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 July 2012.
- ↑ "Nahuatl Family". SIL Mexico. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
- ↑ "Introduction to Nahuatl". Center for Latin American Studies. 2024-04-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-04-02.
- ↑ Alex. "Etymology of Country Names". Vivid Maps. 2018-03-23. 2024-06-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-06-07.
- ↑ "Etymology of Nicaragua". 2024-06-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-11-05.
- ↑ "Nahuatl Dictionary Letter N". 2024-11-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-11-05.